خورشید درآینه تصویر

صنوبر و تصویری از دوران کودکی امام خمینی(ره)

مجتبی راعی در صنوبر تلاش زیادی برای به تصویر کشیدن دوران کودکی و نوجوانی حضرت امام کرده که تا حدودی هم در این امر موفق بوده است. در این اثر از حوادث مختلفی مثل شهادت پدر امام به مخاطب شناخت دقیق‌تری داده می‌شود و ریشه‌های ظلم‌ستیزی امام خمینی(ره) را به بهترین شکل به تصویر می‌کشد. وی به لحاظ فنی هم با بهره‌گیری از عوامل حرفه‌ای سینمای ایران موفق عمل کرده و در انتخاب بازیگران نقش‌های اصلی نیز دقت به خرج داده است. در عین حال نباید از بازی‌های خوب و یکدست فیلم صنوبر بسادگی گذشت که از میان آنها حسین محجوب و محمود پاک‌نیت بیش از دیگران در ایفای نقش‌هایشان موفق بوده‌اند. با این همه صنوبر به واسطه اکران در فصلی نامناسب و برخوردار نبودن از تبلیغات موثر، در جذب مخاطب هنگام اکران چندان موفق عمل نکرده اما در پخش‌های متعدد تلویزیونی‌اش با استقبال انبوه مخاطبان مواجه شد.

فرزند صبح و تلاشی که به ثمر ننشست

بهروز افخمی از آن دسته کارگردان‌هایی است که علاقه زیادی به تاریخ معاصر و شخصیت‌های مهم و کلیدی آن دارد. مجموعه دیدنی کوچک جنگلی با محوریت میرزا کوچک‌خان جنگلی و مبارزات استعمارستیزانه‌اش نمونه‌ای از علاقه وافر وی به تاریخ و شخصیت‌های تاثیرگذار آن است. افخمی به پشتوانه این تجربه سخت و سنگین سرانجام سراغ ساخت فیلمی براساس دوره کودکی حضرت امام رفته و فرزند صبح را جلوی دوربین برد. فیلمبرداری طولانی و صرف هزینه‌ای سنگین در کنار تجربه این فیلمساز بسیاری از مخاطبان را به سرنوشت فیلم خوشبین کرد که در معدود اکران‌هایش در جشنواره فیلم فجر آنان را بهت‌زده کرد. فیلمی مایوس‌کننده و معمولی که تنها اندک لحظه‌هایی درخشان داشته و حواس افخمی بیش از قصه و فیلمنامه به مسائل و ظرایف تکنیکی آن بوده است.

در این میان تنها عبدالرضا اکبری با گریمی تحسین‌برانگیز شباهت فوق‌العاده‌ای به امام(ره) پیدا کرده و تلاش زیادی نیز برای نزدیک شدن به فرم بدن و حرکت ایشان به خرج داد که زیر سایه ضعف‌های متعدد کار آنچنان که باید دیده نشد. نمایش عمومی فرزند صبح پس از آن نمایش جشنواره‌ای پنج سال پیش همچنان به‌واسطه اختلاف تهیه‌کننده و کارگردان بلاتکلیف مانده است.

مجموعه آفتاب و زمین: موفق و اثرگذار

این مجموعه تلویزیونی 13 قسمتی ساخته جواد شمقدری از جمله تلاش‌های مدیران تلویزیون برای خلق اثری نمایشی با محوریت‌بخشی از دوران زندگی امام خمینی(ره) است که خوب از کار درآمده و به مخاطب شناخت بیشتری نسبت به خانواده ایشان و مبارزاتشان می‌دهد.

شمقدری در این مجموعه از تولد تا شش ماهگی حضرت امام را به تصویر کشیده و بیشتر روی پدر ایشان(سیدمصطفی خمینی) و فعالیت‌های سیاسی‌شان تمرکز کرده است.

سیدمصطفی خمینی به‌عنوان یک روحانی از ارج و قرب خاصی در خمین برخوردار بوده که در عین حال به کشاورزی هم می‌پرداخته است. در ضمن مردم هم که از ظلم و ستم ماموران دولتی وقت به ستوه آمده بودند، پیش ایشان عارض شده و از او کمک می‌خواستند.

او در عین حال با خوانین منطقه هم به واسطه ظلمشان بر رعیت رابطه خوبی نداشته و همواره با آنان در کشمکش بود. در نهایت هم سید مصطفی خمینی به‌واسطه همین عدالت‌خواهی به دست امنیه‌های دولتی به شهادت رسیدند. کارگردان کل این حوادث را در یک دوره شش ماهه به تصویر کشیده و تلاش کرده تا از طریق پدر امام (ره) به ریشه‌های ضداستعماری و عدالت‌طلب ایشان در آینده بپردازد؛ کاری که تا حدود زیادی هم در انجامش موفق شده و مخاطبان خود را از این بابت راضی نگه داشته است.

انتخاب ولی‌الله مومنی برای نقش پدر ایشان نیز انتخاب هوشمندانه‌ای بوده که بخوبی در نقش جا افتاده و اثرگذار جلوه کرده است. به لحاظ فنی هم آفتاب و زمین متقاعدکننده بوده و دکورهای مربوط به بیش از یک قرن پیش آن هم تقریبا خوب از کار درآمده است.

سریال روح‌الله و برگی از خاطرات مردم

بسیاری از مردم تهران بنا به سن و سال و مقتضیات شغلی خود خاطراتی از امام خمینی(ره) و نزدیکانشان دارند که بخش مهمی از آنها گردآوری شده و در یک مجموعه به چاپ رسیده است. خاطراتی شیرین و جذاب و در عین حال ساده و بی‌پیرایه که عشق و علاقه و اعتقاد مردم به امامشان در تک‌تک آنها موج می‌زند. مجموعه تلویزیونی روح‌الله نوشته سعید نعمت‌الله و به کارگردانی راما قویدل و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی براساس همین خاطرات مردمی ساخته شده و سازندگان آن نیز تلاش فراوانی برای حفظ لحن موجود در این خاطرات به خرج داده‌اند. تلاشی که به ثمر نشسته و روح‌الله را به یکی از جذاب‌ترین آثار تلویزیونی با محوریت حضرت امام(ره) تبدیل کرده است. در یکی از این قسمت‌ها با باغبان مسنی همراه می‌شویم که یک روز از زندگی‌اش به تصویر کشیده شده است. باغبانی که کاشت درخت در باغچه منزل جماران امام (ره) را برعهده داشته و با عشق خاصی هم این کار را انجام می‌دهد. در طول داستان با مشکلات زندگی باغبان از جمله بگومگو و قهر داماد و دخترش آشنا شده و با او از یک صبح تا ظهر همراه می‌شویم. ایده مرکزی فیلمنامه این قسمت از مجموعه روح‌الله، گرسنگی باغبان هنگام ظهر است که هر بار به نحوی از سفره غذا دور می‌شود. یک بار به‌واسطه دعوای نزدیکان خانواده همسایه متوفی، بار دیگر کم آوردن پول هنگام سفارش غذا برای بردن به منزل خواهرش و بار دیگر هم سوختن تنها تخم‌مرغ خانه در ماهیتابه که سرانجام او را به سفره بی‌تکلف و ساده منزل حضرت امام پیش از شروع کارش می‌رساند.

در یکی دیگر از قسمت‌ها با رادیوسازی همراه می‌شویم که خدمتکار منزل امام(ره) رادیوی ایشان را برای تعمیر نزد او آورده و نوجوان دستیارش برای تعمیر آن سعی و تلاش بسیار به خرج می‌دهد. عشق و علاقه این نوجوان و دوستش به امام که روزهای پایانی عمرشان را در بیمارستان می‌گذرانند، موتور حرکت داستان آن بوده و در آخر هم به پایان غم‌انگیزی ختم می‌شود.

رادیو پس از تلاش شبانه این دو هنگامی روشن می‌شود که حیاتی (مجری رادیو و تلویزیون) با صدایی بغض‌آلود از ارتحال حضرت امام خبر می‌دهد. مجموعه روح‌الله با وجود برخی ضعف‌هایش یکی از بهترین کارهای تلویزیونی تولید شده در سه دهه گذشته با محوریت امام خمینی(ره) است که براحتی مخاطبان خود را پیدا کرده و آنان را با قصه‌های خود و قهرمان‌هایش همراه می‌سازد.

یازده دقیقه و سی ثانیه: برشی از یک اتفاق تاریخی

بهروز افخمی پیش از تجربه سینمایی فرزند صبح، فیلم تلویزیونی یازده دقیقه و سی ثانیه را با محوریت پیام تاریخی حضرت امام(ره) هنگام حمله ناجوانمردانه عراق به مرزهای کشورمان ساخت. وی که در آن ایام به کار در صداوسیما مشغول بود، یک اتفاق پیش‌بینی نشده هنگام ضبط پیام را به یک داستان جذاب و تماشایی تبدیل کرده که تعلیق خوبی هم بر آن حاکم است.

گروهی از تلویزیون برای ضبط پیام امام خمینی(ره) درخصوص حمله عراق به مرزهای ایران و آغاز جنگ تحمیلی به جماران رفته اما هنگام ضبط با مشکلی فنی روبه‌رو می‌شوند. افخمی با بهره‌گیری از ماجرایی واقعی با نقب زدن به روزی تاریخی هم به نفوذ کلام حضرت امام در میان مردم پرداخته و هم با افزودن تعلیق‌هایی بجا مخاطبان عام را نیز با خود همراه و همدل می‌کند. ایده ساده اما کارآمد کم آمدن زمان کاست دوربین و تلاش گروه برای وقفه نیفتادن در ضبط سخنان ایشان، نقش مهمی در جذابیت فیلم داشته و آن را به یکی از بهترین فیلم‌های تلویزیونی در رابطه با امام خمینی(ره) تبدیل کرده است.

در آخر باید گفت که با وجود تولید فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی و سینمایی در این باب، هنوز جای کار بسیار وجود داشته و برنامه‌سازان سیما می‌توانند در رابطه با ابعاد مختلف شخصیت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و دوره‌های مختلف زندگی ایشان آثار بسیاری را تولید کنند بی‌آن‌که به ورطه تکرار بیفتند.

محمد جلیلوند