بهانه‌های جدید آمریکا درباره فردو

گفته می‌شود «فردو»، از موضوعاتی است که طرف آمریکایی همچنان دنبال ایجاد محدودیت‌های بیشتری بر آن است. با این‌که در متن بیانیه لوزان صراحتا آمده است که دو طرف توافق کرده‌اند «فردو از یک سایت غنی‌سازی به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل خواهد شد. در این مرکز همکاری بین‌المللی در حوزه‌های تحقیق و توسعه مورد توافق، مورد تشویق قرار خواهد گرفت. مواد شکافت‌پذیر در فردو نخواهد بود»، اما حالا مذاکره‌کنندگان آمریکایی گویا انتظارات دیگری دارند.

پیش از قرائت بیانیه لوزان توسط محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی، در فکت‌شیتی که رسانه‌های داخلی در این رابطه منتشر کردند، آمده بود: «براساس راه‌حل‌های به‌دست آمده تاسیسات هسته‌ای فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل خواهد شد. بیش از 1000 ماشین سانتریفیوژ و تمامی زیرساخت آنها در فردو حفظ و نگهداری خواهند شد که از این میان دو آبشار سانتریفیوژ در چرخش خواهند بود. همچنین نیمی از تاسیسات فردو با همکاری برخی از کشورهای 1+5 به انجام تحقیقات پیشرفته هسته‌ای و تولید ایزوتوپ‌های پایدار که مصارف مهمی در صنعت، کشاورزی و پزشکی دارد، اختصاص پیدا می‌کند.» با این حال فکت‌شیت آمریکایی روایتی دیگر از توافقات درباره فردو در لوزان داشت. براساس ادعای آمریکایی‌ها، «تقریبا دوسوم سانتریفیوژها و زیرساخت‌های فردو حذف خواهد شد. سانتریفیوژهای باقی‌مانده نیز اورانیوم غنی نخواهد کرد. تمامی سانتریفیوژها و زیرساخت‌های مربوطه تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار می‌گیرد.»

آمریکایی‌ها دبه کردند!

با این همه گفته می‌شود حالا دیپلمات‌های آمریکایی حتی به همان فکت‌شیت ادعایی خود هم پایبند نبوده و دنبال امتیازگیری‌های جدیدی در ارتباط با فردو هستند. علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این رابطه گفته است: «درباره‌ فردو بعد از تلاش‌های زیادی که تیم مذاکره‌کننده‌ ما انجام داد، قراری را قبول کردند، ولی در نوبت بعدی که سر میز مذاکرات آمدند، حرف‌های دیگری زدند که با حرف‌های قبلی متفاوت بود؛ یعنی حتی به تعهد خودشان هم پایبند نبودند.» او ادامه داده است: «نکته جالب‌تر آنکه آمریکایی‌ها حتی به آنچه در «فکت‌شیت» خودشان در مورد فردو آورده بودند هم عمل نکردند و در دفعه‌ بعدی که سر میز مذاکرات حاضر شدند، خلاف «فکت‌شیت» خودشان حرف زدند! بگذریم از اینکه اساسا آن فکت‌شیت، برداشت یک‌طرفه‌ آنها از تفاهم اولیه بود و ما آن را قبول نداشته و نداریم. با این حال حرف‌هایی زدند که با همان فکت‌شیت منتشر‌شده خودشان هم مغایرت داشت.»

او با یادآوری اینکه تهدید نظامی «اصل مذاکرات» را به خطر می‌اندازد، از تجربه خود درباره سیاست خارجی واشنگتن سخن به میان آورده است: «عادت آنها همین است و بعد از اینکه مذاکرات شروع می‌شود، قدم‌به‌قدم از آن قول اولیه عقب می‌نشینند. نکته‌ مهم این است که هربار مذاکره می‌کنند، بعدش دبّه درمی‌آورند و همان حرف‌هایی که قبلا به‌نوعی درباره‌ آنها تفاهم حاصل شده است، دومرتبه تکرار می‌‌کنند و بعد ادعاهای جدیدی مطرح می‌نمایند. این معنایش همان خوی زیاده‌خواهی آمریکاست که فکر می‌کنند می‌توانند با یک کار روانی و تبلیغاتی و با کش دادن قضایا، ایران را وادار کنند بیشترین امتیاز را بدهد و کمترین نتیجه را بگیرد.»

اما این فقط ولایتی نیست که از زیاده‌خواهی‌های تازه واشنگتن در مذاکرات پرده برمی‌دارد. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در گفت‌وگویی که خبرگزاری صداوسیما منتشر کرده، گفته است: «متأسفانه بعد از توافقات صورت گرفته در مذاکرات لوزان در بحث فردو شاهد هستیم که آمریکایی‌ها در این خصوص دبه کرد‌ه و اعلام کرده‌اند که این رقم مطرح شده در لوزان بالاست و حال مطالب دیگری را مطرح کرده‌اند ولی قطعا توافق هسته‌ای یک جاده دوطرفه است و به طور حتم اگر آنها دبه کنند ما هم دبه می‌کنیم.»

استفاده بروجردی و ولایتی از کنایه «دبه کردن در مذاکرات» نگاه‌ها را معطوف به اظهارات چندی قبل علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی می‌کند که او هم از دبه کردن آمریکایی‌ها در مذاکرات گفته بود و حالا روشن شده، «فردو»، موضوع عهدشکنی طرف آمریکایی بوده است؛ همان موضوعی که احتمالا باعث شده سیدعباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد کشورمان نیز تاکید کند: «در مذاکرات هسته‌ای برای هر سناریویی آماده‌ایم.»

چنان‌که پیش از این نیز بارها تاکید شده است، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در چارچوب خطوط قرمز تعریف شده، در گفت‌وگوهای هسته‌ای حاضر شده و خود را موظف به پایبندی به این خطوط می‌داند. در همین راستا بی‌تردید دیپلمات‌های کشورمان این موضع قاطع رهبر انقلاب را فراموش نکرده‌اند که چندی قبل فرمودند: «آنها در مورد تأسیسات فردو می‌گویند، چون این تأسیسات قابل دسترسی و ضربه زدن نیست، بنابراین باید تعطیل شود که این سخن، خنده‌آور است!»

3 چالش پیش‌روی مذاکرات به روایت ولایتی

افزون بر «تهدید» و «دبه کردن درباره فردو»، ولایتی از چالش‌های دیگر مذاکرات نیز سخن به میان آورده است: «بعضی ادعاهای دیگری هم آمریکایی‌ها دارند که امکان رسیدن به توافق را دچار تردید می‌کند. برای مثال رهبر معظم انقلاب و رئیس محترم ‌جمهور در یک روز، یک نظر واحد را اعلام کردند مبنی بر این‌که باید موضوع محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران و برداشتن تحریم‌ها، هم‌زمان با هم آغاز شود. درحالی‌که آنها می‌گویند ایران اقداماتی که تعهد خواهد کرد انجام بدهد (یعنی محدود کردن سانتریفیوژها و مقدار مواد غنی‌شده‌ای که می‌تواند نگه دارد) و بعد آژانس آن را تائید کند تا ما هم به تعهدات خودمان عمل کنیم. این عملاً غیرمنطقی است؛ آن هم با سابقه‌ای که از آژانس می‌شناسیم.» او گفته «موضوع دیگر، مدت زمانی است که از زبان دولتمردان آمریکایی شنیده می‌شود. کسی می‌گوید دوره‌ محدودیت‌‌ها ۱۰ سال است، دیگری می‌گوید ۱۵ سال و شخصی دیگر از ۲۵ سال حرف می‌زند. این زمان‌ها مورد تائید ایران نیست.» براساس گفته‌های مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب، چالش دیگر پیش روی گفت‌وگوهای هسته‌ای نیز از این قرار است: «نکته‌ سوم این‌که آنها گفته‌اند از بعضی مراکز می‌خواهند بازدید کنند که شامل بعضی از مراکز نظامی هم می‌شود. رهبر معظم انقلاب در صحبت‌هایشان فرموده‌اند که مسئولان نظامی مأذون نیستند برای بازرسی سیستم دفاعی جمهوری اسلامی ایران، به فردی اجازه بدهند. این مسائل جزء امنیت جمهوری اسلامی ایران است و چنین اذنی از سوی فرماندهی کل قوا و رهبری داده نشده است. اما آنها مرتب این موضوع را تکرار می‌کنند که باید این مراکز را ببینیم.»

همچنین رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اشاره به ادعای کشورهای غربی درمورد لزوم بازرسی از مراکز نظامی کشور تصریح کرده است: «قطعا در صورت نهایی شدن مذاکرات و توافق و در صورت ورود به مرحله اجرا با نظر مجلس، به طور حتم مراکز حاکمیتی و نظامی باید از بازرسی مستثنا شوند.»

ظریف: درباره نطنز، فردو و اراک، صریح بوده‌ایم

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز به مشکلات پیش‌روی مذاکرات اذعان داشته و در گفت‌وگو با هفته‌نامه آلمانی اشپیگل در پاسخ به مهم‌ترین مشکلاتی که در حال حاضر وجود دارد، گفته است: «در واقع همه چیز مشکل است چراکه شما باید همه توافق‌ها را به گونه‌ای بنویسید که مورد قبول هر هشت عضو دخیل در مذاکرات اعم از ایران و کشورهای 1+5 و علاوه بر این اتحادیه اروپا باشد. بنابراین ما 7 عضو را در یک سو و ایران را در سوی دیگر میز مذاکره داریم. اما، حتی این 7 عضو هم لزوما بر همه موارد با یکدیگر توافق ندارند و بیشتر وقت ما به مذاکره بین آنها می گذرد تا به یک تصمیم واحد برسند و هنوز برخی مسائل هست که آنها درباره‌اش اختلاف نظر دارند. افزون بر این، اشپیگل در این گفت‌وگو به مواضع آمریکا درباره نحوه برداشتن تحریم‌های ایران و در عین حال ابهامات در خصوص چگونگی کاهش وسعت برنامه هسته‌ای ایران اشاره کرد که ظریف در پاسخ گفته «خیر، در واقع ما درباره تعداد سانتریفیوژهایی که در سایت‌های نطنز و فردو باقی خواهد ماند و همچنین درباره سرنوشت رآکتور آب سنگین اراک بسیار صریح بوده‌ایم. کاملا واضح است که همه تحریم‌های اقتصادی و مالی که از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا اعمال شده است، برداشته خواهند شد.» او در توضیح موضع ایران نسبت به عدم دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به سایت‌های نظامی کشور تصریح کرد: «ما گفته‌ایم که در صورت حصول توافق هسته‌ای آمادگی داریم در حوزه سیستم قضایی خودمان یک پروتکل منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی.تی) را هم اجرا کنیم. این واضح است که هیچ کشوری اجازه دسترسی آزادانه بر تاسیسات مخفی خود را نمی‌دهد و همه معاهده‌های بین‌المللی هم به این نکته که چگونه از اسرار دولتی خود محافظت می‌کنید، توجه داشته‌اند. گمان نمی‌کنم ایران هیچ مشکلی با پذیرش استانداردهای شفاف‌سازی در سطح بین‌الملل داشته باشد. در عین حال، گمان می‌کنم که برخی سعی به پافشاری روی یک موضع خاص دارند که واکنش مقامات تهران را در بر دارد.»

گلایه ظریف از پافشاری بر «موضع خاص»، شاید همان نکته‌ای باشد که امروز مهمترین چالش پیش‌روی توافق نهایی است. چالشی که باید دید دیپلمات‌ها چگونه می‌توانند تا دهم تیر بر آن غلبه کنند.