چرا مایه‌دارها و بی‌مایه‌ها به سربازی نرفتند؟

به چند نمونه از این دفترها در پایتخت سر زدیم تا گوشه‌ای از ماجرای‌هایی را که سبب شده مردان جوان بی‌خیال رفتن به خدمت سربازی شوند به تصویر کشیده و از آنها درباره عادلانه بودن میزان جریمه‌های در نظر گرفته شده بپرسیم.

بیشرشان به قول معروف بچه مایه‌دارند و برای پرداخت جریمه‌های در نظر گرفته شده (دست‌کم 10 تا 50 و حداکثر 22 تا 90 میلیون تومان) کک‌شان هم نمی‌گزد، اگر از آنها بپرسید چرا به خدمت نرفته‌اند جواب‌هایی می‌شنوید که شاید درکش برای طبقه متوسط و پایین‌تر از آن مشکل باشد؛ برای نمونه والدین آنها توصیه کرده‌اند که پسرشان به سربازی نرود، چون پیش‌بینی این‌که سرانجام دولت مجبور به فروش سربازی خواهد شد، برایشان دور از ذهن نبوده یا برخی می‌گویند سربازی برای آنها جذابیتی ندارد و به همین خاطر دلیلی وجود نداشته که به سربازی بروند، اغلب آنها می‌گویند حالا نیز که برای خرید سربازی پیشقدم شده‌اند، هدفی بجز گرفتن گذرنامه ندارند، هرچند در این میان برخی‌از آنها ادعا می‌کنند بدون کارت پایان خدمت نیز قاچاقی به کشورهایی مانند ترکیه سفر کرده و دوباره به کشور برگشته‌اند!

بابک یکی از این مردان جوان است که همراه دو نفر از دوستانش برای خرید خدمت سربازی به یکی از دفاتر پلیس+10 آمده آنها در حالی که منتظرند نوبت ثبت‌نامشان شود، مدام با یکدیگر شوخی می‌کنند تا آنجا که مسئول دفتر چند بار به آنها تذکر می‌دهد که دفتر پلیس+10 را با جای دیگری اشتباه گرفته‌اند.

بابک درباره دلیلش برای نرفتن به سربازی عنوان می‌کند: تنها پسر خانواده هستم به همین دلیل پدر و مادرم هم مخالف این بودند که به سربازی بروم. آنها درست پیش‌بینی کرده بودند که دولت دوباره تصمیم به فروش سربازی می‌گیرد، به همین دلیل اکنون که شرایط برای خرید فراهم شده برای ثبت‌نام به اینجا آمده‌ام.

پسر جوان درباره محدودیت‌هایی که در این مدت برای او ایجاد شده، توضیح می‌دهد: من در دفتر پدرم کار می‌کنم به همین دلیل مشکل شغلی ندارم، ماشینی هم که دارم پدرم بهم داده و به نام خودش است. تنها مشکلی که در این بین وجود دارد نداشتن گذرنامه است، البته آن هم برای برخی کشورها مشکل‌ساز نیست.

بابک به یکی از دوستانش به نام حمید اشاره کرده و می‌گوید این دوستم بدون کارت پایان خدمت به ترکیه سفر کرده و برگشته آب هم از آب تکان نخورده است، حمید هم که برای ثبت‌نام خرید سربازی به دفتر پلیس+10 آمده ادامه می‌دهد: دوستم راست می‌گوید سال گذشته یک میلیون تومان به یک آدم پران دادم تا مرا به ترکیه ببرد. می‌خواستم از آنجا به اروپا بروم، اما چون ریسکش زیاد بود، ترجیح دادم به ایران برگردم، حالا هم که می‌توانم قانونی کارت پایان خدمت بگیرم، اوضاع برای رفتنم بهتر شده است. او درباره این‌که چرا در این مدت به سربازی نرفته است، می‌گوید: سربازی برایم جذابیتی نداشته و به نظر فقط وقت تلف کردن است.

بیشتر آنها که در روزهای اولیه برای ثبت‌نام به دفاتر پلیس+10 مراجعه می‌کنند مشمولانی هستند که وضع مالی خانوادگی مناسبی دارند. در بین آنها هستند افرادی که ادعا می‌کنند رقم جریمه‌های در نظر گفته شده مناسب است.

امیرعلی، پسر جوانی است که به نظر می‌رسد می‌توان او را در این گروه جای داد. پسر جوان می‌گوید دیپلمه و حدود 9 سال است مشمول شناخته می‌شود، اما برای رفتن به سربازی اقدام نکرده است. او ادامه می‌دهد: پدرم نمایشگاه اتومبیل دارد و من هم کنار او کار می‌کنم. جریمه‌ای که باید پرداخت کنم حدود 20 میلیون تومان است و به نظرم منصفانه است. اگر بتوانم چهار تا پنج معامله شیرین ماشین خارجی داشته باشم، پول آن جور می‌شود.

در این بین تعدادی از مشمولان که جزو طبقه متوسط جامعه هستند، برای جمع و جور کردن مبلغ جریمه به فکر وام و قرض کردن از دوست و آشنا هستند. مجید یکی از این مشمولان است. او درباره این‌که تا به حال به خدمت سربازی نرفته می‌گوید: خیلی زود ازدواج کردم و دیگر نتوانستم به سربازی بروم. از طرفی برادرم هم سربازی نرفته بود، من هم وقتی دیدم مشکلی برای او پیش نیامده بی‌خیال سربازی رفتن شدم. الان هم برای گرفتن گذرنامه قصد دارم جریمه را پرداخت کنم، ولی جریمه بالاست به همین دلیل از حالا به فکر گرفتن وام و قرض کردن از دوست و آشنا افتاده‌ام.

خرید سربازی به هر قیمت

اما در این میان هستند پسران جوانی نیز که ادعا می‌کنند از قشر ضعیف جامعه هستند و به دلیل این‌که به قول معروف خرج خانه می‌داده‌اند نتوانسته‌اند به سربازی بروند. آنها بیشتر از این گله دارند که چرا مسئولان راهکاری مانند پرداخت قسطی جریمه‌ها را اجرایی نمی‌کنند تا آنها نیز بتوانند تکلیف وضع نظام وظیفه خود را روشن کنند.

امیر که برای ثبت‌نام خرید سربازی به دفتری در جنوب شرق تهران آمده است، در حالی که با کلاه ایمنی موتورسیلکتش بازی می‌کند، می‌گوید: حدود دو ماه سربازی رفته، اما با یکی از مافوق‌هایش در دوران آموزشی دعوا کرده و بعد از گرفتن مرخصی ساعتی دیگر به پادگان برنگشته است. بقیه ماجرا را از زبان امیر بخوانید: بعد از فرار از پادگان مدتی عاطل و باطل گشتم، اما دیدن وضع نامناسب اقتصادی خانواده ناچارم کرد هرچه سریع‌تر کار پیدا کنم. مدتی در کارگاه کوچک کیف‌سازی مشغول به کار شدم، وقتی کمی پول جمع کردم موتور خریده و اکنون در خیابان با موتورم مسافرکشی می‌کنم.

امیر درباره این‌که بدون کارت پایان خدمت سند موتورش را چگونه تنظیم کرده می‌گوید: این مشکلات را آدم‌های فقیر دارند، شنیده‌ام آنها که کارت پایان خدمت نگرفته‌اند نمی‌توانند چیزی به نام بزنند، اما ما که چیزی نداریم موتورم را هم به نام برادرم گرفتم تا دردسری ایجاد نشود.

او درباره این‌که چگونه می‌خواهد پول لازم برای خرید سربازی‌اش را فراهم کند، بیان می‌کند: پول کافی برای پرداخت جریمه ندارم. در بین دوست و فامیل نیز آدمی نیست که وضعش خوب باشد، اما هر طور شده پولش را جور می‌کنم.

در بین مراجعه‌کنندگانی که میزان جریمه‌ها را بالا می‌دانند، زن میانسالی نیز وجود دارد. او می‌گوید برای ثبت‌نام برادرزاده‌اش به اینجا آمده است. زن میانسال درباره علت به سربازی نرفتن برادرزاده‌اش توضیح می‌دهد: او فرزند طلاق است و از پدر و مادرش خبری نداریم، به همین دلیل من بزرگش کردم، اما روزگار اصلا به کام ما نچرخید، چون خیلی زود پدرم و یکی از برادرهایم فوت کردند. یکی دیگر از برادرهایم سهم ارثش را می‌خواست به همین دلیل خانه پدری را فروختیم و مستاجر شدیم. بعد از این ماجرا مادرم هم مریض شد و گوشه خانه افتاد. به این شکل برادرزاده‌ام ترک تحصیل کرد تا تنها نان‌آور خانه باشد.

زن میانسال ادامه می‌دهد: باورش شاید برای شما مشکل باشد، اما برادرزاده‌ام برگه‌های اعزام به خدمت را نیز پر کرد. هرچند خیلی‌ها می‌گویند پسران در سربازی مرد می‌شوند، اما او با خودش حساب کرد، اگر در شرایط نابسامان ما به سربازی برود، عین نامردی است به همین دلیل به سربازی نرفت تا من و مادرم بی‌سرپرست نباشیم.

زن میانسال درباره شرایط کنونی خود و برادر‌زاده‌اش می‌گوید: برادرزاده‌ام ازدواج کرده و یک فرزند دارد. زن و بچه او اکنون در یک خانه اجاره‌ای در شهرستان زندگی می‌کنند، خودش هم در تهران کار می‌کند.

او درباره این‌که برادرزاده‌اش چرا قصد خرید سربازی‌اش را دارد، بیان می‌کند: چون کارت پایان خدمت ندارد نمی‌تواند یک جا کار کند به همین دلیل مدام محل کارش تغییر می‌کند، ولی مشکل ما این است که توان پرداخت جریمه را نداریم. ما آقازاده نیستیم و از روی بی‌دردی نیز به سربازی نرفته‌ایم، اما مسئولان درک درستی از وضع ما ندارند. آنها باید شرایطی را در نظر بگیرند تا امثال برادرزاده من نیز بتوانند با پرداخت جریمه به سربازی نروند، چون برادرزاده‌ام دیگر نمی‌تواند زن و بچه‌اش را به امان خدا رها کند و به سربازی برود.

باتوجه به گفته‌های مسئولان می‌توان گفت یک میلیون و 500 هزار نفر شرایط لازم را برای خرید سربازی دارند، اما در این بین گروهی از آنها توان مالی مناسبی ندارند و نمی‌توانند از عهده پرداخت جریمه‌های در نظر گرفته شده برآیند به همین دلیل اکنون که کلیات جرائم در نظر گرفته شده در کمیسیون تلفیق به تصویب رسیده و ستاد کل نیروهای مسلح نیز تمایلی به قسطی کردن پرداخت جریمه‌ها ندارد، نمایندگان مجلس باید از فرصت باقیمانده استفاده کرد و هنگام بررسی جزئیات لایحه در صحن علنی مجلس راهکار مناسبی برای رفع مشکل این افراد در نظر بگیرند.

چوب حراج به سربازی

از آخرین باری که در کشور فروش سربازی اجرایی شد، حدود 16 سال می‌گذرد. آن زمان برای حدود سه سال مشمولان نظام وظیفه فرصت پیدا کردند با پرداخت پول تکلیف نظام وظیفه خود را مشخص کنند. قیمت‌های در نظر گرفته شده نیز با توجه به مدرک تحصیلی افراد از یک میلیون و 600 هزار تومان شروع شده و به سه میلیون و یکصد هزار تومان می‌رسید.

در مدتی که به مشمولان اجازه خرید خدمت سربازی داده شد، حدود 360 هزار نفر توانستند از شرایط ایجاد شده استفاده کنند، اما بعد از چند ماه یعنی اواخر سال 79 جلوی فروش سربازی گرفته شد و برای بیش از یک دهه دیگر خبری از اجرایی شدن چنین طرح‌هایی نبود تا این‌که حدود دو ماه پیش دولت در لایحه بودجه سال 94 پیشنهاد کرد تکلیف نظام‌وظیفه مشمولان غایبی که دست‌کم هشت سال غایب بوده‌اند با پرداخت جریمه مشخص شود.

پس از رسانه‌ای شدن این ماجرا، کارشناسان زیادی درباره مثبت یا منفی بودن آن اظهارنظر کردند، برای نمونه مخالفان بر این باورند که این طرح سبب ناامید شدن قشر ضعیف جامعه شده و مغایر با قانون است، اما موافقان نیز بیان می‌کنند با اجرای چنین طرح‌هایی تکلیف نظام وظیفه عده زیادی از مشمولان غایب که تعداد آنها به حدود یک میلیون و 500 هزار نفر می‌رسد، روشن خواهد شد، زیرا آنها مدت‌هاست محرومیت‌های اجتماعی را تجربه کرده‌اند؛ برای نمونه به این افراد گذرنامه و گواهینامه رانندگی داده نمی‌شود.

این در حالی است که تعدادی از مخالفان این طرح ادعا می‌کنند اشخاصی که قادرند جریمه‌های میلیونی (حداکثر 22 تا 90 میلیون تومان) پرداخت کنند، نمی‌توانند مشمولان غایبی باشند که محرومیت را تجربه کرده‌اند. افزون بر این بیشتر این افراد بین 27 تا 50 سال دارند و به همین دلیل موافقان اجرایی شدن این طرح ادعا می‌کنند بیشتر این افراد در سنی نیستند که کارایی لازم را برای خدمت سربازی داشته باشند.

باید یادآور شد کمیسیون تلفیق مجلس کلیات این طرح را تصویب کرده، برای نمونه مدرک تحصیلی، متاهل و دارای فرزند بودن و مدت زمان غیبت مشمولان در مشخص شدن میزان جریمه آنها تاثیرگذار است، به همین دلیل ثبت‌نام از این افراد از پانزدهم بهمن آغاز شده و قرار است تا پانزدهم اسفند ادامه پیدا کند، اما باید تاکید کرد تا زمانی که شورای نگهبان این طرح را تائید نکرده هنوز امکان تغییر جزئیات آن وجود دارد.

مهدی آیینی‌ / ‌گروه جامعه