نهاد کتابخانه‌های عمومی یکی از متولیان فرهنگی و مراکز مهم و زیرساختی تحول و پیشرفت محسوب می‌شود
قرارگاه استراتژیک در حوزه کتابخوانی
اندیشه انقلاب اسلامی که بازتعریفی از اسلام ناب در عصر معاصر است، بر منش و نگرشی فرهنگی مبتنی است که از قلمرو جغرافیایی ایران پا فراتر نهاده و تاثیرات مختلف و قابل احصایی بر تمامی ساحت‌ها در عرصه‌های منطقه‌ای و جهانی پدید آورده است.
با این حال وجه ممیزه و بارزی که جهان غرب را به آن حساس و غیرباور کرده، شیوه نوینی از «زیست فرهنگی» است که به‌عنوان اندیشه‌ای نو در سطح جهانی در حال نفوذ است. البته اکنون چنین ادعا نمی‌شود که این رویکرد فرهنگی بر رویکردهای جهانی غلبه یافته و مورد پذیرش و حتی الگوگیری است، بلکه منظور بیان این واقعیت است که انقلاب اسلامی توانسته است سبکی نو در فرهنگ عرضه کند که فرهنگ غرب در برابر آن احساس خطر کرده و از همین رو با تمام توان و امکانات برای تضعیف پایه‌های این فرهنگ اسلامی ـ ایرانی به میدان کارزار آمده است.
«شبیخون فرهنگی»، «تهاجم فرهنگی»، «جنگ نرم» و مفاهیمی از این سنخ که به فرموده رهبر انقلاب واقعیتی غیرقابل انکار است، امروز به عنوان اصلی‌ترین و دراز مدت‌ترین اهرم فشار به جمهوری و انقلاب اسلامی است. وظایف دستگاه‌ها و متولیان فرهنگی نیز در این آفند و پدافند فرهنگی، هم‌افزایی و نگاه درونزا به ظرفیت‌ها و امکانات برای مقاوم‌سازی ریشه‌ای و بنیادین فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و نگاه قرارگاهی به مقوله فرهنگ است. از همین رو رهبر انقلاب با درایت و هوشمندی همیشگی خود مفهوم «قرارگاه فرهنگی» را مطرح کردند و مهم‌ترین اولویت‌های کاری و سیاست‌های این قرارگاه فرهنگی را «استفاده کامل و کارآمد و هم‌افزا از همه‌فرصت‌ها و ظرفیت‌ها»، «مهار تهدیدها و آسیب‌ها با نگاه حکیمانه و معقول» و «مواجهه هوشمندانه با معارضه‌های مهاجمان و ستیزه‌گران» بر شمردند.
مفهوم «قرارگاه فرهنگی» که اولین بار در سال 84 از سوی رهبر انقلاب مطرح شد، بدون شک عنوانی متقن و راهبردی است که معظم له به منظور ارتقای معرفت فکری متولیان عرصه فرهنگ در شناسایی جایگاه و عرصه عمل هر یک از دستگاه‌های درگیر در موضوع فرهنگ، بیان داشته‌اند.
شاید تعبیر «قرارگاه» که یک اصطلاح جنگی و نظامی است به بعضی گوش‌ها سنگین باشد اما «واقع قضیه این است که کارزار فرهنگی از کارزار نظامی اگر مهم‌تر نباشد و اگر خطرناک‌تر نباشد، کمتر نیست»[1] در واقع قرارگاه به لحاظ معرفت‌شناسی مرکزی است که با هدف متمرکزسازی و نظارت تحت شبکه‌ای واحد، مسئولیت هدایت و راهبری فکری ـ عملیاتی تمامی مجموعه‌های مرتبط با حوزه فعالیت (و نه وابسته به خود)[2] را دارد. «قرارگاه فرهنگی» وظیفه دارد با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های ساختاری و کارکردی موجود در کشور، با مهندسی هوشمندانه فرهنگی برای تدوین قواعد و مقررات فرهنگی، سیاستگذاری کرده و ارگان‌ها و متولیان مربوط را مأمور به اجرای این سیاست‌ها کند. نهاد کتابخانه‌ها مطابق با رسالت ذاتی خود در «ترویج و تعمیق فرهنگ کتابخوانی» و «ارتقای آگاهی عمومی جامعه از طریق همگانی‌سازی و عمومی‌سازی دانش»[3]، به‌عنوان یکی از متولیان فرهنگی و مراکز مهم و زیرساختی تحول و پیشرفت محسوب می‌شود که مطابق با «سند چشم‌انداز 20 ساله» کشور، جامعه ایرانی را با اتکا بر تولید دانش بومی و ارتقای سطح فرهنگ عمومی در مسیر پیشرفت و تعالی راهبری می‌کند.[4] پیشرفتی که لازمه آن داشتن جامعه‌ای متفکر است که بتواند الگویی بومی در جهت تقویت مولفه‌های ایرانی ـ اسلامی ارائه دهد و این امر فقط با بسترسازی مناسب برای ترویج فرهنگ کتابخوانی و ارتقای مطالعه مفید محقق می‌شود.
با نگاه به کارکردهای مستمر و فعال نهاد کتابخانه‌ها در طراحی و برنامه‌ریزی در عرصه کتاب و کتابخوانی که از سویی مبنای عمل در حوزه علم، آموزش و تحقیق و پژوهش است و از سوی دیگر در ارتقای هرم علمی کشور مطابق با سیاست‌های علم و فناوری[5] نقش ویژه‌ای دارد، از اهمیت راهبردی این نهاد حکایت دارد. در این زمینه جایگاه، نقش و مأموریت‌های نهاد کتابخانه‌ها[6] رسالتی است که بر عهده دیگر نهادهای کشور ـ به‌صورت متمرکز و تخصصی ـ گذاشته نشده است. مواردی چون بسترسازی در جهت تحقق اهداف و سیاست‌های نظام فرهنگی کشور، کاهش فاصله طبقه فرهیخته و طبقه عامه، طراحی مدل بومی مطالعه در کشور، توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی به تناسب اقتضائات، نیازها و خلأهای فرهنگی کشور و هدایت محتوای مطالعه آحاد جامعه از این جمله‌اند.
رهبر معظم انقلاب اولین‌بار در سیزدهم دی ماه 84 در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان «قرارگاه اصلی فرهنگی» را برای این شورا مطرح کردند و در همان بیانات و بیانات سال‌های بعد شاخص‌ها و ویژگی‌های «قرارگاه فرهنگی» را تبیین کردند.
توجه به آنچه در سطرهای بالا نسبت به ضرورت نگاه قرارگاهی به نهاد کتابخانه‌ها گفته شد، به‌طور خلاصه و تیتروار باید به شاخص‌هایی از جمله فعال، زنده، پویا و با نشاط بودن، داشتن ساختار سازمانی براساس مدل رهبری و فرماندهی، تعامل با دیگر نهادهای متولی عرصه فرهنگ و پرهیز از موازی کاری و پایش قوی عرصه فرهنگ توجه ویژه داشت.
حفظ، استمرار و اعتلای جایگاه راهبردی نهاد کتابخانه‌های عمومی و انجام فعالیت فرهنگی موثر و هدفمند نیازمند ساز و کار درخور و متناسب است و از آنجا که امروز مسائل و پدیده‌های فرهنگی با توسعه حجمی، پیچیدگی زیادی یافته است، لازم است، ظرفیت‌های موجود و حرکت و تحول فرهنگی نهاد به گونهای سامان یابد که بهرهوری و اثربخشی آن مضاعف شود تا بهگونهای امکان مواجهه فعال با فضای کتاب و کتابخوانی کشور در ترازی بالاتر و کیفیتر رقم بخورد.
یکی از الگوهای بومی برای تعالی فرهنگ ـ خاصه در عرصه کتاب و کتابخوانی ـ الگوی فعالیت قرارگاهی است. توصیه به کاربست این الگو در سال‌های اخیر از سوی رهبر معظم انقلاب بیانگر اهمیت نگاه قرارگاهی و توأمان حرکت و مدیریت جهادی (که از ملزومات نگاه قرارگاهی است) در مسیر فرهنگ است. این امر نیازمند بازتعریف و بازآرایی فعالیت‌های فرهنگی نهاد کتابخانه‌های عمومی در قالب الگوی فعالیت قرارگاهی است.
گرچه کلیت الگوی فعالیت قرارگاهی در حوزه فرهنگ، می‌تواند عمومیت داشته باشد ولی هنگام تبیین این رویکرد برای نهاد کتابخانه‌ها، آن را از بعد اقتضائات حوزه کتاب و کتابخوانی، چالشهای الگوهای جاری فعالیت‌های ترویجی در این عرصه و اقتضائات محتوایی کار فرهنگی ـ ترویجی در کشور میتوان مورد تأکید قرار داد.
محور قرار دادن رسالت ترویج و تعمیق فرهنگ کتابخوانی و ارتقای دانش عمومی نهاد کتابخانه‌ها، برخورداری از الگوی ساختار شبکه‌ای و استفاده از همه ظرفیت‌های فرهنگی نهاد، توجه به کارکردهای ملی و حتی بین‌المللی نهاد، مرتبط ساختن حوزه نظر و عمل برای کار فرهنگی نهاد و همچنین بازآرایی فعالیت‌های نهاد بر محوریت قرارگاهی از جمله ویژگی‌های الگوی فعالیت قرارگاهی نهاد می‌تواند باشد.
فراتحلیل ملاک‌های کلان اندیشه‌ای ارتقا و اعتلای فرهنگ کتابخوانی، بازطراحی ساختار نهاد کتابخانه‌ها مبتنی بر الگوی قرارگاهی، پایش هوشمندانه، پویا و مستمر وضع کتابخوانی در کشور، شناسایی مولفه‌های حرکت جهادی نهاد به سمت «نهاد تراز فرهنگ کتاب و کتابخوانی»، شناسایی و احصای تمامی ظرفیت‌ها، منابع، امکانات موجود برای تحول و حل مسائل کتابخوانی، توجه به مدیریت دانش در ساختار نهاد، تدوین و اجرای پیوست‌های فرهنگی طرح‌های کلان و راهبردی در حوزه کتاب و کتابخوانی، طراحی مدل بومی مطالعه در کشور، تدوین پیوست جامع فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی، و همچنین طراحی نظام تخصیص، اجرا و ارزیابی فعالیت‌های فرهنگی ـ ترویجی کتابخوانی در کشور از مهم‌ترین اقدامات قرارگاهی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند باشد.
پانوشته‌ها:
1. بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 19/9/92
2. ر.ک: همان
3. سند چشم‌انداز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در افق ایران 1404
4. «جامعه ایرانی در افق این چشم‌انداز، چنین ویژگی‌هایی خواهد داشت: ـ برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی»؛ سند چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران
5 . ابلاغی از سوی رهبر انقلاب در تاریخ 29/6/93
6 . ر. ک: «چشم‌انداز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در افق ایران 1404»، «سند نهضت مطالعه مفید» و «دستورالعمل‌های اداره کتابخانه‌های عمومی»
مجید صحاف / مشاور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
نظرات کاربران
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
تثبیت قدرت بازدارندگی ایران
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
نفوذ به عمق رژیم صهیونیستی
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین:
ضربه دوم ایران از توان اسرائیل خارج است
گفت و گو
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمیدهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
فرزند زمانه خود باش
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین:
ضربه دوم ایران از توان اسرائیل خارج است
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد