ابرهای زلزله واقعیت یا خیال؛

کشور ما روی کمربند زلزله قرار گرفته است و هر از چندگاهی به واسطه زلزله ای بزرگ خسارات فراوانی را متحمل می شود. از منجیل تا بم که نمونه هایی نزدیکند تا زلزله های ویرانگری که در طول تاریخ شهرهای فراوانی را به زیر آوار برده اند.

کد خبر: ۶۸۰۳۵

شاید همین مواجهه هر روزه با خشم پیش بینی ناپذیر طبیعت باشد که چنین شوقی برای پیش بینی آن به راه انداخته است.
یکی از برجسته ترین این افراد ژونگهاو شو است که معتقد است با الهام از ایده کهن چینیان و با بررسی و مطالعه و رصد یکی از مهمترین پیش نشانه های شاخص زلزله می تواند با دقت بالایی این بلیه را پیش بینی کند.
با توجه به گسترش افکار و عقاید این محقق چینی ، روزنامه جام جم مصاحبه ای را با وی در خصوص ابرهای زلزله به انجام رساند که متن کامل آن در پی می آید.
قابل ذکر است که مطالب گفته شده از سوی آقای شو نظر غالب جامعه علمی و بالطبع گروه دانش روزنامه نیست و برای روشن شدن دامنه بحث در این خصوص گفتگوهای کوتاهی نیز با 2 تن از دانشمندان زلزله شناس برجسته امریکایی و روسی نیز انجام دادیم که به عنوان نظرهای متفاوت همراه با گفتگوی اصلی منتشر شده اند.

اجازه دهید فرض کنیم نظر شما را در خصوص قابل پیش بینی بودن زلزله ها از روی ابر زلزله قبول کنیم. مشخصات ظاهری این ابرها چگونه است و اگر ما شاهد پدید آمدن چه نوع ابری در آسمان بودیم ، باید در انتظار زلزله بنشینیم؛
البته ظهور این ابرها نشانه ای است که بر مبنای محل و نحوه ظهور آنها باید با کمک روابط مشخصی که توضیح فنی آنها در مقالات من در سایت http://quack.exit.com آمده است در یک بازه زمانی مشخص دست به پیش بینی زد.
اما بر مبنای مدل موجود، آب موجود در اجزای سازنده لایه های زیر سطحی در اثر فعالیت هایی که منجر به زلزله می شود، تبخیر می شود و با دما و فشار بسیار بالا از میان شکاف یا شکافهایی که روی زمین وجود دارند، به بیرون پوسته منتقل می شود.
این جریان بخار آب داغ پس از خروج از سطح وارد جو می شود تا بر اثر برخورد با لایه های هوای سرد تشکیل ابر دهد. اگر تنها یک منفذ برروی زمین برای خروج این بخار شکل گرفته باشد، این ابرها ساختار میله ای شکل به خود می گیرند (مانند نمونه ابر زلزله بم).
البته بر اثر جریان باد ممکن است این ابرها دستخوش تغییر شکل شوند و ظاهر متفاوتی به خود بگیرند. همین طور ممکن است به دلیل وجود چندین منفذ این ابرها به صورت مجموعه از میله های موازی هم در آسمان ظاهر شود.
من نمونه چنین ابرهایی را که در گروههای موازی 2، 4و 5تایی شکل گرفته بودند، در محل زندگی خود در شهر هانزهو -عرض جغرافیایی 25/30 شمالی و 17/120- دیده ام. (اگرچه به دلیل ضعف ابزار عکاسی خود نتوانستم آنها را ثبت کنم).
همچنین اگر منافذ یک گسل در امتداد هم باشد، بازهم این ابرهای میله ای شکل می گیرد و بسته به جریان باد می تواند ساختار موازی خود را حفظ کند و یا به واسطه آشفتگی های جوی پس از ظهور، حالت مواجی به خود بگیرد.
همچنین ممکن است ابرهای تولید شده در اثر 2منفذ با هم ترکیب شوند و یا به دلیل مواجهه ابر زلزله با آبهای موجود در محل تغییر شکل ظاهری در آن به وقوع بپیوندد.
باید ذکر کنم که مطالب بالا نتیجه گیری و استنباط شخصی من است و من هنوز داده کاملی در خصوص نحوه عملکرد و تعداد شکافهای موجود روی یک گسله که در تشکیل ابرهای زلزله ایفای نقش می کنند، ندارم و به همین دلیل ممکن است برخی موارد از قلم بیفتد.
اما نکته مهمتری که در این بین وجود دارد، این است که علاوه بر شکل ظاهری این ابرها مشخصات دیگری هم می توان در تشخیص آنها مفید باشد.
ظهور یکباره آنها در آسمان ، دمای بالای آنها و این که از یک منبع بخار آب زمینی تغذیه شوند و همین طور جهت گیری های غیرمتعارف آنها می تواند سرنخی از تشخیص این ابرها باشد.
به عنوان نمونه در مورد زلزله بم ، ابر تشکیل شده با هیچکدام از الگوهای فوق تطابق نداشت ؛ اما ظهور ناگهانی آن در آسمان ما را به این نقطه رساند که با زلزله ای قریب الوقوع روبه رو هستیم.
نمونه های دیگری از این دست نیز در جاهای دیگر مانند زلزله کالیفرنیا هم دیده شده بود که جهتگیری ابر در آسمان متفاوت با جهتگیری استاندارد آنها بود.اما شاید بد نباشد خوانندگان شما یکی از نمونه های تشکیل این ابرها را ازدید ماهواره های هواشناسی مرور کنند تا دیدگاه بهتری در باره آنها به دست آورند.

از 20ژوئن 1990که شما ارائه پیش بینی های خود را شروع کرده اید، چه تعداد پیش بینی انجام داده اید و چند درصد آنها با حقیقت مطابق بوده است؛
بیش از 1250 مورد زلزله را پیش بینی کرده ام که بیش از 70درصد آنها درست از آب در آمده است.

شما اعتقاد به ماهیت متفاوت این ابرها از لحاظ تشکیل نسبت به سایر ابرها دارید. آیا این تفاوت در منشا باعث ایجاد تفاوت در مشخصات این ابرها هم می شود؛ و نظر متخصصان آب وهواشناسی در این خصوص چیست؛
البته ، این ابرها از لحاظ اندازه ، عمق ، فاصله تا ابرهای دیگر و همین طور مولفه های دیگری با ابرهای معمولی متفاوتند.
برای مثال برخی از ابرهای زلزله بزرگ بسته به منطقه ایجاد شده باعث انتشار گازهایی مانند CO2و SO2 می شوند که غلظت آن در ابرهای مورد بحث بسیار بیشتر از حالت عادی است و البته میزان این تفاوت ها بالاست.
اما در باره نظر هواشناسان دیگر در خصوص نظرمن ، باید بگویم که اگر چه معتقدم هر کسی باید تنها در زمینه فعالیت خود اظهار نظر کند؛ اما بسیاری از هواشناسان با من هم عقیده اند و طی گفتگوهایی که با برخی از آنها داشته ام ، آنها نیز به موضوع ابرهای زلزله علاقه مند شده اند.

برمبنای نظر شما این ابرها بر اساس پروسه ای پیچیده شکل می گیرند. دمای درون زمین افزایش می یابد و باعث بخار شدن آب موجود در مواد معدنی پوسته بیرونی می شود و نتیجه به صورت ابر در می آید. آیا باوجود طولانی بودن این زمان ، می توان انتظار پیش بینی دقیق از آن داشت؛
ببینید این پروسه ، روندی بسیار طولانی است و به همین دلیل باید بر اساس بسیاری از پیش نشانه های آن اظهار نظر شود. زلزله در انتظار ما باقی نمی ماند و ما نیازمند پیش بینی های کوتاه مدت هستیم.
برای مثال در زلزله 1976تانگشان ، زلزله به کسی فرصت نداد و 242هزار نفر را کشت و 164000 نفر را مصدوم کرد.
بنابراین ما نیازمند پیش بینی کوتاه مدت این زلزله هستیم و به نظر من این روند می تواند پاسخگوی ما باشد.

قدرت زلزله هم در شکل ظاهری و مشخصات این ابرها نقش دارد؛
این سوال بسیار خوبی است ؛ اما پاسخ به آن بسیار دشوار است. اگر بگویم بله ، قدرت توضیح وتبیین این رابطه را ندارم و شاید فقط بتوانم مدلهای کلی را برای علت این تغییر شکل ارائه کنم.
اما اگر بگویم نه ، بسیاری از واقعیت های موجود را ندیده گرفته ام. به عنوان مثال ، ابر زلزله نورت ریدج تنها در یک ثانیه به وجود آمد.
یعنی مانند بخار و دود حاصل از پرتاب یک موشک در حالی که این مورد در بم طی 24ساعت شکل گرفت. شاید بشود گفت ابرهای میله ای نشانگر قدرت بیشتری باشند.

شما فکر می کنید بررسی ابرها به تنهایی برای پیش بینی زلزله کافی خواهد بود؛
اگر سیستم های تصویر برداری ماهواره ای بتواند تمام نقاط دنیا را به همان خوبی که در مورد بم اتفاق افتاد پوشش دهد و بتوانیم نمای دقیقی از کانون شکل گیری زلزله داشته باشیم و داده های دریافتی از زلزله طبقه بندی استانداردی را داشته باشد و هیچ داده ای مورد غفلت قرار نگیرد.
آن گاه تحلیل ابرها به تنهایی برای پیش بینی زلزله کافی خواهد بود، البته بررسی پدیده هایی مانند افزایش منطقه ای دما و فشار می تواند برای بهبود دادن پنجره زمانی پیش بینی ، مورد استفاده قرار گیرد.

واکنش مجامع علمی جهان به نظریات شماچیست؛
سازمان ملل متحد مقاله پیش بینی زلزله بم براساس ابرهای زلزله را به عنوان یکی از مقالات اصلی کتاب سال خود درباره کاربردهای صلح جویانه فضای ماورای جو انتخاب و منتشر کرده است.
گروهی از دانشمندان دانشگاه منچستر هم از این مقاله به عنوان یک مرجع نام برده اند. جامعه اروپایی زمین شناسان نیز توجه ویژه ای به این کارها نشان داده است و همین طور افکار عمومی نیز در این باره علاقه نشان می دهند.

بخش عمده ای از پیش بینی های شما در باره ایران بوده است و مردم ایران به دلیل هراس از زلزله های ویرانگری که نمونه آن در سالیان اخیر بسیار رخ داده است ، کارهای شما را به طور متناوب مورد توجه قرار می دهند. آیا در این خصوص تحقیقات ویژه ای داشته اید؛
پیش از هرچیز در این باره لازم است از برخی دوستان ایرانیم تشکر کنم ، برخی روزنامه های ایرانی و همین طور ریاست سازمان فضایی ایران که با مورد توجه قرار دادن فعالیت من ، مرا به کارگاه منطقه ای سازمان ملل در ایران دعوت کرد و در آنجا بود که مقاله تحقیقی من منتشر شد و همین طور همه دوستان خبرنگاری که پل راتباطی من با مردم ایران بوده اند.
در باره ایران باید بگویم اگرچه نخستین پیش بینی من درباره زلزله ها، به زلزله 7/7 ریشتری منجیل در 20 ژوئن 1990 بر می گردد، اما از زلزله 17 ژانویه 1994 در نورت ریج کالیفرنیا بود که احساس کردم باید این کار را به عنوان یک وظیفه دنبال کنم.
اگرچه به واسطه بسیاری از مشکلات پیش بینی بسیار کوتاه مدتی بود.اما درباره زلزله بم با وجود این که یک رکورد تاریخی از نظر پیش بینی محسوب می شد، به دلیل در اختیار نداشتن امکانات کافی نتوانستیم خیلی زودتر، از وقوع زلزله خبردار شویم ؛ به عنوان مثال اگر یک خط پر سرعت اینترنت برای دریافت تصاویر دقیق ماهواره ای در اختیار ما بود، می شد این زلزله را از 3روز قبل از آن پیش بینی و به مردم اعلام خطر کرد.
با وجود این که تا کنون مراکز تحقیقاتی لرزه شناسی در ایران به کارهای من علاقه ای نشان نداده اند، اما من به بررسی این ناحیه ادامه می دهم و پیش بینی نسبتا دقیق زلزله اخیر کرمان نمونه امیدوارکننده ای به شمار می رود.
موفقیت در پیش بینی زلزله بم و دقت بالای این پیش بینی ها که نتایج آن به اطلاع USGS (مرکز تحقیقات لرزه نگاری امریکا) نیز رسیده است ، باعث توجه برخی مراجع علمی به این کارها شد و درهمان حال هیچ گونه امکاناتی در اختیار من برای بهبود پیش بینی ها قرار نگرفته است و این در حالی است که حجم انبوهی از امکانات در اختیار دانشمندان رسمی لرزه شناس قرار می گیرد، بدون آن که حتی کوچکترین موفقیتی در پیش بینی یک زلزله داشته باشند و همین موضوع باعث شده من فکر کنم این موضوع (پیش بینی زلزله) بیش از آن که یک موضوع علمی صرف باشد، در حوزه مسائل اجتماعی قرار می گیرد.
اگر این گونه باشد باید توجه کرد که یک مشکل اجتماعی را تنها خود اجتماع می تواند حل کند. امیدوارم مراکز لرزه نگاری و تحقیقات زمین لرزه در ایران با من و امثال من همکاری بیشتری کنند و روشها را مورد بررسی قرار دهند و اطلاعات لازم را در اختیار ما بگذارند تا بتوانیم نتیجه این تحقیقات را بهبود بخشیم و گرنه تراژدی بم بار دیگر در جایی دیگر اتفاق افتاد و آن هنگام برای تاسف خوردن بسیار دیر است.

دیگران چه می گویند؛
دکتر سوزان هاوگ ، محقق و لرزه شناس سازمان لرزه نگاری و تحقیقات زمین لرزه امریکا(USGS) است. وی در گفتگو با جام جم درخصوص نظرات شو اعلام کرد: من کارهای شو را با دقت زیر نظر دارم.
اگرچه حسن نیت او غیرقابل انکار است ، اما بررسی و تجزیه دقیق کارهای او نشان می دهد که نتایج او چندان دقیق نیست و نشانه ای از موفقیت جدی در آنها دیده نمی شود.
ممکن است که در برخی زلزله ها بعضی گازهای زیرزمینی پیش از وقوع زلزله آزاد شود، اما نتایج شو در این مرحله غیرقابل اثبات و نادرست ارزیابی می شود.
او چند سال پیش مقاله ای برای انتشار ارائه کرد که بر مبنای بررسی هایی که روی آن انجام دادیم ، مشخص شد نتایج آن دستکاری شده اند تا با نتیجه موردنظر سازگاری پیدا کنند.
این موضوعی است که برای اظهار نظر کردن درباره آن باید بسیار دقیق بود. من معتقدم شو واقعا حسن نیت دارد، اما امکان این که یک نفر در این زمینه دچار اشتباه شود بسیار بالاست و ممکن است میزان موفقیت بیش از آنچه واقعا هست ، اعلام شود.
به هر حال دیدگاه علمی موجود این است که فعلا روش شو نمی تواند زلزله ها را پیش بینی کند و با توجه به آمارهای موجود به هیچ وجه نمی توان به پیش بینی های او تکیه کرد.
آندره اوخلوتوف ، زمین شناس روس ، یکی دیگر از محققانی است که مدتهای طولانی بر زلزله های گوناگون کار کرده است. زمینه دیگر فعالیت های او در حوزه پدیده های زمین شناختی و جوی است که منشا زمینی دارد و برای مثال در شاخه ای مانند آذرخش های گلوله ای مطالعات گسترده ای دارد که او را در زمره محققان پیشرو درخصوص مسائل بین رشته ای زمین شناسی و جوی قرار می دهد.
او نیز در پاسخ ما درباره فعالیت های شو اعلام کرد: اگرچه نمی توان منکر وجود رابطه میان برخی زمین لرزه های بزرگ و به وجود آمدن نمونه ای از ابرهای ویژه شد، اما نکته مهم اینجاست که تاکنون هیچ نظریه ای درخصوص تشکیل این ابرها وجود ندارد و مشاهدات تجربی نیز نشان نمی دهد که اولا ارتباط مستقیمی بین این 2 پدیده (حداقل در همه موارد) وجود داشته باشد، ثانیا در صورت وجود رابطه در برخی زلزله ها امکان پیش بینی بر مبنای این ابرها به تنهایی ممکن باشد.
تنها چیزی که دانش ما در زمان حاضر می تواند بگوید آن است که در برخی موارد خاص ، ابرهای زلزله به عنوان یک پیش نشانگر ممکن است شکل بگیرد.
درباره مکانیسم تولید و گسترش و نوع ارتباط آنها با زلزله (از نظر زمان و مکان) هیچ اطلاعی نداریم و بنابراین نمی توان آن را معیاری برای پیش بینی قرار داد.