پیدا و پنهان واریکوسل

طبیعی است که مانند هر بیماری دیگری اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود درمان و بهبود راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود، ولی باز هم جای نگرانی نیست چون امروزه تجهیزات جدید و پیشرفته این مشکل را بر طرف می‌کند. دکتر حسین کرمی، فوق‌تخصص کلیه و مجاری ادراری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این باره برایمان توضیح می‌دهد.

***

بیماری واریکوسل در بین مردان نسبتا شایع است. علت ایجاد آن چیست؟

واریکوسل یکی از اصلی‌ترین دلایل نازایی در مردان است. در این بیماری به دلایلی که هنوز هم برای ما شناخته شده نیست، ورید‌های بیضه متورم می‌شود. داخل ورید‌ها دریچه‌ای به نام لانه کبوتری وجود دارد که اجازه عبور خون را می‌دهد ، ولی نمی‌گذارد خون برگردد. وقتی عملکرد این دریچه‌ به هم می‌خورد، خون رفت و برگشت کرده، تجمع یافته و در نهایت رگ‌ها گشاد شده وهمان شکل واریس پا اتفاق می‌افتد. مطابق آمار 20 تا 25 درصد از مردان جوانی که به صورت تصادفی معاینه می‌شوند، مبتلا به واریکوسل هستند، اما با این آمار بالا می‌بینیم درصد ناباروری کمتر از رقم گفته شده است و نتیجه این که همه واریکوسل‌ها به ناباروری منجر نمی‌شود و همه بیماران نیاز به جراحی ندارند.

منظورتان از ناباروری مردانه چیست؟

مردی که 18 ماه بعد از ازدواج (بدون هیچ روش پیشگیری از بارداری) صاحب فرزند نشود، نابارور است. 40 درصد مردان نابارور واریکوسل دارند.

اصلا چرا دریچه‌های لانه کبوتری سیاهرگ‌ها خراب می‌شوند؟

علت نامشخص است. ولی عواملی مانند زور زدن زیاد، ورزش‌های سنگین مانند وزنه‌برداری و سرپا ایستادن به مدت طولانی را به عنوان زمینه‌ای برای خرابی دریچه‌ها برشمرده‌اند، اما دلیل علمی محسوب نمی‌شوند.

چرا واریکوسل اغلب در بیضه چپ اتفاق می‌افتد؟

شاید به دلیل موقعیت و ساختمان رگ است که به طور مستقیم وارد ورید کلیه می‌شود. نیروی ثقل زمین هم نیاز به پمپاژ قوی‌تری برای بالا بردن خون دارد و همین باعث فشار روی دریچه‌ها و تخریب آنها می‌شود.

از کجا مشخص می‌شود یک مرد دچار واریکوسل است. همان‌طور که اشاره کردید خیلی وقت‌ها به طور تصادفی بیماری کشف می‌شود.

اغلب بدون علامت است، ولی هر چه شدت بالاتر باشد، علائم واضح تر می‌شود. وقتی مریض را معاینه می‌کنیم، مثل این است که یک کیسه کرم در بیضه وجود دارد که همان عروق متورم واریس است. البته این حالت در واریکوسل شدید دیده می‌شود.علامت بعدی درد است. وقتی بیمار بار سنگینی برمی‌دارد، یا به مدت طولانی سرپا می‌ایستد، دچار درد در بیضه می‌شود. حتی گاهی خون‌رسانی به بیضه مختل‌ و بیضه کوچک‌تر می‌شود.

آیا واریکوسل بتدریج ایجاد می‌شود؟

واریکوسل از سنین پایین وجود دارد و با بالا رفتن سن در برخی مردان شدت می‌یابد. بهتر است کودکان یا نوجوانان از همان موقع تشخیص واریکوسل درمان شوند تا جلوی کوچک شدن بیضه در آینده گرفته شود.

درجه‌بندی آن چگونه است؟

سه درجه دارد. درجه اول یا خفیف وقتی است که رگ‌های بیضه هنوز گشاد نشده‌اند و وقتی از بیمار می‌خواهیم با گرفتن بینی خود کمی زور بزند، رگ‌های بیضه بیرون می‌زند. درجه دوم وقتی است که بدون فشار شکمی وریدهای بیضه کاملا برجسته هستند و در نوع سوم با نگاه متوجه وجود کیسه‌ای کرم مانند در بیضه می‌شویم. در هر صورت بهترین روش برای تشخیص، معاینه بالینی پزشک است. در مواردی که شک وجود دارد، از سونوگرافی رنگی یا کالر داپلر استفاده می‌شود.

اگر واریکوسل درمان نشود، در آینده چه مشکلاتی برای بیمار پدید می‌آورد؟

شایع‌ترین عارضه ناباروری است، زیرا خون‌رسانی کاهش می‌یابد و اسپرم‌ها بخوبی تولید نمی‌شوند. اسپرم‌های ایجاد شده تعدادشان کمتر شده و حرکت کندتری خواهد داشت. عارضه بعدی کوچک‌شدن بیضه است که به دلیل اختلال خون‌رسانی است که بیشتر در نوجوان‌ها دیده می‌شود و سومین عارضه درد بیضه است که به علت اتساع عروق است.

پس در آزمایش اسپرموگرام نشانه‌هایی از اختلال در عملکرد و شکل و اندازه اسپرم‌ها دیده می‌شود؟

بله در مردان نابارور اولین قدم بعد از معاینه بالینی، انجام آزمایش اسپرموگرام است و اگر این مشکل وجود داشته و فرد نیز خواهان بچه باشد، حتما عمل جراحی پیشنهاد می‌شود. عمل جراحی فقط برای جلوگیری از ناباروری، پیشگیری از کوچک‌شدن بیضه یا از بین بردن درد است. البته تجربه نشان داده است بسیاری از بیماران بعد از عمل جراحی دردشان از بین نمی‌رود چون بیشتر مواقع درد منشا عصبی دارد.

عمل جراحی چگونه است؟

تنها راه درمان واریکوسل جراحی است و تاکنون دارویی برای آن ساخته نشده است. در گذشته روش‌های عمل جراحی باز بود. ولی امروزه دو روش بهتر وجود دارد که بسیار هم موفقیت‌آمیز است. عمل واریکوسل با لاپاراسکوپی و عمل میکروسرجری. در لاپاراسکوپی دیگر نیازی به برش نداریم و از طریق ابزاری که به دوربین مجهز شده است براحتی درون رگ دیده می‌شود. این روش بزرگنمایی خوبی دارد و در همان هنگام نیز اقدام درمانی صورت می‌گیرد. بیمار نیز بعد از عمل درد ندارد. البته محل برش نیز کمتر است و نیازی به استراحت بیمار بعد از عمل هم نیست. میکروسرجری نیز روشی است که جراحی از طریق میکروسکوپ انجام می‌شود.

آیا همه عمل‌های جراحی موفقیت‌آمیز هستند؟

میزان موفقیت 50 تا 60 درصد است. بیماران بعد از چهار تا شش ماه می‌توانند نتیجه عمل را ببینند و اسپرم‌ها بلافاصله به وضع طبیعی‌شان برنمی‌گردد.

آیا این دو روش پیشرفته‌ای هم که توضیح دادید، ممکن است عارضه داشته باشد؟

مثل همه جراحی‌های دیگر احتمال عارضه وجود دارد. یکی از عوارض، آب آوردگی است که با عمل جراحی کوچک و سرپایی دیگر برطرف می‌شود. دومین عارضه، کوچک‌شدن بیضه است. یعنی ممکن است یکی از سرخرگ‌ها گرفته شود و خون به بیضه نرسد.

سودابه رضایی