‌ چرا کوسه‌ها حمله می‌کنند؟

کوسه‌ها جزو شکارچیان راس هرم غذایی هستند و اهمیت آنها دقیقا به واسطه همین نقشی است که در اکوسیستم‌های آبی ایفا می‌کنند. سال 2010 (1389) تحقیقات دانشمندان نشان داد حضور «شکارچیان راس هرم» غذایی و نحوه تغذیه آنها، نه تنها باعث سلامت اکوسیستم‌ها بلکه حتی باعث غنی‌تر شدن آنها می‌شود. حذف موجودات ضعیف و تاثیر بر تنوع بیولوژیک مشخصاً حاصل حضور شکارچیان راس هرم در زنجیره غذایی است.

کوسه‌ها در طول تاریخ موجودات ترسناکی برای بشر بوده‌اند، اما تنها گونه‌های بسیار معدودی از آنها توانایی شکار انسان را دارند، گونه‌هایی نظیر کولی گرگ، کولی شش دندان و کولی بیلی از گونه‌های سریع و البته خطرناک خلیج فارس هستند که معمای زیست آنها کماکان از ابهام خالی نیست. تحقیقات گسترده روی جمعیت کوسه‌ها نشان داده یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید بقای آنها، انسان‌ها هستند. باورهای غیرعلمی همچون گرم بودن گوشت کوسه، تاثیر قرص‌ها و روغن‌های کوسه بر انواع دردهای استخوانی و مفصلی و افزایش سوی چشم در کنار صید بی‌رویه و البته انواع آلودگی‌ها از دلایل کاهش جمعیت و در معرض خطر قرار گرفتن گونه‌های متعدد کوسه‌هاست. آمارهای جهانی نشان می‌دهد تعداد حمله کوسه‌ها به انسان، حداقل با آمار تلفات این حیوان توسط انسان‌ به هیچ وجه قابل قیاس نیست.

دلایل حمله کوسه‌ها

در اغلب کتاب‌ها یا فیلم‌ها نشان داده می‌شود، کوسه‌ها مدام در جستجوی شکار هستند، شاید این تنها تصویر نقش بسته از کوسه‌ها در ذهن بسیاری از کودکان باشد: موجودات خطرناکی که بدون هیچ علتی حمله می‌کنند و هر کسی را که در مسیرشان باشد، می‌خورند اما آیا چنین تفکری واقعیت دارد؟ دانشمندان سال‌هاست روی نحوه شکار و حمله کوسه‌ها مطالعه می‌کنند. بسیاری از دانشمندان باسابقه که در این عرصه فعالیت کرده‌اند، باور دارند رفتارشناسی کوسه‌ها معمولا سخت و شاید غیرممکن است و همین مساله باعث می‌شود نتوان با قطعیت کامل، دلایل حملات کوسه‌ها را توضیح داد. با توجه به این که حمله بسیاری از کوسه‌ها ناگهانی اتفاق می‌افتد، معمولا قربانیان و حتی تماشاگران واقعه نمی‌توانند توصیف دقیقی از آنچه تجربه کرده‌اند، ارائه دهند. از مجموع دلایلی که برای حمله کوسه‌ها ذکر شده، برخی جالب توجه‌تر است که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد:

الف: حمله برای غذا

بحث‌های زیادی بر سر این نظر وجود دارد که آیا کوسه‌ها برای طلب غذا به انسان‌ها حمله می‌کنند یا خیر؟ نظر دانشمندان در این باره کمی با نظر عوام تفاوت دارد. آنها باور دارند رفتار کوسه‌ها هنگام تغذیه از طعمه‌های رایج کاملا با زمانی که به انسان‌ها حمله می‌کنند، فرق دارد. مطالعه 1200 مورد حمله کوسه به انسان نشان می‌دهد، از هر چهار مورد حمله، سه بار آن به قصد کشتن نبوده. متخصصان بر این عقیده پافشاری می‌کنند که اگر کوسه‌ها بخواهند طعمه خود را بخورند، قطعا این کار را انجام می‌دهند در حالی که در اغلب حمله‌های کوسه به انسان، حیوان اغلب به دور انسان‌ها می‌گردد چنانچه گویی می‌خواهد شرایط را بررسی کند. در عین حال مطالعه 1200 مورد حمله کوسه به انسان‌ در سراسر جهان نشان می‌دهد اغلب کوسه‌ها پس از یکی دوبار حمله قاطع به انسان‌ها، دست از آن می‌کشند.

ب: اشتباه در تشخیص

احتمال دیگری که درباره علت حمله کوسه به انسان‌ها مطرح شده، امکان تشخیص اشتباه انسان با شکارهای دیگر از جمله ماهیان بزرگ یا حتی فک‌هاست. دانشمندان استرالیایی حملات متعددی از جانب کوسه‌ها را به تخته‌های شنا و قایق‌های کوچک ثبت کرده‌اند که در آنها حیوان فقط ضربه‌ای می‌زند و سپس عرصه را خالی می‌کند، اما آیا کوسه‌ها از خوردن چوب لذت می‌برند ؟ طبیعی است وقوع چنین اتفاقاتی فقط ناشی از تشخیص‌ اشتباه حیوان است.

پ: فرضیه کوسه‌های سرکش

دهه 50 (1329 تا 1339) یک محقق استرالیایی به نام دکتر ویکتور کوپلسن، نظری با عنوان «کوسه‌های سرکش» را مطرح کرد. این محقق پس از بررسی‌های زیاد سرانجام به این نتیجه رسید که بیشتر حملات از جانب کوسه‌ها (حداقل در آب‌های استرالیا) توسط کوسه‌های تنها انجام می‌شود و این در حالی است که حمله دسته‌جمعی کوسه‌ها به انسان پدیده بسیار نادری است. ادامه تحقیقات کوپلسن نشان داد بسیاری از حملات زنجیره‌ای اغلب توسط کوسه‌های تنها انجام می‌شود. به عنوان مثال در جاهایی که برای چند سال هیچ حمله کوسه‌ای گزارش نشده، ناگهان تعداد زیادی حمله آن هم طی یک دوره نسبتا کوتاه رخ می‌دهد. انگشت اتهام در این موارد به سمت کوسه‌های سرگردان و تک گرفته می‌شود. این فرضیه کماکان طرفداران زیادی دارد.

ت: تعیین قلمرو

یک توضیح روشن برای تعدادی از حملات کوسه‌ها این است که آنها سعی می‌کنند از مزاحمت‌های انسانی و تعدی به قلمروشان اجتناب کنند. این رفتار از بسیاری جهات با سایر موجودات از جمله حیوانات اهلی تفاوتی ندارد، شاید تنها نقطه تمایز آن در سلاح متفاوت کوسه‌ها باشد.

ث: تحریک کوسه‌ها

حس ناامنی یکی دیگر از مواردی است که کوسه‌ها را وادار به حمله می‌کند. رفتارشناسی کوسه‌ها نشان داده بسیاری از حملات به غواصان و ماهیگیران به واسطه ابزارهایی است که آنها با خود حمل می‌کنند. برای یک کوسه، حتی یک ماهیگیر کنار ساحل هم می‌تواند زنگ خطر به حساب بیاید.

علائم خطر

تحقیقات نشان داده وقتی کوسه‌ها به واسطه صداهای غیرعادی یا حرکات سریع احساس خطر می‌کنند، نخست سرشان را اندکی بالا گرفته، سپس دم‌شان را تکان می‌دهند. در این شرایط معمولا باله‌های جلویی به پایین فشرده شده و پشت حیوان تاحدودی قوس برمی دارد.

اغلب کوسه‌ها عادت دارند هنگام خطر به دور خود پیچیده، دوباره برگردند و در مسیرهای مارپیچ به شنای خود ادامه دهند اما هنگامی که کوسه‌ها در کنار دریا احساس خطر کنند، برخورد آنها کمی فرق دارد زیرا در این مواقع به دلیل احساس ناامنی، معمولا صدای حیوان و حرکات نمایشی و تهاجمی‌اش بیشتر می‌شود. تحقیقات در استرالیا نشان داده اغلب حمله‌ها بعدازظهر رخ می‌دهد، اما به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و جریان‌های متفاوت آبی، در مورد دیگر مناطق طبیعتاً تحقیقات بیشتری لازم است.

مهاجرت؛ راز کوسه‌ها

هر سال جمع کثیری از کوسه‌ها به واسطه تغییرات دمایی آب، مسیر مهاجرت در پیش می‌گیرند. کوسه‌ها اغلب از آب‌های گرم گریزان هستند و همین مساله یکی از دلایل مهاجرت آنهاست.

درست است که در زمستان، بیشتر کوسه‌ها شنا در مسیر خط استوا را ترجیح می‌دهند، اما با گرم‌شدن هوا، مشخصا از تغییرات اقیانوسی تبعیت می‌کنند و به آب‌های خنک‌تر می‌روند. با این حال برخی کوسه‌های کوچک از جمله گربه کوسه‌ها ترجیح می‌دهند در قلمروی محدود و منحصربه‌فرد خودشان باقی‌مانده و مهاجرت نکنند.

طول عمر

هر چه یک کوسه آرام‌تر رشد کند، طبیعتا مدت زمان بیشتری زنده خواهد ماند. اغلب کوسه‌ها 20 تا 30 سال عمر می‌کنند. برخی دیگر نیز نظیر سگ کوسه حداقل 40 سال عمر می‌کند در حالی که بعضی گونه‌ها ممکن است حتی بیشتر از 100 سال عمر کنند.

عادات عجیب

آیا می‌دانستید برخی کوسه‌ها از همنوعان خود تغذیه می‌کنند؟ از هزاران تخمی که در بدن کوسه مادر رشد می‌کند، تنها تعداد کمی به کوسه بالغ تبدیل می‌شود. علت این مساله را باید در طبیعت متفاوت آنها جستجو کرد. گروه اول بچه کوسه‌هایی که از تخم خارج می‌شوند، از دیگر تخم‌های باز نشده تغذیه می‌کنند، اما اطلاعات درباره زادآوری برخی گونه‌ها از جمله کوسه سفید بزرگ بسیار کم است زیرا صید یک کوسه سفید باردار اغلب کار بسیار سختی است بخصوص این که حیوان در این زمان بسیار منزوی می‌شود. دانشمندان معتقدند کوسه‌های قدیمی تخمگذار بوده‌اند، اما امروز تعداد بیشتری از کوسه‌ها زنده‌زا هستند. این به آن معناست که تخم‌ها در بدن کوسه ماده کامل شده و همگی در قسمت مجزایی نگهداری می‌شوند. غذای جنین از طریق محتویات موجود در تخم و بعضی اوقات از مازاد غذای بدن مادر تامین می‌شود. برخی کوسه‌ها در یک زمان فقط دو بچه به دنیا می‌آورند. به عنوان مثال درباره کوسه ببری شنی، هر دو بچه‌ تقریبا به اندازه نصف مادرشان هستند. این در حالی است که گونه‌ای نظیر کوسه آبی بیشتر از صد نوزاد در یک مرتبه به دنیا می‌آورد. جالب است بدانید در برخی کوسه‌ها مثل سگ کوسه، دوران بارداری 22 ماه طول می‌کشد و این مدت، طولانی‌ترین زمان بارداری میان کوسه‌هاست.

فرناز حیدری

منابع: NRDC / Hunters Of The Wild

Sharks, Great creatures of the world