فروپاشی شوروی دریاها را از آلودگی نجات داد

لئاندرو کاستلو، متخصص حفظ حیات‌وحش و ماهی‌ها در دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست ویرجینیا در گفت‌وگو با terradaily می‌گوید: علاوه بر تفاوت در فرآیند بروز جیوه در نتیجه شرایط گوناگون جوی، زمین‌شناختی و بیولوژیکی، به نظر می‌رسد کاهش رشد اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی که در سال 1990 منجر به فروپاشی آن شد، تاثیر مثبتی بر محیط‌زیست شمالگان در این بخش از سیاره زمین داشته است.

براساس نتایج مطالعات برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل متحد، جیوه جوی تا حد زیادی ناشی از فرآیند استخراج معدن، سوزاندن زغال سنگ یا گداختن سنگ معدن برای تصفیه آن است. جیوه تحت شرایط خاصی در آب به ترکیبی تبدیل می‌شود که می‌تواند از طریق فرآیندی موسوم به متیلاسیون توسط موجودات زنده جذب شود.

متیل جیوه بسیار سمی است، اما محققان دریافتند این ترکیب در بدن ماهی بوربوت موجود در دو رودخانه روسیه یعنی رودخانه لِنا و رودخانه مِزِن بسیار کم بوده و خوردن این‌گونه‌ها مشکل ندارد. این ماهی‌ها با بوربوت ماهی موجود در 20 محل دیگر در رودخانه پاسویک در مرزهای روسیه و نروژ و رودخانه ماسکنزی کانادا که برای استفاده غذایی ایمن نبودند، مقایسه شدند. ماهی‌های بوربوت از خانواده ماهی کاد هستند که در آب‌های شیرین شمالگان زندگی می‌کنند و با خوردن ماهی‌های دیگر به زندگی خود ادامه می‌دهند و ضمنا غیر‌مهاجر هستند. این ماهی‌ها به این دلیل انتخاب شدند که شکارچیان رده بالایی در اکوسیستم آبی بوده و کامل‌کننده بسیاری از فرآیند‌های شیمیایی ـ آبی ـ خاکی در حوضه رودخانه‌ای هستند. این ماهی‌ها از جلگه پایین رودخانه جمع‌آوری شدند، بنابراین هر آنچه را در قسمت‌های بالای رودخانه اتفاق افتاده بود، در دل خود نهفته داشتند. نمونه‌گیری با استفاد از روش ماهیگیری در آب‌های یخی در آخر فصل ـ که اوج جمعیت ماهی‌های بوربوت است ـ با همکاری الکساندر ژولیدوف از مرکز اجرای پروژه‌های بین‌المللی روسیه جنوبی انجام شد.

ژولیدوف می‌گوید: ما از 35 سال پیش نظارت بیولوژیکی بر کیفیت آب‌های رودخانه‌های بزرگ روسیه را آغاز کردیم و به این کار تا 12 سال قبل ادامه دادیم، چراکه می‌دانستیم روزی این اطلاعات مفید واقع خواهد شد.

غلظت جیوه موجود در ماهی‌های رودخانه مزن کمتر از نمونه‌های موجود در ده مکان دیگر و بیشتر از هشت محل در شمال آمریکا بود. همچنین نمونه‌برداری‌ها حاکی از آن بود که سطح جیوه در ماهی‌های بوربوت رودخانه لنا از پایین‌ترین میزان‌ برخوردار بود و این خبر خوبی است، چراکه رودخانه لنا یکی از بزرگ‌ترین رودخانه‌های آب شیرین جهان است. بعلاوه تحقیقات نشان می‌داد طی یک سال میزان غلظت جیوه موجود در ماهیان رودخانه‌های مزن و لنا 3/2 درصد کاهش داشته است. در حالی که این میزان در ماهیان رودخانه شمال آمریکا 5 درصد افزایش نشان می‌داد.

چرا چنین اختلافی وجود داشت؟ محققان اعتراف می‌کنند هیچ اطلاعات زیست‌محیطی جانبی در مدت زمان مطالعات انجام شده در روسیه (1991-2001) وجود ندارد، اما آنها معتقدند این اختلاف در سراسر شمالگان ممکن است به‌دلیل کیفیت آب، شکل‌گیری بستر سنگی از منظر زمین‌شناسی و احتمالا منابع آلاینده باشد.

در دهه 1970میلادی جیوه جوی به‌دلیل فعالیت صنایع اروپا و شمال آمریکا در حال افزایش بود، اما در نتیجه کنترل میزان انتشار آلاینده‌ها توسط صنایع رو به کاهش گذاشت.

در روسیه هم وجود صنایع متالورژی و ذوب فلزات و شرکت‌های گداخت سنگ معدن در حوضه رودخانه پاسویک باعث بروز سطح بالای جیوه در ماهیان این رودخانه شده است، اما رکود اقتصادی در نزدیکی حوزه رودخانه لنا و مزن باعث کاهش فعالیت‌های آلاینده در نواحی مذکور شده است. رابرت اسپنسر یک دانشمند وابسته به مرکز تحقیقات وودزهال می‌گوید: یکی دیگر از عوامل مخدوش‌کننده، تغییرات آب و هوایی بوده است. به ‌رغم کاهش غلظت اتمسفریک جیوه‌، غلظت جیوه در ماهی‌های بوربوت شمال کانادا به خاطر افزایش دما و افزایش در دسترس بودن جیوه برای جمعیت ماهی‌ها بیشتر شده است. کاستلو معتقد است مطالعات بیشتری در شمالگان روسیه باید انجام شود تا چگونگی جریان جیوه در چنین مناطقی را بهتر درک کنیم.