اختراع، شاخص توسعه

از این رو در سال‌های اخیر، تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه حمایت از مخترعان انجام شده است. ایجاد نظام حق انحصاری برای ثبت اختراعات و نوآوری، به بازگشت هزینه‌های تحقیق و توسعه به صاحب فکر و ایده منتهی می‌شود و به این ترتیب زمینه مناسبی برای فعالیت‌های خلاقانه فراهم خواهد شد. این در حالی است که در مقابل رشد مهندسی معکوس و کپی‌برداری موجب می‌شود فناوری‌های نوین و بومی که جان تازه‌ای به کالبد صنعت می‌بخشد، به دست فراموشی سپرده شود. علاوه بر این، ایجاد سیستم حمایتی از مخترعان و محققان می‌تواند در تشویق این افراد به افشای ایده‌های جدیدی که در ذهن دارند، نقش مهمی داشته باشد. در شرایطی که یک چتر حمایتی گسترده باشد مخترعان می‌توانند با آسودگی خاطر این اطلاعات را اعلام کنند و این در حالی است که نبود چنین چتر حمایتی موجب می‌شود این اختراعات و نوآوری‌ها برای همیشه در صندوقچه ذهن مخترعان بماند و جامعه نتواند از این دانش استفاده کند.

ثبت اختراع در ایران

منظور از اختراع، محصول یا فرآیندی است که راه جدیدی برای انجام کار ارائه می‌کند. حق ثبت اختراع یا Patent، حق انحصاری است که در مقابل ثبت اختراع به مخترع یا نماینده قانونی او واگذار می‌شود. حق ثبت اختراع تامین‌کننده حمایت قانونی از اختراع برای دارنده این حق خواهد بود. این حمایت برای مدت زمان محدود 20 ساله برای مخترع ادامه خواهد داشت. حمایت از حق ثبت اختراع به این معنی است که نمی‌توان مورد اختراع را بدون کسب مجوز از دارنده حق ثبت اختراع به صورت تجاری تولید یا توزیع کرده یا مورد استفاده قرار داد. البته باید توجه داشت ثبت اختراع به منزله مجوز تولید اختراع نیست، بلکه مجوز تولید آن را از دیگران سلب می‌کند. دارنده حق ثبت اختراع می‌تواند براساس قرارداد رسمی، مجوز استفاده و بهره‌برداری از اختراع خود را در طول مدت حمایت به افراد دیگری واگذار کند. او همچنین می‌تواند حق اختراع خود را به طور کامل به فرد دیگری که خریدار است، بفروشد. بر این اساس، خریدار دارنده جدید آن اختراع شناخته می‌شود. با به پایان رسیدن این دوره زمانی که حداکثر 20 سال از زمان ثبت تقاضانامه است، حمایت از مخترع به پایان می‌رسد و استفاده از آن در اختیار عموم خواهد بود. به عبارت دیگر، دارنده حق ثبت اختراع، دیگر از حقوق حمایت از اختراع برخوردار نبوده و هر شخصی می‌تواند از آن بهره‌برداری تجاری کند.

آنچه اختراع نیست

اختراعی که ثبت می‌شود علاوه بر جدید و ابتکاری بودن و داشتن کاربرد صنعتی باید قابل ثبت شدن باشد. براساس قوانین ملی یا منطقه‌ای اختراعات، در صورتی که اختراع شرایط لازم را داشته باشد در هر حوزه‌ای از علم و فناوری قابل ثبت خواهد بود، مگر در مواردی که در قانون به صراحت به آن اشاره شده باشد. توجه داشته باشید کشف یک پدیده و موضوع علمی اختراع نیست. بیان یک تئوری علمی از طریق روابط ریاضی، خلق یک اثر ادبی یا هنری و آثار سینمایی نیز اختراع محسوب نمی‌شود. روشی را که برای ایجاد سهولت در انجام کارهای ورزشی، تجاری و اقتصادی ابداع شده باشد نمی‌توان به عنوان یک اختراع به ثبت رساند. ساخت یک برنامه رایانه‌ای در حیطه موارد قابل قبول در ثبت اختراع قرار نمی‌گیرد. کشف حیوان یا گونه گیاهی جدید و ابداع روشی جدید برای درمان انسان‌ها و حیوانات اختراع محسوب نمی‌شود. ثبت روش‌های مختلف در انجام جراحی و تشخیص بیماری‌ها به عنوان اختراع امکان‌پذیر نیست و این موارد از حیطه حمایت از اختراعات خارج است. موارد ذکر شده را در صورت جدید بودن می‌توان به عنوان یک مقاله علمی ـ پژوهشی در مجلات معتبر بین‌المللی به چاپ رساند.

ردپای دلالان در آشفته‌بازار ثبت اختراعات

ظاهرا در جامعه ما دلالی یکی از مشاغل پررونق و کم‌زحمت به شمار می‌آید. جایی را پیدا نمی‌کنید که ردپایی از دلال‌ها وجود نداشته باشد و جالب این که بازار اختراعات هم از این قاعده مستثنی نیست. این افراد واسطه بین شما و سازمان ثبت اختراعات هستند. با توجه به این که دلالی ثبت اختراعات یک شغل ابتکاری است، برای حق‌الزحمه‌ای که به ازای ثبت اختراع دریافت می‌شود هم قانون خاصی وجود نداشته و قیمت‌ها متغیر است. وکلای رسمی دادگستری که آنها هم برای موکل‌های خود کار ثبت اختراع را انجام می‌دهند کار این افراد را غیرقانونی می‌دانند، اما قصه ثبت اختراعات و مشکلات موجود در آشفته‌بازار سر درازی دارد. مشکلات اختراع و مخترع شدن در کشور ما فقط به ضعف کارشناسی سازمان ثبت اختراعات و دلالی واسطه‌ها محدود نمی‌شود، بلکه بحران موجود شدیدتر از این حرف‌هاست. یکی از معضلات باورنکردنی در این زمینه، خرید و فروش اختراع است. تا اینجا تصور می‌کردیم اگر طرحی داریم که به نظر می‌رسد می‌توانیم آن را به عنوان اختراع ثبت کنیم، اما حوصله یا وقت ثبت این اختراع را نداریم، می‌توانیم از واسطه‌ها کمک بگیریم و با حمایت آنها به جرگه مخترعان بپیوندیم، اما ظاهرا بدون داشتن طرح و ایده هم می‌توان مخترع شد. کافی است در موتور جستجوی اینترنتی، خرید اختراع را جستجو کنید. فهرست بی‌شماری از آگهی‌های خرید و اختراعات روی صفحه به نمایش درمی‌آید که مشخصات اختراعات ثبت نشده و آماده ثبت در آنها ثبت شده است. بیشتر این فروشنده‌ها، مخترعانی هستند که اختراعات زیادی دارند و به اصطلاح سوابق علمی مورد تائید هم دارند. شاید این ماجراکمی عجیب به نظر برسد، اما واقعیتی تلخ و غم‌انگیز است.