چالش در سرزمین‌های اشغالی

حتی برخی منتقدان از توفانی صحبت می‌کنند که فیلم‌های فلسطینی به راه انداخته‌اند. این توفان سینمایی در شرایطی به راه افتاد و همگان را درگیر خود کرد که صنعت سینمای فلسطین در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، وضع کاملا متفاوتی دارد. فلسطینی‌ها دارای یک کشور مستقل نبوده و هنرمندان آن به نوعی آواره و غیرمتمرکز هستند. اقتصاد فلسطینی یک اقتصاد مشخص نیست و در سرزمین‌‌های اشغالی با مشکلات زیادی روبه‌روست. تمام این مسائل باعث می‌شود در رابطه با فلسطین از یک موقعیت بحرانی سخن بگوییم. اما با وجود تمام این مشکلات، تضادها و دوگانگی‌ها، جامعه هنرمندان و فیلمسازان فلسطینی هیچ‌وقت تا این حد نسبت به کار خود جدی نبوده و نتوانسته‌اند توجه مردم و منتقدان را در سطح بین‌المللی به خود جلب کنند.

هانی ابواسد که «عمر» او هفته قبل از سوی آکادمی اسکار در فهرست نامزدهای اسکار در رشته بهترین فیلم خارجی سال قرار گرفت، در رابطه با حال و هوای تازه محصولات فلسطینی می‌گوید: «فلسطینی‌ها نیاز شدیدی به بیان خود و درونیات خود دارند. آنها می‌خواهند امیدها و محدودیت‌هایشان را در معرض دید و قضاوت عمومی قرار دهند. بسیاری از فلسطینی‌ها بر این باورند سیاستمداران در خلق موقعیت و شرایط بهتر برای‌ آنها شکست خورده‌‌اند. اعتقاد آنها این است که اهالی سیاست نتوانسته‌اند آنها را از مشکل اشغال رها کنند و جامعه بین‌الملل هم آنها را فراموش کرده است. در حقیقت، شرایط ملت فلسطین طی سال‌های گذشته بهتر نشده است.» به این ترتیب، این فیلمساز بر این باور است که او و همکارانش می‌توانند از طریق مدیوم سینما، حرف مردم فلسطین را به گوش کسانی برسانند که مایل به شنیدن حرف‌ها و درد و رنج آنها هستند.

«عمر» این فیلمساز امسال در جشنواره بین‌المللی کن به نمایش درآمد و با استقبال خوب تماشاگران و منتقدان روبه‌رو شد. این درام پرتنش و دلهره‌آور سیاسی، قصه یک نظامی فلسطینی را تعریف می‌کند که در شرایط اشغال، مجبور به یک تصمیم‌گیری اخلاقی و شخصی می‌شود. او باید بین جاسوسی برای رژیم اسرائیل و حفظ شرافت خود، یکی را انتخاب کند و این در حالی است که برای تصمیم‌گیری در این باره با یک مشکل و تناقض جدی روبه‌روست. فیلم ‌هانی ابواسد جایزه ویژه هیات داوران بخش «نوعی نگاه» کن را دریافت کرد و کشورهای زیادی آن را برای نمایش عمومی خریداری کرده‌اند. فیلم کوتاه «محکوم شده» ساخته احمد و محمد ابوناصر، برادران دوقلوی اهل غزه، درباره زوجی است که تلاش دارند در یکی از ایستگاه‌های بازرسی اسرائیلی‌ها در منطقه نوار غزه، گفت‌وگوی خانوادگی خود را به سرانجامی برسانند. رشید عبدل احمد، تهیه‌کننده اردنی که در فلسطین کار می‌کند، می‌گوید: «این فیلم کوتاه و فیلم ابواسد تنها فیلم‌هایی بودند که امسال در جشنواره کن حضور داشتند.» این تهیه‌کننده چند سال است با طرح‌های فلسطینی همکاری دارد و بر این باور است هنرمندان و کشورهای غرب باید به کمک هنرمندان فلسطینی بیایند.

فیلم «استریوی فلسطینی» را رشید مشاواری کارگردانی کرده که ساکن رام‌الله است. این فیلم حال و هوایی درام دارد و قصه دو برادر فلسطینی را به تصویر می‌کشد که قصد مهاجرت به کانادا را دارند. آنها برای مهاجرت با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و زندگی در یک شهر اشغال شده، ‌مسائل زیادی را پیش‌روی آنان قرار می‌دهد.

«گیدافادا» هم فیلمی از رانی ماسالها است که قصه‌اش در پس زمینه تنها باغ‌وحش موجود در کرانه باختری رخ می‌دهد. منتقدان بین‌المللی سینما استقبال بالایی از این درام اجتماعی در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو کردند. «وقتی تو را دیدم» اثر آن ماری جگیر و مستند «دنیایی که مال ما نیست» اثر مهدی فلیفل هم از دیگر کارهای تحسین‌شده‌ای است که طی سال‌های گذشته در کنار تحسین منتقدان و تماشاگران خارجی، جوایز مهمی را هم از جشنواره‌های بین‌المللی گرفته‌اند.

نمایش عمومی «استریوی فلسطینی» در جشنواره بین‌المللی فیلم دبی (که چند هفته قبل برگزار شد) با استقبال بالایی روبه‌رو شد. «عمر» هم در این جشنواره به نمایش درآمد. در کنار آنها، فیلم «آبی‌ شده» اثر راما ماری هم در بخش رقابتی بهترین فیلم کوتاه شرکت داشت. صنعت سینمای فلسطین مثل همیشه نگاه ویژه‌ای به تولیدات مستند دارد. در «جستجوی ساریس» ساخته جینان کولتر و «عشق من کنار دریا منتظر می‌ماند» اثر مایس دروازه هم از جمله کارهای تازه‌ای بوده که مورد توجه زیادی قرار گرفته‌است. این در حالی است که هنرمندان و تهیه‌کنندگان فلسطینی به همکاری با سرمایه‌گذاران و هنرمندان خارجی (هم عرب و هم غیرعرب) هم ادامه می‌دهند. پنج فیلم جدید فلسطینی به صورت محصول مشترک با کشورهای دیگر ساخته شده‌است. «غزه دی سی» مشاراوی، کمدی ـ تراژدی «مردان در آفتاب» فلیفل، اولین مستند سینمایی نیراس خوری به نام «پرچم» (که ابواسد یکی از تهیه‌کنندگان آن بوده است) و مستند «فراموش شده» غدا تراوی، از جمله این محصولات مشترک است. برادران دوقلوی ناصر هم فیلم بلند داستانی «بازیگرگیری» را آماده نمایش عمومی کرده‌اند. قصه این فیلم هم در غزه اتفاق می‌افتد.

با وجود تلاش‌های پی در پی هنرمندان فلسطینی و درخشش فراوان آنها در سطح بین‌المللی، همگان اذعان می‌کنند فیلمسازان فلسطینی با چالش‌ها و مشکلات زیادی در تولید و توزیع فیلم‌هایشان روبه‌رو هستند. منتقدان سینمایی می‌گویند در حالی که فضا و آب و هوای سینمایی فلسطین هر روز که می‌گذرد رو به افزایش و گسترش است، اما شرایط فیلمسازی آن در مقایسه با سال‌ 1948 بهتر نشده است. به گفته ابواسد: «حتی همکاری هنرمندان بین‌المللی هم نتوانسته است شرایط کاری را برای هنرمندان فلسطینی راحت‌تر کند. حتی اگر بگویم شرایط سخت‌تر شده، حرف بی‌موردی نزده‌ام. فیلمسازان ما در همه حال با چالش‌های مالی روبه‌رو هستند و در این بین، کار فیلمسازان تازه‌وارد سخت‌تر است. ما در شرایط اشغال زندگی می‌کنیم و تولید فیلم در مناطق اشغالی کار ساده‌ای نیست. حتی خیلی وقت‌ها، شرایط فیلمسازی خطرناک هم است. در عین حال، بعضی‌وقت‌ها سرمایه‌گذاران خارجی در ازای پولی که می‌دهند، یکسری خواسته‌هایی هم دارند. به همین دلیل، ما برای حفظ استقلال کامل خود باید یک صنعت سینمای مستقل و سرمایه‌گذاران بومی داشته باشیم.»

آن ماری جگیر هم به دردسرهای تولید فیلم در سرزمین‌‌های اشغالی اشاره کرده و می‌گوید: «حال و هوا و فضای فیلمسازی در رام‌الله هیچ شباهتی به کشورهای دیگر ندارد و کاملا متفاوت از جاهای دیگر است. یک‌جورهایی می‌شود گفت ما در این محل معجزه می‌کنیم.» او هم مثل ابواسد بر این باور است که باید استودیوهای مستقل فلسطینی را در سرزمین‌های اشغالی خلق کرد.

استودیوهایی که وی از آنها صحبت می‌کند، چیزی شبیه استودیوی زاتروپ فرانسیس فورد کاپولا در دهه 60 میلادی است. ابواسد عقیده دارد صنعت سینمای فلسطین تنها زمانی می‌تواند موفق شود که مردم فلسطین پشت آن قرار گرفته و کاملا از آن حمایت کنند. به گفته وی: «آدم ناسیونالیستی نیستم و به مسائل فراملیتی نگاه می‌کنم، اما اگر مردم فلسطین حامی اصلی محصولات بومی نباشند، ما چیزی به نام سینمای فلسطین نخواهیم داشت و نمی‌توان آینده‌ای را برای آن متصور شد. هیچ سینمای ملی بدون حمایت همه‌جانبه مردم آن کشور، توانایی ادامه حیات نخواهد داشت.»

اهل فن به این نکته اشاره می‌کنند که 95 درصد هزینه‌های تولید «عمر» از سوی منابع فلسطینی تامین شده است، سرمایه‌گذاران فیلم در غزه و کرانه باختری رود اردن کار و زندگی می‌کنند. حالا فیلمسازان فلسطینی به دنبال آن هستند که بقیه سرمایه‌گذاران بومی را پیدا کرده و آنها را به داخل گود بکشانند.

اسکرین اینترنشنال / مترجم: کیکاووس زیاری