واقعیت به روایت تلویزیون

مستندهای راه ‌ناهموار پامیر، ایران‌گرد و سنگستان در شبکه یک، مستندهای بچه‌های روستا، آرام و خروش، ما متهمیم، مرزنشینان و دوست خوب بچه‌ها در شبکه دو، ستارگان شرق در شبکه سه و رودخانه‌ای که نیست در شبکه چهار از جمله آثاری هستند که در شبکه‌های مختلف تلویزیون مراحل تولید را پشت سر می‌گذارند.

همه چیز از همه جا

شبکه یک که شعار شبکه‌ای برای همه را برگزیده، با توجه به قشر گسترده مخاطبانش مستندهای متنوعی به نمایش می‌گذارد که از آن جمله می‌توان به برنامه مستند برتر، روبان قرمز، چالش‌های بزرگ، بهشت و زمین، خراسان سرزمین آفتاب، راهیان نور و سیمای آبادی اشاره کرد.

برنامه «مستند برتر» دوشنبه‌ها ساعت 23 و 15 دقیقه برترین‌های فیلم‌های دنیا را به مخاطبان خود ارائه می‌کند، روبان قرمز یکشنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها ساعت 19 و 45 دقیقه به بیماری ایدز می‌پردازد و مستند چالش‌های بزرگ درباره چالش‌های آمریکا در خاورمیانه است که دوشنبه‌ها ساعت 19 و 40 دقیقه به نمایش در می‌آید. بهشت و زمین روزهای زوج هفته ساعت 17 و 30 دقیقه به مقوله پیوند اعضا اختصاص دارد و مستند خراسان سرزمین آفتاب، راهیان نور و سیمای آبادی از مستندهای قدیمی‌ این شبکه هستند که تاکنون چند سری از آنها به مخاطبان شبکه یک ارائه شده است.

در کنار نمایش این آثار، تولید مستند نیز در دستور کار شبکه‌یک قرار دارد و بر همین اساس راه‌ناهموار پامیر، ایران‌گرد و سنگستان مراحل تولید را پشت سر می‌گذارند. مستند راه‌ ناهموار پامیر درباره افغانستان است و به موضوعاتی چون زندگی مسالمت آمیز شیعه و سنی در این کشور و پیامدهای اشغال افغانستان به‌وسیله آمریکا می‌پردازد. نویسندگی و کارگردانی این مستند را مریم‌السادات مومن‌زاده به عهده دارد. از همین کارگردان مستند دیگری در شبکه یک ساخته می‌شود که سنگستان نام دارد. مستند سنگستان درباره طلاق است و به زندگی زوج‌هایی می‌پردازد که براساس مسائل ساده و قابل‌حل کارشان به جدایی می‌انجامد. این مستند در ده قسمت تولید می‌شود و اکنون تحقیقات میدانی آن در حال انجام است.

مستند ایران‌گرد به تهیه‌کنندگی و کارگردانی جواد قارایی که به زیبایی‌ها و جاذبه‌های بکر طبیعی کشورمان می‌پردازد، در مرحله تصویربرداری قرار دارد و قرار است در 15 قسمت 45 دقیقه‌ای تولید شود. هم‌اکنون گروه تولید این مستند در خراسان جنوبی مشغول به کار هستند.

مستندهایی برای خانواده‌ها

شبکه دو براساس وظایف تعریف شده، به تولید مستندهای خانوادگی و مرتبط به کودکان توجه دارد. هم‌اکنون مستندهای متعددی در این شبکه تولید می‌شود که از آن جمله می‌توان به‌بچه‌های روستا، آرام و خروش، ما متهمیم، مرزنشینان، دوست خوب بچه‌ها و با مردمان سرزمین طبیعت اشاره کرد.

مستند «بچه‌های روستا» به تهیه کنندگی و کارگردانی فریناز سلیمانی مرحله تصویربرداری را پشت سر گذاشته و در دست تدوین است.

فریناز سلیمانی درباره این مستند گفت: تصویربرداری دو قسمت از مستند بچه‌های روستا در عالم کلاه مازندران و فیروزکوه استان تهران به پایان رسیده و اکنون از سوی نیما حسن‌دوست تدوین می‌شود.

این مستند در چهار قسمت 25 دقیقه‌ای، فرهنگ تعاون در خانواده‌های روستایی بویژه نقش کودکان و نوجوانان در فعالیت‌های روستا را به تصویر می‌کشد.

مستند آرام و خروش از دیگر تولیدات شبکه به تهیه‌کنندگی محمد خلیل‌زاده به مساله هوش هیجانی اختصاص دارد و در پنج قسمت 30 دقیقه‌ای تولید می‌شود. هوش هیجانی از جمله مفاهیم جدید در علم روان‌شناسی است که از 20 سال پیش مورد توجه قرار گرفته است. هوش ‌هیجانی در کنار هوش شناختی افراد قرار می‌گیرد و اخلاق و رفتار انسان‌ها را شکل می‌دهد.

به گفته خلیل‌زاده این مستند با نگاهی ژرف به موضوعات غم، شادی، ترس، هیجان در ورزش و هوش هیجانی و تاثیر آنها در زندگی افراد می‌پردازد. در این برنامه از حضور کارشناسان صاحب‌نظر و متخصصانی مثل مریم افضلی، رضا صمدی و حسن عشایری بهره برده‌‌ایم. مستند نمایشی و انیمیشن از بخش‌های مختلف این مستند است.

مستند «ما متهمیم» به کارگردانی و تهیه کنندگی کریم هاتفی‌نیا از دیگر مستندهایی است که در شبکه دو تولید می‌شود و به کودکان و نوجوانان توجه دارد. این مستند به آسیب‌شناسی دلایل بزهکاری کودکان و نوجوانان و راه‌های پیشگیری از آن می‌پردازد. سه اپیزود نخست این مجموعه مستند ـ نمایشی به موضوع مجازات‌های جایگزین حبس اختصاص داده شده است. این روش برای پیشگیری از تکرار جرم از 50 سال پیش تاکنون در بسیاری از کشورهای جهان درباره بسیاری از مجرمان کم‌سابقه و بی‌سابقه اعمال شده و برای اصلاح و بازگرداندن آنان به جامعه بسیار موثر بوده است.

یک قسمت از این مستند در هفته بسیج از شبکه مستند به‌نمایش درآمده و دو قسمت دیگر در نوبت پخش قرار دارد.

مستند مرزنشینان به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مصطفی کرمی نیز در شبکه دو به مرحله تدوین رسیده است. این مستند در هفت قسمت، هفت برش از هفت یادمانه متعلق به مرزنشینان شهر مهران را به تصویر می‌کشد. شهروندانی که در جریان هشت سال دفاع مقدس زندگی‌شان با فراز و فرود بسیاری همراه بوده است.

مستند دوست خوب بچه‌ها به تهیه‌کنندگی محمد حاجی قاسمی در 13 قسمت برای آشنایی نوجوانان با مشاغل جذاب تولید می‌شود و برای نوجوانان سیزده تا هجده ساله مناسب است. حاجی قاسمی درباره این مستند گفت: در این برنامه مخاطبان را با 13 شغل خاص که معمولا کودکان و نوجوانان به آنها علاقه‌مندند، اما از امکان دیدن و در موقعیت شغل قرار گرفتن برخوردار نیستند،‌ آشنا خواهیم کرد. در این مستند سراغ مشاغل مختلفی مثل آشپز یک کشتی نفتکش،‌ جراح و ناخدای کشتی رفتیم.

‌مهدی مختاری به‌عنوان کارگردان و محمدخشنو به‌عنوان مدیرتولید در تولید این مستند همکاری دارند.

با مردمان سرزمین طبیعت نیز از دیگر مستندهای شبکه دو برای جوانان و نوجوانان است که آنها را به همکاری برای حفظ طبیعت ایران دعوت می‌کند.

این مستند که به تهیه‌کنندگی پرهام دیباج تولید می‌شود، در 13 قسمت مشکلات طبیعت ایران را پیگیری می‌کند تا به راهکارهایی عملی برای آشتی مردم با طبیعت و حل مشکلات زیست‌ محیطی دست پیدا کند.

این مستند که در مرحله تحقیق و نگارش قرار دارد، طبیعت ایران را به تفکیک اقلیم‌های مختلف مانند خلیج فارس، کویر، خزر و بلوچی مورد بررسی قرار می‌دهد. به گفته دیباج «با مردمان سرزمین طبیعت» بر نقش بومیان و ساکنان جوامع محلی بویژه جوانان و نوجوانان در حفاظت از منابع طبیعی تاکید دارد.

مستندهای میان‌ برنامه‌ای

شبکه سه نیز در کنار برنامه‌های مختلف، برای مخاطبان خود مستند پخش می‌کند، اما نمایش فیلم‌های مستند در این شبکه در زمان و برنامه‌ خاصی انجام نمی‌شود و مستندها حکم میان برنامه را دارند.

از جمله مستندهای شبکه سه می‌توان به مجموعه علم و زندگی، مستندهایی درباره راز بقا و حیات وحش و نیز مستند سینما پشت پرده اشاره کرد ، که تاکنون قسمت‌های متعددی از آنها به نمایش درآمده است. از تازه‌ترین مستند‌های شبکه‌سه می‌توان ستارگان شرق را نام برد که تنها چند قسمت از آن به نمایش درآمده و قسمت‌های تازه‌ای از آن مرحله ساخت را پشت سر می‌گذارد.

قربان‌نژاد که تهیه‌کنندگی مستند ستارگان شرق را برعهده دارد، درباره این مستند گفت: ستارگان شرق در 25 قسمت تولید می‌شود. 21 قسمت از آن ساخته شده و در حال تولید قسمت‌های آخر هستیم.

به گفته این تهیه‌کننده در مستند ستارگان شرق با اسناد و تصاویر مستندی از زندگی بزرگان ایران زمین از جمله بوعلی‌سینا، زکریای رازی، میرسیدعلی همدانی، خیام نیشابوری، محمد اسحاق ماهانی، ابونصر فارابی، خاقانی، ابوریحان بیرونی، خواجوی کرمانی، خرقی و رودکی آشنا خواهیم شد.

مستند ستارگان شرق هم‌اکنون روزهای پنجشنبه بین ساعت 15 تا 16 از شبکه سه به نمایش در می‌آید و این هفته زندگی نظامی گنجوی را به نمایش خواهد گذاشت. در این مستندها با متخصصان و ایرانشناسان بزرگ تاجیکی، ژاپنی، بوسنیایی و... درباره بزرگمردان ایرانی گفت‌وگو شده است.

قربان‌نژاد درباره این مستند گفت: آخرین قسمت‌های این مجموعه به رودکی پدر شعر فارسی اختصاص دارد که به این منظور گزارش‌هایی از اکتشافات صورت گرفته در مقبره رودکی و تعیین DNA این شاعر بزرگ را به تصویر کشیده‌ایم.

این تهیه‌کننده تاکید کرد: برای تولید یک مستند از زوایای متنوع به مشاهیر سرزمین خود پرداخته‌ایم و زندگی علمی، تاریخی و فرهنگی وی را به نمایش گذاشته‌ایم و در مقابل مصادره این بزرگان، مستنداتی از زندگی و خاستگاه اقلیمی و جغرافیایی آنها تهیه کرده‌ایم.

مستندهایی برای فرهیختگان

تا پیش از راه‌اندازی شبکه مستند، شبکه چهار سهم زیادی در ارائه آثار مستند به تماشاگران تلویزیون برعهده داشت. این روزها چهارسوی علم، مستند4، فرمول4 و مستندهای شهرستان ازجمله برنامه‌هایی است که شبکه چهار برای مخاطبان علاقه​مند به مستند به نمایش می‌گذارد. چهارسوی علم شنبه تا سه‌شنبه ساعت 20 و 30 دقیقه به نمایش در می‌آید، مستند شهرستان ساعت 8 صبح آثاری درباره شهرها و اقوام مختلف ایران را به نمایش می‌گذارد و برنامه‌های مستند4 و فرمول4 نیز علاوه بر نمایش فیلم مستند، نقد و بررسی این آثار را با حضور کارشناسان در دستور کار خود قرار داده ‌است.

از تازه‌ترین تولیدات شبکه چهار در قالب مستند می‌توان به «رودخانه‌ای که نیست» اشاره کرد که به تهیه‌کنندگی سیدمحمد حسینی، از بهشت باستان‌شناسان در منطقه سیستان و بلوچستان روایت می‌کند. به گفته حسینی مجموعه مستند «رودخانه‌ای که نیست» به تاریخ، تمدن و جغرافیای دریاچه هامون و رود هیرمند در منطقه سیستان و بلوچستان توجه دارد.

حسینی درباره علت ساخت این مستند گفت: دشت سیستان با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، بکر و باستانی، در میان اهل تحقیق و باستان شناسان به بهشت باستان‌شناسان شهرت یافته است. ویژگی منحصربه‌‌فرد سیستان وجود چند دریاچه در میان این منطقه وسیع بیابانی است. آبی که درون این دریاچه قراردارد متعلق به یک جریان آب محلی نیست، بلکه سرمنشأ آن آبی است که از طریق رودخانه‌های هیرمند، خاش رود، فراه‌رود و هاروت رود تامین می‌شود، به همین دلیل یک مستند چهارقسمتی در این باره ساخته‌ایم.

این مستند از منطقه صفر مرزی زابل شهرستان زهک فیلمبرداری شده و در سه حوزه زیست محیطی، تاریخی و زندگی مردم در کنار رودخانه به معرفی رودخانه‌های مختلف و دریاچه هامون می‌پردازد. رودخانه‌ای که نیست امروز پنجم آذر ساعت 21 و 10 دقیقه از شبکه چهار پخش می‌شود.