امانتداری؛ گمشده ایستگاه‌های کتاب

طرحی که به گفته مسئولان با استقبال هم روبه‌رو بوده است؛ گرچه مشکلاتی مانند بازنگرداندن کتاب‌های به امانت گرفته شده یا آسیب رساندن به سازه‌ برخی از این ایستگاه‌ها، حاکی از آن است که تا رسیدن به فرهنگ صحیح استفاده از کتاب و کتابخوانی فاصله بسیاری وجود دارد و برای این کار نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری است.

طرح فراگیر نصب و راه‌اندازی هزار سازه ایستگاه مطالعه، بهمن سال 91 در تمامی استان‌های کشور کلید خورد. این طرح به همت نهاد کتابخانه‌های کل کشور برای در دسترس قرار گرفتن کتاب در مکان‌های عمومی پرتردد که احتمال معطلی در آن بالاست در حال انجام است. پایانه‌ها، ‌راه‌آهن‌ها و فرودگاه‌ها مشتری‌های پروپاقرص ایستگاه‌های مطالعه را دارند و در این میان تعدادی هم به مراکز درمانی و بانک‌ها رسیده است، به گونه‌ای که تاکنون 375 ایستگاه مطالعه در تمامی استان‌ها راه‌اندازی شده است.

استفاده از کتاب‌های ایستگاه‌های مطالعه نیازی به کارت عضویت ندارد،‌ حتی کسی کارت شناسایی طلب نمی‌کند. هر‌فردی می‌تواند با مراجعه به یکی از این ایستگاه‌ها، کتابی را به امانت بگیرد و حداکثر در مدت 15 روز به یکی از ایستگاه‌های مطالعه سطح کشور بازگرداند،‌ اما اگر به‌کتاب علاقه‌مند شد و خواست آن را بازنگرداند،‌ می‌تواند 2000 تومان به حسابی واریز کند؛ حسابی که ظاهرا هنوز خالی است.

78 درصد کتاب‌ها در بوشهر برنگشته‌است

استان بوشهر یکی از استان‌هایی است که از این طرح استقبال خوبی داشته است‌. اکنون هشت ایستگاه مطالعه در این استان وجود دارد که در سه شهر بوشهر، کنگان و برازجان نصب شده‌است. قرار است در این هفته، این آمار به 13 ایستگاه افزایش ‌یابد و گناوه و عسلویه هم به شهرهای دارای ایستگاه مطالعه بپیوندند.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر در گفت‌وگو با جام‌جم در این باره می‌گوید: نصب ایستگاه‌های مطالعه از بهمن سال گذشته انجام شده است. در آن زمان 120 هزار جلد کتاب در این هشت ایستگاه توزیع شد که تاکنون 49 هزار جلد کتاب خارج شده است. البته 11 هزار جلد از این تعداد برگشته است، یعنی در مجموع 38 هزار جلد کتاب از 120 هزار جلد اولیه کم شده و 78 درصد از کتاب‌های خارج‌شده برنگشته ‌‌است.

صدرالله محتشم درباره موجودی حسابی که مخاطبان ایستگاه‌ها می‌توانند به عنوان هزینه کتاب به آن واریز کنند، می‌افزاید: متاسفانه تاکنون هیچ پولی در ازای کتاب‌های برده شده به حسابی که به همین منظور باز شده،‌ واریز نشده است. این در حالی است که برای ساخت هر سازه ایستگاه مطالعه که در آن 12 عنوان کتاب قرار می‌گیرد، 1.5 میلیون تومان و برای تامین کتاب‌ها نیز صد میلیون تومان هزینه شده است، البته جای خوشبختی است که تاکنون آسیبی به این سازه‌ها وارد نشده است.

وی با اشاره به این که استان بوشهر در زمینه امانت گرفتن کتاب در کشور رتبه پنجم را دارد،‌ می‌گوید: استقبال مردم متناسب با پیش‌بینی‌های ما بوده است، ‌انباری در نزدیکی هر کدام از ایستگاه‌ها قرار دارد و مدام به ایستگاه، کتاب تزریق می‌شود.

محتشم، کودکان را مخاطب اول ایستگاه‌های مطالعه بوشهر می‌داند و می‌افزاید: کتاب‌های کودک و رمان بیش از دیگر کتاب‌ها مورد استقبال مردم قرار گرفته است.

وی گرچه استقبال مردم بوشهر از ایستگاه‌های مطالعه را براساس پیش‌بینی‌ها می‌داند، اما معتقد است: پیش‌بینی‌ها با وضع مطلوب فاصله دارد و دلیل اصلی این امر نیز بی‌اطلاعی مردم از وجود چنین ایستگاه‌هایی است.

فقط 37 درصد کتاب‌ها در استان فارس برگشته‌است

استان فارس نیز در مرحله سوم اجرای ایستگاه‌های مطالعه قرار دارد. در هر مرحله چند ایستگاه مطالعه جدید اضافه شده و قرار است تا مرحله دهم (آخر) 57 ایستگاه مطالعه در آن نصب و راه‌اندازی شود. از این تعداد 33 ایستگاه سهم شهر شیراز می‌شود. تاکنون 19 ایستگاه مطالعه در استان فارس راه‌اندازی شده که 16 ایستگاه در شیراز،‌ دو ایستگاه در مرودشت و یک ایستگاه در لارستان قرار دارد.کارشناس مسئول ایستگاه مطالعه اداره‌ کل کتابخانه‌های عمومی استان فارس در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این که تاکنون 45 عنوان کتاب در ایستگاه‌های مطالعه این استان قرار گرفته است،‌ می‌گوید: در هر سازه 15 عنوان کتاب جا می‌گیرد و با شروع هر مرحله،‌ کتاب‌های قدیمی در ایستگاه‌های جدید و کتاب‌های جدید در ایستگاه‌های قدیمی قرار می‌گیرد. رمان،‌ زن و خانواده و کودک، موضوعات پرمخاطب‌ترین کتاب‌های ایستگاه‌‌های مطالعه در استان فارس است.محمد سمیعی به آمار کتاب‌های امانت ‌گرفته ‌شده اشاره می‌کند و می‌افزاید: تاکنون 29 هزار جلد کتاب به امانت رفته و برگشته است،‌ 49 هزار جلد کتاب نیز به امانت رفته، اما برنگشته است. در این بین 102 جلد کتاب هم فرسوده شده است. خوشبختانه به هیچ ‌کدام از سازه‌ ایستگاه‌ها آسیبی وارد نشده است. این سازه‌ها نگهبان ندارد، اما در مقابل آن دوربین ‌نصب شده است.

در همین حال، مسئول یکی از این ایستگاه‌های کتابخوانی که مدیر انتشاراتی در شیراز است،‌ چندی پیش در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر از تخریب ایستگاه کتابخوانی‌اش خبر می‌دهد و می‌گوید: هیچ ‌کدام از این کتاب‌ها برگردانده نشد، ولی باید این طرح آن قدر تکرار ‌شود تا مردم به مطالعه و برگرداندن کتاب‌ها عادت کنند. وی می‌افزاید: چنین طرح‌هایی علاوه بر بالا بردن فرهنگ کتابخوانی موجب ارتقای فرهنگ امانتداری نیز می‌شود.

اصفهان در ابتدای مرحله چهارم

در اصفهان نیز طرح ایجاد و راه‌اندازی ایستگاه مطالعه وارد مرحله چهارم شده است. غلامرضا یاوری، مدیر‌کل کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در آخرین مراسم راه‌اندازی این ایستگاه‌ها می‌گوید: تاکنون سه مرحله از طرح ملی ایستگاه‌های مطالعه در استان اجرا شده است. این استان در مرحله نخست صاحب پنج ایستگاه، مرحله دوم شش و مرحله سوم 9 و مرحله چهارم هشت ایستگاه مطالعه خواهد شد و تا پایان مرحله چهارم 28 ایستگاه مطالعه در این استان افتتاح خواهد شد. وی درباره اجرای مرحله پنجم این ایستگاه‌ها می‌افزاید: مرحله پنجم این ایستگاه‌ها آذرماه اجرا و در هر مرحله 285 هزار جلد کتاب توزیع می‌شود که مجموع کتاب‌هایی که تا پایان مرحله چهارم در کل کشور توزیع شده یک میلیون و 140 هزار اثر مکتوب بوده که 6 درصد این آثار به استان اصفهان اختصاص پیدا کرد.

به هر حال به نظر می‌رسد افزون بر ترویج فرهنگ کتابخوانی میان مردم، رسانه‌ها نیز باید برای فرهنگ امانتداری تلاش کنند، چرا که امانتداری گمشده فعلی ایستگاه‌های کتاب در سراسر کشور است.

مریم محمدپور / جام‌جم