گفت‌وگو با دکتر بهناز صفار، رئیس پژوهشکده زیست‌فناوری دانشگاه شهرکرد

سایه سنگین فلزات بیماری‌زا برداشته می‌شود

بشر از دیرباز و بدون این که خود از ماهیت کاری که می‌کند اطلاع داشته باشد، باکتری‌ها، آنزیم‌ها و سایر ریزموجودات را برای تولید غذا، فرآوری آنها و تولید دارو به کار می‌گرفته، اما امروزه و با توسعه دانش ژن‌شناسی، فعالیت در این حوزه چند برابر شده و هر روز محصولات شگفت‌انگیز و خارق‌العاده‌ای کشف می‌شود که علاوه بر سودمند بودن، می‌تواند ترسناک هم باشد. با دکتر بهناز صفار، رئیس پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه شهرکرد، عضو هیات علمی گروه ژنتیک دانشکده علوم و مجری طرح تولید پروتئین‌های نوترکیب ملاتونین و دیفسین و پروتئین جاذب فلزات سنگین و آنتی‌باکتریال گفت‌وگویی انجام داده‌ایم و ضمن بررسی دستاوردهای جدید این پژوهشکده به بررسی نقش و تاثیر این دانش بر توسعه علمی و اقتصادی ایران پرداخته‌ایم.
کد خبر: ۶۰۸۸۱۲

از آنزیم‌ها تا تولید پروتئین‌های نوترکیب در آزمایشگاه، مهم‌ترین دستاوردهای اخیر این پژوهشکده است. چه نیازی در کشور باعث شد، شما سراغ چنین محصولاتی بروید؟

امروزه تولید پروتئین خاص در انحصار یک کشور نیست، اما اغلب کشورهای اروپایی مانند آلمان و اتریش، پیشگام تولید برخی داروهای خاص هستند و در زمینه زیست‌فناوری فعالیت گسترده‌ای انجام داده‌اند. هر چند محققان کشورمان نیز در تولید برخی داروها مانند انسولین، تولید هورمون رشد و فاکتور 8 و پروتئین‌های نوترکیب دستاوردهای خوبی کسب کرده‌اند، اما هنوز به جایگاه مطلوب‌مان نرسیده‌ایم. به همین دلیل، بسیاری از پروتئین‌های نوترکیب، آنزیم‌ها و داروهای ما وارداتی هستند. این نوع محصولات در داخل تولید نمی‌شود و ما باید برای واردات این محصولات هزینه زیادی صرف کنیم. بنابراین پرداختن به این مساله ضرورت دارد تا نیاز جامعه در شرایط کنونی برطرف شود. محققان پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه شهرکرد برای رفع این مشکل، همسان‌سازی ژن‌ها در میزبان پروکاریوت‌ها و تولید پروتئین‌های نوترکیب مختلف مانند ملاتونین و دیفسین در آزمایشگاه‌ها و پروتئین جاذب فلزات سنگین و آنتی باکتریال و همچنین یکسری آنزیم مانند فیتاز و پروتئاز را در برنامه کار خود قرار داده و دستاوردهایی نیز در این زمینه کسب کرده‌اند.

قرار است با کسب چنین دستاوردهایی به کجا برسیم؟

زیست‌فناوری یعنی استفاده از یک موجود زنده یا اجزای آن برای تولید فرآورده مورد نظر. این علم قدمتی طولانی دارد. انسان‌های پیشین نیز بی‌آن که اطلاعی از نوع کار خود داشته باشند، برای تهیه ماست و پنیر یا نان و سرکه از این علم استفاده می‌کردند. امروزه در این علم، ژن‌ها دست‌ورزی‌شده و از یک موجود به موجود زنده دیگر انتقال داده می‌شود تا ما به محصول مورد نیازمان برسیم. پروتئین آنتی‌باکتریال از‌جمله این محصول‌هاست. پروتئین آنتی‌باکتریال در سیستم دفاعی بدن وجود دارد و از گلبول‌های سفید ترشح می‌شود. این نوع پروتئین باعث از بین بردن میکروب‌ها و قارچ‌ها و باکتری‌ها می‌شود. ما برای تولید این محصول باید ژن مورد نظر را به باکتری منتقل کنیم.

باکتری قادر است در یک پروسه زمانی این نوع پروتئین را تولید کند و در زمینه‌های مختلف صنعتی، کشاورزی، مولکولی و پزشکی به کار رود. پروتئین جاذب فلزات سنگین هم پروتئینی است که وقتی بدن در معرض آلایندگی فلزات سنگین مانند کادیوم، سرب، مس، روی و جیوه قرار می‌گیرد، این فلزات را جمع‌آوری می‌کند. ما در بررسی‌هایمان مشاهده کردیم، مقداری از فلزات سنگین مانند کادیوم و سرب در بدن بخوبی جذب می‌شود. آنزیم فیتاز هم که مرحله تولید آزمایشگاهی‌اش را سپری می‌کند، فسفر موجود در مواد خوراکی با منشأ گیاهی (دانه غلات) است. این فسفر به اسید ستاتیک متصل است که اصطلاحا به آن فسفر ستاتیک می‌گویند. این فسفر غیرقابل استفاده است و برای این‌که قابل استفاده شود، باید از آنزیم جدا شود. فیتاز نقش جداکننده این فسفر را دارد و علاوه بر آن با منع دفع فسفر، باعث جلوگیری از آلودگی محیط زیست می‌شود.

عملیاتی‌شدن این دستاوردهای مهم علمی در کشور چگونه محقق می‌شود؟

اگر محصولات ما مانند آنزیم فیتاز که سالانه مقدار زیادی از آن وارد کشور می‌شود، وارد مرحله نیمه صنعتی و صنعتی شود، بسیاری از نیازهای جامعه را برطرف خواهد کرد. تحقق چنین خواسته‌‌ای مستلزم حمایت بخش دولتی و خصوصی است، اما متاسفانه این حمایت‌ها برای دانشگاه کوچکی مانند شهر‌کرد کمتر دیده می‌شود. امروزه بسیاری از طرح‌های ملی مورد حمایت مالی قرار گرفته و به ثمر رسیده‌اند، اما هنوز چنین طرح‌هایی مورد حمایت قرار نگرفته‌اند.

آیا می‌توان با روش تولیدی که شما توضیح دادید، پاسخگوی نیاز کشور و منطقه بود؟

محصول‌های ما ‌‌اکنون در مرحله آزمایشگاهی است و ما هنوز برای تامین نیاز جامعه و منطقه‌مان و به تولید رساندن انبوه این محصول‌ها راهی طولانی در پیش داریم و باید برای اجرایی‌شدن این محصولات بیش از گذشته به تحقیق و تفحص بپردازیم چراکه کیفیت محصولات صادرشده کشورهای سازنده این نوع مواد بالاست. این کشورها چند سال است که کاستی‌های فرآیند تولید را برطرف و درجه خلوص محصولاتشان را زیاد کرده‌اند، اما کشور ما در این زمینه نوپا و کارهایش هنوز در حد آزمایشگاهی است. درجه خلوص محصولات ما هم باید برای بهبود کیفیت افزایش یابد. تحقق این آرمان دست نیافتنی نیست. ما هم می‌توانیم به هدفمان در این زمینه برسیم. تحقق چنین خواسته‌ای مستلزم حمایت دولتی و کسب اعتبار لازم است، اما اگر حمایت لازم صورت نگیرد، این طرح مانند بعضی طرح‌های ارائه شده ما به سازمان‌های مختلف، مسکوت باقی خواهد ماند.

چه مشکلاتی سد راه شماست؟

برخی زیرساخت‌ها، تجهیزات و مواد آزمایشگاهی برای پژوهش و اجرای این طرح‌ها در کشور نیاز است. هم اکنون این زیرساخت‌ها با گردآوری تیم‌های متخصص از سوی دولت، ستاد زیست فناوری و دانشگاه‌ها فراهم شده، اما طی این دو سال مواد مورد نیاز آزمایشگاه‌ها افزایش یافته و تهیه این مواد مصرفی برای پژوهش‌ها سخت و دشوار شده است. متاسفانه بخش خصوصی هم از این طرح‌ها حمایت نمی‌کند و این ریسک را نمی‌پذیرند. شاید برای آنان با صرفه‌تر باشد که جای دیگری سرمایه‌گذاری کنند تا زودتر و راحت‌تر به سود پولشان برسند. نکته مهم این است که مسیر خط تولید این محصولات یکی است، بنابراین ما با تجهیز یک تا دو دستگاه نیمه صنعتی می‌توانیم این مسیر را طی کنیم و به هدف مورد نظرمان برسیم.

اصولا برنامه روزانه یک پژوهشگر و زیست‌فناور مانند شما از صبح تا شب چطور اجرا می‌شود؟

علاوه بر وظیفه آموزش و کارهای پژوهشی، دیگر وظایف مانند خانه‌داری، همسرداری و مادری نیز مزید بر تمام کارهای من است. به همین دلیل باید بین این کارها مدیریت داشته باشم تا تداخلی بین آنها ایجاد نشود. صرف آمدن به خانه، تمام‌شدن وظایف محوله پژوهشی و آموزشی من نیست. وقتی در خانه هم هستم، فعالیت‌هایی مانند بررسی پایان‌نامه‌های دانشجویان دوره ارشد و دکتری، بررسی، تحقیق و انجام کار پژوهشی، سرکشی به آزمایشگاه و بررسی مشکلات آن در برنامه کاری من قرار دارد، به همین دلیل، در منزل هم تمام‌وقت در اختیار خودم نیستم.

فرزانه صدقی / جام‌جم

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها