سـاعت؛ ترازوی زرگری

آیا ساعت شیء مهمی است؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید ادعای نهفته در آن را ثابت کنیم؛ یعنی ثابت کنیم ساعت اهمیت دارد تا پس از آن به دنبال دلیل اهمیت برویم. نشانه اهمیت پیدا کردن ساعت در روزگار ما اولا حجم بزرگ تکیه ما در زندگی روزمره به ساعت است (فلان ساعت بیا! ساعت 2 باید اخبار را ببینم، ساعت 4 پرواز دارم و...) و ثانیا صنعت بزرگی که هر روز با یک امتیاز جدید بر امتیازهای قبلی (از تزئین با الماس و طلا گرفته تا ساعت‌های هوشمند) به سراغ مشتریان می‌آید و با وجود همه مخاطرات بر سر اقتصاد این کالا به تبلیغات گسترده و البته فروش خود ادامه می‌دهد. به نظر، همین دو موضوع که هر آدمی در زندگی روزمره خود آن را می‌بیند، می‌تواند شاهد خوبی بر آن مدعا باشد و اکنون باید سراغ دلایل آن رفت.

زندگی اجتماعی؛ نقطه شروع

دلیل اول اهمیت ساعت در زندگی آدمیان، همین زندگی اجتماعی است. تصور کنید که اگر آدمی به تنهایی در جزیره زندگی می‌کرد؛ او احتمالا به ساعت هیچ نیازی نداشت. زمان به طور عام و ساعت به طور خاص وقتی اهمیت پیدا می‌کند که قرار باشد با دیگران تعامل داشته باشیم. سر قراری برویم. تعهدی را انجام بدهیم. از خدمتی چون قطار یا هواپیما استفاده کنیم، در مصرف برق صرفه‌جویی کنیم و... با نبود اجتماع، کارکرد ساعت در بسیاری از موارد از بین می‌رود. جالب است که بدانید با پیچیده‌تر شدن زندگی اجتماعی آدمیان، اهمیت ساعت و نیاز به آن افزایش پیدا می‌کند. همین اواخر بود که سرورهای یک شرکت تامین‌کننده خدمات اینترنتی در کشور به دلیل تغییر ساعات رسمی، ده ساعت خدمت‌رسانی را متوقف کرده بود. موضوعی که در گذشته وجود نداشت. مثال دیگر در این زمینه مساله ساعت کاری کارمندان بود که در ابتدای سال تحصیلی جاری دردسرساز شد و به افزایش ترافیک در تهران دامن زد.

فناوری‌ها و کارهای جدید

دلیل دوم اهمیت ساعت که بی‌ارتباط با پیچیده شدن زندگی اجتماعی آدمیان نیست؛ نیاز به دقت در فناوری‌ها و کارهای جدید بین‌المللی است. در حالی که در قدیم‌الایام انسان‌ها با استفاده از وقت تخمینی و حدودی به دست آمده از اوضاع آسمان امور خود (چون کشاورزی و حتی امور با اهمیت مردم چون اوقات شرعی) را رتق‌وفتق می‌کردند در زندگی امروزین آدمیان مسائلی چون وضع پرتاب و قرارگیری ماهواره‌ها، پرواز هواپیما و حرکت قطارها و حتی مسابقات ورزشی در سطح قهرمانی جهان و المپیک نیازمند دقت است و این دقت باعث اهمیت مساله زمان و ساعت می‌شود.

کمبود وقت و گرانبها شدن ساعت

پیچیده شدن زندگی آدمیان از زاویه دیگری هم باعث اهمیت پیدا کردن زمان و ساعت شده است. زندگی امروزه آدمیان سرشار از وظایفی است که هر فرد باید در تعامل با خود، نزدیکان، محیط کاری و اجتماع خود انجام دهد. این موضوع بویژه در محیط‌های شهری و با وجود مشکلاتی چون ترافیک باعث می‌شود انسان‌ها به کمبود وقت دچار شوند. کمبود وقت مثل کمبود هر چیز دیگر باعث گرانبها شدن آن است. موضوعی که در ضرب‌المثل مشهور «وقت، طلا است» هم نمود پیدا کرده است.

انسان‌ها در این شرایط برای این که به اصطلاح به همه کارهای خود برسند باید ساعتی در اختیار داشته باشند تا بتوانند برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند. کمبود وقت البته مساله جدید و مدرن زندگی انسان‌ها هم نیست و بودند کسانی که در گذشته هم آرزوی وقت بیشتری می‌کردند؛ البته این موضوع در گذشته بیشتر برای انسان‌های فاضل و بزرگی چون دانشمندان و عرفا مطرح بوده است.

تعامل بین‌المللی

تعامل بین‌المللی چهارمین دلیل اهمیت پیدا کردن زمان و ساعت است. خوب می‌دانیم که به دلایل طبیعی، وضع روز و شب در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در گذشته که تعاملات بین‌المللی اندک بود این تفاوت زمانی اهمیت خاصی نداشت، ولی در زندگی امروزه این تفاوت اهمیت پیدا کرده است. از مسائل ساده‌ای چون تماس با آشنایان در ساعات غیراداری و غیر استراحت آنان گرفته تا مواردی چون معاملات بین‌المللی در بورس‌های جهانی و صرافی ارز گرفته تا حمل‌ونقل بین‌المللی، همه چیز با تطابق ساعت‌ها ممکن است. نمود بارز این اهمیت را باید در تحریریه‌های خبری، هتل‌های بین‌المللی و صرافی‌ها دید؛ جایی که ساعت‌های متعددی در کنار هم نشان می‌دهد که ساعت شهرهای مهم جهان اکنون چند است.

اهمیت دینی و آیینی

ساعت البته از نظر آیینی و سنتی هم اهمیت دارد. بسیاری از مناسک و آداب مذهبی را باید در وقت مشخصی انجام داد. مثلا نماز را در آیین اسلام باید در وقت مشخصی خواند یا وقت آغاز و پایان روزه هنگام مشخصی است. این وقت مشخص تا جایی مهم است که اکنون سایت‌های اینترنتی بسیاری به اعلام اوقات شرعی می‌پردازند و در اغلب شهرهای ایران یک شماره سه رقمی، این اوقات را به مردم اعلام می‌کند. از نظر سنتی هم مثلا در آیین ایرانی، لحظه تحویل ساعت حتی به دقیقه و ثانیه برای مردم اهمیت خاصی دارد. در ابتدای تقویم‌ها این لحظه درج می‌شود و اغلب ایرانیان برای پاسداشت این لحظه، اهمیت خاصی قائلند.

اهمیت اقتصادی و شغلی

مسلما یکی دیگر از دلایل اهمیت پیدا کردن ساعت در روزگار ما، صنف ساعت ساز و ساعت فروش است. هر چقدر هم که بگویند و ببینیم بازارشان کساد شده و اگرچه بدانیم ساعت تولید داخلی و ملی ندارد؛ باید پذیرفت هنوز هم کسانی هستند که در مغازه‌هایی از زیر پله گرفته تا مغازه‌های بزرگ و مجلل در شمال شهر، به فروش یا تعمیر ساعت مشغولند و از این کار ارتزاق می‌کنند. از سوی دیگر در بخش کلان، واردکنندگان قانونی و غیرقانونی این کالا هم هستند و در نهایت باید چشم‌ها را به آن سوی آب‌های ایران و بویژه کشور آرام سوئیس دوخت؛ جایی که قطب صنعت تولید ساعت در جهان است.

خاطره نوستالژیک فردی

از زاویه دیگری هم می‌توان اهمیت ساعت را بررسی کرد. در کنار حلقه انگشتری و جواهرات، ساعت هم یکی از کالاهایی است که عروس و داماد هنگام ازدواج خریداری می‌کنند. این موضوع نه​تنها یک رسم در ایران که یک رسم در بیشتر کشورهای جهان است و شرکت‌های ساعت‌سازی و جواهرسازی هم با اطلاع از این موضوع سعی می‌کنند با تهیه ست‌ها یا نمونه‌های همسان و نیز تنوع دادن به محصولات خود سهم خوبی از این بازار را از آن خود کنند. برای بسیاری از انسان‌ها هم این کالاها حکم یک یادگار و یادآور خاطرات شیرین (یا حتی تلخ) این روزهاست.

ساعت به مثابه تاریخ میراث فرهنگی و المان شهری

ساعت از یک زاویه دیگر می‌تواند بعدی تاریخی یا میراث فرهنگی داشته باشد. مثلا ساعت به کار رفته در شمس‌العماره تهران یا ساعت بیگ بن در لندن از این زاویه اهمیت دارد که به عنوان یک میراث فرهنگی مهم کشورهای خود شناخته می‌شود. علاوه بر این ساعت‌های بزرگ و عمومی ساعت‌های کوچک افراد مهم هم ارزش‌های فر، مادی دارد و در موزه‌های جهان به عنوان یک کالای با ارزش نگهداری می‌شوند.

در کنار این موضوع باید در ذهن داشت در بیشتر شهرهای جهان ساعت به عنوان یک المان شهری مهم هم شناخته می‌شود و از ساعت‌های مختلف در گوشه و کنار شهر برای زینت‌بخشی به آن و نیز سودمندی برای شهروندان استفاده می‌شود؛ اتفاقی که در کشور خودمان نیز در مواردی افتاده و حتی بزرگ‌ترین ساعت جهان هم در تهران نصب شد، اما متأسفانه مثل برخی کارهای دیگر هیچ پیگیری قابل توجهی برای تدقیق یا نگهداری این ساعت‌ها انجام نمی‌گیرد در حالی که گفته می‌شود در کشورهای اروپایی زمان همه ساعت‌های شهری با یکدیگر همسان و البته منطبق بر ساعت رسمی کشور است.

البته ایرانیان در سال‌های اخیر از وجه دیگری هم پی به اهمیت ساعت بردند. محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور سابق علاقه خاصی به تغییر فرم‌های قانونی ساعت در ایران داشت و از این رو ابتدا طرح ساعت تابستانی و زمستانی را لغو کرد که با اعتراض کارشناسان و مجلس و قانونگذاری برای این موضوع، دوباره این طرح برقرار شد و بعد از آن هم ساعت کاری کارمندان تغییر کرد که البته این کار دوم با استقبال روبه‌رو شده بود، اما دولت بعدی با هدف افزایش ساعت کاری آن را تغییر داد، اما در نهایت مجبور به تجدیدنظر در تصمیم خود شد.

مسلما به این مسائل می‌توان رویکردهای دیگری را هم اضافه کرد و بر اهمیت زمان و زمان‌نگاری و به تبع آن ساعت افزود. با این حال بهتر است به سخنی که در میانه این گزارش گفته شد برگردیم. روز به روز بر اهمیت زمان و ساعت افزوده می‌شود. اگرچه وجود و بازار ساعت با ورود موبایل به خطر افتاده است، اما هنوز که هنوز است ساعت به معنای نمود زمان اهمیت خاص خود را دارد. این موضوع فقط یک ادعا نیست. بررسی کلماتی چون Time (انگلیسی)، heure (فرانسوی) و زمان، ساعت و وقت (عربی و فارسی) در سامانه بررسی جستجوی کاربران اینترنتی در گوگل نشانگر این است که با فراز و نشیب‌هایی در بستر زمان، میزان جستجوی این کلمات در ده سال اخیر رشد داشته و این شاید بهترین دلیل در جهان مجازی شده امروز برای اهمیت ساعت باشد. وقت اگر طلا باشد؛ ساعت ترازوی زرگری است.

مصطفی مسجدی آرانی / جام​جم