تبارشناسی شعار اعتدال

مثلا دولت هاشمی‌رفسنجانی به سبب فعالیت عمرانی و بازسازی خرابی‌های جنگ به دولت سازندگی معروف شد و دولت سیدمحمد خاتمی به دولت اصلاحات شهره شد و دولت محمود احمدی‌نژاد هم به دولت عدالت و مهرورزی.

عناوین و القاب دولت‌های مختلف نشانگر نیاز تاریخی و ضرورت زمانه است که هرکدام در مقطعی مورد پسند اکثریت مردم قرار گرفته‌ است.

«اعتدال» شعار محوری و اصلی حسن روحانی در جریان رقابت‌های انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری بود، بنابراین دور از ذهن نیست که رسانه‌ها و حتی مردم، دولت آینده را «دولت اعتدال» بنامند.

اما شعار اعتدال برخلاف تصور بسیاری از صاحب‌نظران، دارای ریشه تاریخی و سابقه‌ای قابل‌توجه در تاریخ معاصر ایران است و روحانی اولین شخصیتی نیست که در عرصه سیاست، پرچم و شعار «اعتدال» را برگزیده است.

سابقه سر دادن شعار و عنوان اعتدال به دوران مشروطیت بازمی‌گردد. «اعتدالیون» یکی از دو جناح مهم سیاسی دوره مشروطه بود. این جناح که مقابل جناح رادیکال و البته سکولار عامیون قرار داشت، طرفدار تغییرات آهسته و مخالف اقدامات تندروانه و رادیکال بود.

اطرافیان و حامیان «اعتدالیون» دو روحانی مشهور حامی مشروطیت یعنی حضرات آیات سیدمحمد طباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی بودند.

نفوذ و خاستگاه سنتی و ارتباط این طیف با روحانیت و توده مردم، در جریان درگیری‌های درونی جناح‌های مشروطه‌طلب به‌گونه‌ای بود که حتی ستارخان و باقرخان، دو رهبر اصلی مشروطه در نهایت از اعتدالیون حمایت کردند.

با شکست مشروطه و روی کار آمدن دیکتاتوری رضاخان، شعار و جریان حامی اعتدال دیگر نتوانست در صحنه سیاسی ایران عرض‌اندام کند و از این نظر، شاید بتوان دولت روحانی را اولین ظهور و بروز تفکر اعتدال در دهه‌های اخیر دانست؛ ظهور و بروزی که با چالش‌ها و ابهامات فراوانی مواجه است.

ابهام در مفهوم اعتدال ـ حداقل تاکنون ـ و فعالیت و تخریب‌های افراطیون جناح‌های کشور، آسیب‌ها و تهدیداتی است که روحانی با آنها روبه‌رو است و جامعه هم انتظار دارد پاسخ‌هایی درخور از رئیس‌جمهور منتخب درباره این ابهامات دریافت کند.

می‌توان چنین تحلیل کرد که با معرفی کابینه روحانی بخش عمده‌ای از ابهامات پیرامون مفهوم کلی دولت اعتدال برطرف خواهد شد، اما این عملکرد دولت روحانی خواهد بود که سرنوشت «خط اعتدال» را در صحنه سیاست ایران روشن خواهد کرد؛ عملکردی که از اولین روز تشکیل دولت اعتدال آغاز می‌شود و زیر ذره‌بین دوستان، دشمنان، منتقدان و حتی ناظران خارجی خواهد بود.

محمد‌رضا رامه / جام‌جم