فراغت؛ عمری که دور می‌ریزیم

حالا اگر این عدد را در تعداد دانش آموزان کل کشور (بیش از 12 میلیون نفر) ضرب کنیم، می شود 414 میلیارد و 720 میلیون ساعت اوقات فراغت، اما آمارها نشان می دهد میلیون ها ساعت از این رقم بزرگ به بطالت می گذرد چون آمارهایی وجود دارد که ثابت می کند دست کم 40 درصد از دانش آموزان زمان های فراغت خود را بدون برنامه می گذرانند.

این رقم شاید از 40 درصد نیز تجاوز کند، چون دانش آموزانی که در دوره تعطیلی مدارس در خیابان ها پرسه می زنند یا تمام وقت خود را پای تلویزیون و بازی های رایانه ای می گذرانند، همه مصداقی از تلف شدن اوقات فراغت را به نمایش می گذارند، بی آن که بدانند و از این وضع ناخرسند باشند.

حرف هست، عمل نیست

تلف شدن میلیون ها ساعت وقت در جمعیتی که اگر از وقتش استفاده بهینه کند به سرمایه ای بی نظیر تبدیل می شود، تا به حال آن قدر مهم نبوده که برای سر و سامان گرفتنش برنامه ای دقیق طراحی شود.

با این حال، هر سال با نزدیک شدن به تعطیلی تابستان، نهادهای مختلف از برنامه های خود برای غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان خبر می دهند و پس از پایان تعطیلات نیز از عملکرد راضی کننده خود.

خرداد سال گذشته حسین هژبری، معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش که بیشترین نگاه ها به سمت معاونت اوست، از ایجاد 30 هزار پایگاه تابستانی در سراسر کشور خبر داد که به دانش آموزان اجازه فعالیت در زمینه های قرآن و عترت، فرهنگ، علم، هنر، پژوهش، ورزش، گردشگری، توانمندسازی، مهارت آموزی، زیباسازی محیط و فضای مجازی را می داد.

او این برنامه ها را برشمرد تا نیت این وزارتخانه را شفاف کند و توضیح دهد اگر آموزش و پرورش سرسختانه از تحول بنیادین در نظام آموزشی دفاع می کند در حوزه اوقات فراغت نیز به دنبال تقویت ابتکار، خلاقیت، رشد روحیه نوآوری، تقویت اعتماد به نفس، خودباوری و کارآفرینی میان دانش آموزان است.

اهدافی که هژبری برمی شمرد اهداف والایی بود، اما او پس از پایان تعطیلات تابستان گزارش نداد این برنامه های غنی سازی اوقات فراغت به چه نتیجه ای انجامید و کدام بخش از این اهداف به نقطه مطلوب نزدیک شد.

انتقاد کارشناسان هم از همین ناحیه نشات می گیرد، کارشناسانی همچون احمدخلیلی که در گفت وگو با جام جم از ناهمخوانی برنامه های اوقات فراغت با ذائقه دانش آموزان گلایه می کند و توضیح می دهد: چون نظارتی بر اجرای این برنامه ها وجود ندارد و اثربخشی برنامه ها بر افراد بررسی نمی شود هر سال این برنامه ها تکرار می شود در حالی که نتیجه ای نیز عاید دانش آموزان نمی شود.

در واقع، گفته های او بر کیفی نبودن برنامه های اوقات فراغت دلالت دارد که البته رفع این نقیصه به گفته بیشتر کارشناسان آموزشی تنها از عهده وزارت آموزش و پرورش ساخته نیست.

بهترین برنامه کدام است

موضوع اوقات فراغت در کشور ما موضوع پیچیده ای است. از یک سوی این ماجرا، نهادهای تصمیم گیر قرار دارد که ذائقه مخاطبان را خوب نمی شناسند و برای جذاب کردن این برنامه ها طرحی ندارند و از سوی دیگر ماجرا خانواده هایی حضور دارند که یا به علت تنگناهای اقتصادی از برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندان صرف نظر می کنند یا به علت نهادینه نشدن این فرهنگ در زندگی شان که فرزندپروری از فرزندداری مهم تر است و باید آموزش نیز در سبد نیازهای خانوار دیده شود.

گره این موضوع نیز تا زمانی که این مشکلات حل نشود، باز نخواهد شد که این نیز جز با همکاری همه نهادهای فرهنگساز میسر نخواهد بود.

حسین احمدی، کارشناس مسائل آموزش و پرورش به این رابطه اعتقاد راسخ دارد. او در گفت وگو با جام جم به اوقات فراغتی اشاره می کند که از دیرباز تا به حال مورد توجه نبوده و مورد بی مهری واقع شده که به باور او از زمانی که تعطیلی پنجشنبه مدارس قانونی شد، به حاشیه رفتن اوقات فراغت تقویت شد.

احمدی می گوید: در حوزه غنی سازی اوقات فراغت توجه همگان به آموزش و پرورش معطوف است در حالی که همه نهاد ها و دستگاه های مربوط باید در این حوزه تلاش کنند. نکته مهم برای بهره برداری سودمند از اوقات فراغت نیز این است که عنصر جذابیت به این برنامه ها اضافه شود، نه این که دانش آموزان در روزهای فراغت خود همان کارهایی را انجام دهند که در سال تحصیلی مجبور به انجام دادن به آنها هستند.

او به همین علت از پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان با کلاس های خشکی که با عنوان آمادگی برای سال تحصیلی آینده شناخته می شود، موافق نیست و توضیح می دهد این کلاس های آمادگی در حد محدود خوب است به شرط آن که تلفیقی از برنامه های توام با نشاط و شادمانی نیز با آنها همراه بوده و با سن دانش آموزان هم همخوانی داشته باشد.

این کارشناس، روی آوردن دانش آموزان به بازی و تفریح صرف را هم به صلاح نمی داند، چراکه معتقد است روزهای تعطیل سال بهترین زمان برای شناسایی و پرورش استعدادهای نهفته در وجود بچه هاست که می تواند از مسیر ورزش، هنر یا علم شناخته شود.

پس به اعتقاد او، وقت گذرانی در روزهای تعطیل، هم معنی تلف شدن باارزش ترین روزهای عمر هر انسان است که اگر بی برنامگی های آن ادامه پیدا کند نوجوان و جوان به فردی سست و تنبل تبدیل می شود.

همین مساله است که امیر زنده نام، مشاور تحصیلی را بر آن می دارد تا در گفت وگو با جام جم، نفس اوقات فراغت را پرداختن به پرورش استعدادها و قابلیت های ذهن دانش آموزان بداند.

او می گوید: افراد همان طور که در پی تقویت قوای جسمی خود هستند باید به پرورش قابلیت های ذهنی خود نیز بها دهند، چون خصیصه ای که سبب تمایز افراد موفق و ناموفق از یکدیگر می شود میزان ابتکار و خلاقیت آنها است که تنها با پرورش استعدادهای نهفته بروز می کند.

گفته های این کارشناسان به سرمایه های انسانی پنهان در این سرزمین اشاره دارد که اگر به ریال محاسبه شود بیش از همه درآمدهای نفتی کشور یا صادرات مواد خام و معدنی مان خواهد بود.

جام جم / مریم خباز