مدارس، تندرستی کم دارند

بر اساس آمارهای موجود، در کشور 114 هزار مدرسه وجود دارد که در این سال تحصیلی که حالا تقریبا به آخر رسیده، 12 میلیون و 800 هزار دانش‌آموز در سه مقطع تحصیلی در آنها درس می‌خوانند و از این تعداد، هفت میلیون نفر در پایه‌های ششگانه ابتدایی مشغول به تحصیل‌اند.

این تعداد دانش‌آموز حدود یک‌ششم جمعیت کل کشور است که برای این‌که تندرست باشند و جسم و روان‌شان سالم بماند نیاز به مراقبت‌های بهداشتی در خانه، مدرسه و اجتماع دارند. در مدرسه که بیشترین و موثرترین ساعات عمر یک دانش‌آموز در آن سپری می‌شود، اما مقدمات ارتقای سلامت مهیا نیست، ولی نه به صورت مطلق؛ چون در برخی مدارس فعالیت‌ها در حوزه سلامت چشمگیر است و در برخی دیگر چرخ سلامت لنگ‌لنگان می‌چرخد و درهم‌آمیختن این دو وضع، مدارس را در موضعی قرار می‌دهد که می‌توان درباره‌شان گفت هنوز راه بسیاری در پیش دارند تا بتوانند لقب «مدارس سلامت‌محور» را دریافت کنند.

مشکل چندبعدی

حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش، سال 91 در اظهار نظری اعلام کرد اگر قرار باشد هر مدرسه در کشور یک مربی بهداشت داشته باشد باید 60 هزار نفر با این رسالت استخدام شوند که البته موانع این کار را به حدی محکم دانست که تصور شد فعلا نمی‌توان حتی به مرزهای این رقم نزدیک شد.

بنابراین وزیر در سالی که گذشت آنچنان در این باره موضعگیری کرد که نشان می‌داد اگر 5000 مربی بهداشت هم در مدارس سراسر کشور به خدمت گرفته شوند سیستم آموزش و پرورش به آن راضی خواهد شد.

اما دستیابی به این رقم نیز کار آسانی نیست، چون استخدام هر نیرو نیاز به تائیدیه مجلس دارد که تاکنون این موافقت نیز حاصل نشده است البته برای ارتقای بهداشت و سلامت در مدارس، وزارت آموزش و پرورش و بهداشت با هم توافقاتی انجام داده‌اند با این مضمون که وزارت بهداشت، نیروهای متخصص و علاقه‌مند خود را به مدارس اعزام کند، اما ادامه کمبود مربی بهداشت و اذعان مسئولان آموزش و پرورش به این کمبود بخوبی نشان می‌دهد این همکاری هنوز به طور کامل محقق نشده است.

جام‌جم چند روز تلاش کرد درباره این کمبودها و دلیل ادامه مشکلات در این بخش با کیومرث هاشمی، معاون تربیت بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش گفت‌وگو کند، اما سرانجام این تماس میسر نشد، اما هاشمی کسی است که پیش از این از فعالیت 8000 نفر در بخش بهداشت مدارس سخن گفته بود و در عین حال به کمبود 5000 نیروی دیگر نیز اشاره کرده بود.

همین کمبودهاست که سبب شده فاصله ما با کشورهای پیشرو در این بخش و نیز با میانگین جهانی زیاد شود؛ فاصله‌ای که چندی پیش وزیر آموزش و پرورش درباره آن گفت بر اساس استانداردهای جهانی باید به ازای هر 700 دانش‌آموز یک مربی بهداشت وجود داشته باشد، اما در ایران به ازای هر 4000 دانش‌آموز یک مربی وجود دارد.

این تفاوت‌های چشمگیر را می‌توان در اظهارات سال 92 مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران هم مشاهده کرد.

علی یزدیخواه، هجدهم فروردین امسال در گفت‌وگو با مهر اعلام کرد در مدارس استان تهران 725 مربی بهداشت وجود دارد که برای افزایش سطح سلامت دانش‌آموزان تلاش می‌کنند.

البته او شاخص‌های سلامت در استان تهران را به واسطه وجود همین تعداد مربی بهداشت بالا می‌داند، ولی با توجه به این‌که در استان، دو میلیون و 422 هزار و 905 دانش‌آموز در 13 هزار و 364 مدرسه تحصیل می‌کنند و در مجموع به ازای هر 18 مدرسه، یک مربی بهداشت وجود دارد، نمی‌توان به طور قاطع از مطلوب بودن وضع بهداشت و سلامت دانش‌آموزان استان سخن گفت.

این در حالی است که در دیگر استان‌های کشور نیز وضعی مشابه وجود دارد و با این‌که آمار دقیقی از تعداد مربیان بهداشت هر استان در دست نیست، اما می‌توان پیش‌بینی کرد شرایط در استان سیستان و بلوچستان با6531 و 562 هزار و 220 دانش‌آموز، در استان فارس با9696 مدرسه و 895 هزار و 42 دانش‌آموز، در استان کردستان با 3868 مدرسه و 304 هزار و 305 دانش‌آموز، در استان کرمان با 7567 مدرسه و 577 هزار و 527 دانش‌آموز، در استان گیلان با 5835 مدرسه و 339 هزار و 427 دانش‌آموز، در استان هرمزگان با 4188 مدرسه و 343 هزار و 243 دانش‌آموز و در استان خوزستان با 9171 مدرسه و 995 هزار و 241 دانش‌آموز چگونه است.

مربی بهداشت چه می‌کند؟

مربی بهداشت به معنی زن یا مردی که روپوش سفید می‌پوشید و در اتاقی کوچک و دکه‌مانند در کنجی از مدرسه می‌نشست و به غیر از روزهایی که پشت بلندگو به بچه‌ها یادآوری می‌کرد فقط با لیوان‌های شخصی آب بخورند و بعد از هر بار رفتن به دستشویی دست‌هایشان را با آب و صابون بشویند، تصویر دیگری از مربی بهداشت در ذهن خیلی از ما وجود ندارد.

اما مربی بهداشت وظایف مهمی برایش تعریف شده که اگر حضورش در مدارس پررنگ شود، می‌تواند عاملی برای ارتقای سلامت دانش‌آموزان باشد، چون اثبات شده دانش‌آموزانی که شیوه زندگی سالم را می‌آموزند به احتمال زیاد در طول زندگی خود به آن پایبند می‌مانند.

حداقل وظیفه یک مربی بهداشت این است که از سلامت و بهداشت دانش‌آموزان مراقبت کند و وضع آنها را تحت مراقبت و پیگیری دائمی داشته باشد به این نحو که روی تک‌تک آنها معاینات اولیه انجام دهد، دانش‌آموزان بیمار را شناسایی و به مراکز بهداشتی و درمانی معرفی و علت غیبت دانش‌آموزان را از نظر بیماری بررسی کند.

اما تاثیرگذاری مربی بهداشت در حوزه سلامت می‌تواند بیش از کارهای یاد شده باشد یعنی اموری که اگر گسترش یابد، قادر است یک مدرسه را به مدرسه مروج سلامت تبدیل کند. اسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت به مهر می‌گوید هم اکنون 20 هزار مدرسه مروج سلامت در کشور وجود دارد که هدفش توانمندسازی دانش‌آموزان برای مراقبت از خود، یادگیری فرهنگ خود مراقبتی و آموزش آن به همسانان و همسالانشان است.

البته او توضیح نمی‌دهد که از این تعداد مدرسه چه تعداد از لحاظ کیفی در رده‌های برتر قرار دارد، چون این مدارس بر اساس نوع خدمتی که ارائه می‌دهند از یک ستاره تا پنج ستاره طبقه‌بندی می‌شود.

طبق تعریفی که از مدرسه مروج سلامت وجود دارد و در وزارت بهداشت، جزئیات آن نیز تدوین شده است، در این مدارس خدمات بالینی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود، به سلامت محیط مدرسه توجه می‌شود، بهبود تغذیه در صدر کارها قرار دارد، به فعالیت‌های بدنی دانش‌آموزان توجه ویژه می‌شود، همه دانش‌آموزان شناسنامه سلامت دارند، اتاق بهداشت مجهز است، بیماری دانش‌آموزان پیگیری می‌شود، آبخوری‌های بهداشتی در دسترس است، زباله‌ها و فاضلاب به‌صورت بهداشتی دفع می‌شود، نور و تهویه کلاس‌ها مناسب است، خدمات مشاوره و سلامت روان ارائه می‌شود، اختلالات روانی دانش‌آموزان شناسایی می‌شود، برنامه‌های اجتماعی و تفریحی برپا می‌شود، تنبیه جسمی و روانی از میان برداشته می‌شود و تلاش بر این است تا فضای سبز مدرسه توسعه پیدا کند.

در واقع مدرسه مروج سلامت، مدرسه‌ای ایده‌آل است که در آن نه‌تنها سلامت دانش‌آموزان و کارکنان مورد توجه قرار می‌گیرد بلکه برای ارتقای بهداشت جسمی و روانی، شبکه‌ای از داوطلبان سلامت که والدین هم می‌توانند عضو آن باشند تشکیل می‌شود تا در نهایت، دانش‌آموزان زندگی سالمی را تجربه کنند.

البته ما هنوز نمی‌دانیم که از 20 هزار مدرسه مروج سلامت که در کشور به وجود آمده چه تعداد مروج واقعی سلامت است و چه تعداد تنها یک اسم را یدک می‌کشد، اما آنچه مسلم است این که توجه به بهداشت فیزیکی مدارس و اهمیت قائل‌شدن برای تندرستی و بهداشت روانی دانش‌آموزان ضرورتی است که هزینه‌کردن برای آن، نه خرج‌کردن سرمایه‌ها نوعی سرمایه‌گذاری برای اجتماع است.

مریم خباز - گروه جامعه