همذات پنداری با قاتل

دفاع مشروع یکی از علل موجهه است که ما قبلا هم زنان متهم به قتلی را داشته‌ایم که در دفاع از ناموس خود مرتکب قتل شدند اما چون شرایط دفاع مشروع را که البته سخت و پیچیده است، داشتند، حکم برائت گرفتند. به عنوان نمونه دختری به نام نازنین در منطقه‌ای خارج از شهر کرج توسط چند پسر ربوده شده بود و در آستانه تعرض قرار داشت که یکی از آن مهاجمان را کشت و عمل وی دفاع مشروع تشخیص داده شد. البته دفاع مشروع وقتی معنی پیدا می‌کند که جان و ناموس فرد در خطر باشد و امکان فرار یا توسل به قوای دولتی وجود نداشته باشد. از سویی دفاع باید متناسب با حمله باشد. درخصوص علل رافع مسئولیت کیفری هم قانونگذار در ماده 51 آورده است: جنون به هر درجه که باشد رافع مسئولیت کیفری است البته جنون با بیماری روانی متفاوت و تشخیص ابتلا به جنون برعهده پزشکی قانونی است.
به​عنوان نمونه زنی در یکی از شهرهای شمالی کشور فرزند خود را به قتل رسانده و معلوم شده بود وی دچار جنون است و تحت تاثیر توهم دست به این جنایت زده است به همین خاطر تبرئه شد. قتل در خواب نیز از دیگر مواردی است که رافع مسئولیت کیفری محسوب می‌شود. غیر از موارد ذکر شده هر قتلی که رخ بدهد و قاتل هر جنسیت و انگیزه‌ای که داشته باشد، چه با تصمیم قبلی و چه بدون سبق تصمیم چنین عملی را انجام داده باشد، عمد محسوب می‌شود و قانونگذار هیچ تفاوتی بین زنی که در استیصال مرتکب جنایت می‌شود یا فردی که برای زیاده‌خواهی دیگرکشی انجام می‌دهد قائل نشده است. البته قانون چاره‌ای جز داشتن نگاهی یکسان با تمام مجرمان ندارد و اگر غیر از این باشد دیگر نمی‌توان عدالت کیفری را اجرا کرد اما از منظری دیگر وقتی پرونده زنان متهم به قتل را بررسی می‌کنیم می‌بینیم احساس دلسوزی نسبت به این زنان بیشتر است زیرا انگیزه‌های ارتکاب جرم در آنها برای ما قابل فهم است و معمولا این جمله به زبان می‌آید که اگر ما هم جای قاتل بودیم شاید همین کار را می‌کردیم اما هرگز این نوع نگاه را نباید با طرز تلقی قانون از عمل مجرمانه اشتباه گرفت. البته این را هم باید گفت که اگرچه قانون به انگیزه قتل توجهی ندارد انگیزه در تصمیم‌گیری اولیای دم مقتول بسیار مهم است و در بسیاری از موارد دیده شده اولیای دم قربانی وقتی شرایط متهم را فهمیده و از جزئیات آگاه شده‌ از درخواست قصاص صرف‌نظر کرده‌اند.

سعید فخریان ‌ـ حقوقدان