سیاست‌های تشویقی برای رشد جمعیت

از همان زمان که نتایج سرشماری سال 1390 از جمعیت کشور منتشر شد، آژیر خطرها درباره بسیاری از بخش‌های آن به صدا درآمد، اما از میان همه قسمت‌های این گزارش مفصل، روند کاهش نرخ جمعیت کشور از همه نگران‌کننده‌تر بود، تا جایی که کارشناسان هشدار دادند نرخ رشد جمعیت کاهشی 29‌/‌1 درصدی داشته است و تا سال 1420 جمعیت ایران منفی می‌شود.

نرخ 9 دهه پیش 1 ‌درصد بود، اما در طول سال‌های 1335 و 1340 به بیش از 2 درصد و در سال‌های 1355 و 1365 به بیش از 5 درصد رسید و تا دهه 70 نیز همچنان افزایش نشان می‌داد، ولی از دهه 70 به بعد، مسئولان به این نتیجه رسیدند که رشد جمعیت ایران باید کنترل شود و به همین دلیل از ابتدای دهه 70 تا نیمه آن، با آموزش به زوج‌ها برای کنترل فرزندآوری، نرخ رشد جمعیت روی سرسره کاهش افتاد و به 4‌/‌1 درصد رسید و روند کاهشی‌اش ادامه پیدا کرد تا امروز که کارشناسی مثل جواد آرین‌منش، نماینده سابق مجلس هشتم نگران منفی شدنش شده ‌است که یعنی در آینده ممکن است وضع ایران به جایی برسد که تعداد فوت‌کرده‌هایش در هر سال از تعداد متولدشده‌هایش بیشتر شود.

آرین‌منش با بیان این‌که چنین آماری نشان می‌دهد تمایل داشتن فرزند در هر خانواده ایرانی در حال حاضر به‌طور متوسط 5‌/‌1 فرزند است، به ایرنا می‌گوید: این در حالی است که حداقل میزان مورد قبول برای حفظ تعادل بین جمعیت سالمند و جوان نباید از عدد 1‌/‌2 فرزند در هر خانواده کمتر شود.

به گفته این نماینده سابق مجلس، اگر وضع کاهش جمعیت با همین شیوه ادامه پیدا کند در سال 1420 جمعیت ایران 95میلیون نفری می‌شود و پس از آن دیگر رشد منفی جمعیت آغاز می‌شود و بعد از 80 سال به 31 میلیون نفر می‌رسد که کمی کمتر از 50 درصدشان سالمند هستند.

هشدار درباره وضع نگران‌کننده روند نزولی رشد جمعیت، فقط حرف آرین‌منش نیست و همزمان علی‌اکبر محزون، مدیرکل دفتر آمار اطلاعاتی جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت‌احوال کشور نیز به مهر می‌گوید: اگر این وضع ادامه پیدا کند و با سیاست‌های بموقع نتوانیم مانع پیشروی آن شویم طی سال‌های آینده با رشد منفی جمعیت روبه‌رو می‌شویم.

این کارشناس معتقد است تا دو دهه دیگر شمار زیادی از جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند و کشور با انواع مشکلات سالمندی روبه‌رو می‌شود، مگر این که زمان حال را به عنوان فرصتی طلایی برای پیشگیری از این مشکلات بپذیریم؛ به‌طوری که بتوان حداکثر استفاده را از جمعیت فعال کار که در سن 15 تا 64 سال هستند، داشت و جمعیت جوان کشور را تضمین کرد.

مدیرکل دفتر آمار اطلاعاتی جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت‌احوال کشور که اصرار دارد باید سیاست‌های کنترل جمعیت را در کشور متوقف کرد، تنها راه برای ترغیب مردم به فرزندآوری را اجرای سیاست‌های تشویقی از سوی دولت می‌داند؛ سیاست‌هایی مانند فراهم کردن زمینه‌های تسهیل ازدواج جوانان، جلوگیری از طلاق زوجین، از بین بردن فرهنگ غلط تک‌فرزندی و لغو قانون تنظیم خانواده.

البته بخشی از سیاست‌های تشویقی که محزون درباره آنها سخن می‌گوید، هم‌اکنون نیز در حال اجرا شدن است یا برای آنها برنامه‌ریزی شده، به‌طوری که مریم مجتهدزاده، معاون رئیس‌جمهور و رئیس مرکز امور زنان و خانواده در این باره مثال می‌زند: افزایش کمک هزینه مهد کودک برای زنان شاغل رسمی، پیمانی و قراردادی از 36 هزارتومان به 50 هزار تومان از جمله اقدامات فرزندآوری در خانواده‌هاست و هزینه مهدکودک تا شش سال به مادران پرداخت می‌شود و سقف و محدودیت برای کمک هزینه تا سه فرزند برداشته شده است.علاوه بر این، به گفته او قرار است درس تنظیم خانواده نیز از سرفصل دروس دانشگاه‌های کشور حذف شود و جای آن را شکوه همسرداری بگیرد که محتوای آن درباره همسرداری و فرزندآوری است.

در راستای اجرای سیاست‌های دولتی برای جلوگیری از کاهش جمعیت، علیرضا مصداقی‌نیا، معاون امور بهداشتی وزیر بهداشت، سیاست «دو بچه کافی است» را منسوخ دانسته است و توضیح می‌دهد که فرهنگ بومی ایرانی‌ها با داشتن پنج تا شش فرزند سازگارتر است و بنابراین باید برنامه سلامت خانواده، جایگزین برنامه تنظیم خانواده ‌شود.

او به فارس اعلام می‌کند که سیاست کنونی وزارت بهداشت به هیچ عنوان کنترل جمعیت نیست و اگر زمانی اینچنین سیاستی وجود داشته است از دو، سه سال پیش وزارت بهداشت چنین سیاستی را دنبال نمی‌کند.

به گفته این مسئول حتی نام برنامه تنظیم خانواده در وزارت بهداشت به سلامت خانواده عوض شده است تا کسی گمان نکند که قرار است وزارت بهداشت در قالب چنین برنامه‌ای سعی در کنترل جمعیت کشور داشته باشد و علاوه بر این برنامه‌های وازکتومی و توزیع کاندوم رایگان نیز دیگر «ابدا» قرار نیست ادامه پیدا کند.

او همچنین به مردم هشدار می‌دهد که به هر حال تک‌فرزندی از دیدگاه کارشناسان وزارت بهداشت پسندیده نیست و این نوع کودکان در بزرگسالی با مشکلات تربیتی مواجه می‌شوند.

گفته‌های مسئولان مختلف در چند روز اخیر نشان می‌دهد دولت، عزمش را برای ترغیب مردم به زاد و ولد و زیاد شدن تعداد اعضای خانواده‌ها جزم کرده است تا کاهش رشد جمعیت کشور را متوقف کند.

این تلاش اگر نتیجه بدهد یعنی اگر سیاست‌های تشویقی، جامه اجرا تن کنند، حاصل‌شان خانواده‌هایی شلوغ‌تر از خانواده‌های امروزی و البته فراوان شدن قشر جوان برای فعالیت در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی و صنعتی است و اگر شکست بخورد، آن وقت کشوری خواهیم داشت با خانواده‌هایی دو نفره که خانه‌های سالمندانش شلوغ و بخش زایمان بیمارستان‌هایش همیشه خلوت است.

از سوی دیگر این نکته را هم باید در نظر گرفت که دولتمردان علاوه بر اجرای سیاست‌های تشویقی برای فرزند‌آوری باید به راه‌های تامین انواع امکانات آموزشی، بهداشتی و تفریحی و فراهم کردن شغل و مسکن برای جمعیتی که قرار است در سال‌های آینده چند برابرش کنند نیز بیندیشند و خانواده‌ها را پس از افزایش تعداد اعضایشان، به حال خود رها نکنند.