نوآوری در ساختاری کلیشه‌ای

جذاب بودن گونه کمدی به فروش فیلم‌های سینمایی و دیده شدن سریال‌های تلویزیون کمک فراوانی می‌کند. یکی از سریال‌هایی که این روزها توانسته بسیاری از مخاطبان تلویزیون را هر شب دور تلویزیون جمع کند، مجموعه «سهمی برای دوست» به کارگردانی سیدمسعود اطیابی است.

پیش از این اطیابی را به‌عنوان کارگردان فیلم‌های سینمایی مثل «اخلاقتو خوب کن»، «شرط اول» و «خروس جنگی» شناخته‌ایم. حضور او در تلویزیون بیشتر مربوط به فعالیت در حوزه تهیه‌کنندگی می‌شد و سهمی برای دوست اولین سریال تلویزیونی است که او در مقام کارگردان در آن حضور دارد.

با نگاه به کارنامه اطیابی و موفقیت‌هایی که فیلم‌های کمدی‌اش در سینما به دست آورده‌اند درمی‌یابیم با ذائقه مخاطب بخوبی آشناست و می‌داند چطور او را پای کارهایش بنشاند. به نظر می‌آید اولین سریال او هم چکیده‌ای از تجربیاتش در سینما است که با خواص یک مجموعه تلویزیونی ترکیب شده و محصولی دیدنی را به وجود آورده است.

سهمی برای دوست با بیشتر سریال‌های طنزی که این روزها از تلویزیون پخش می‌شود تفاوت‌های مهمی دارد. برای مثال برای دو نقش اصلی از بازیگرانی استفاده شده که نسبت به بعضی از همکاران‌شان چهره‌های جدیدتری هستند. با توجه به این که برای بازی در مجموعه‌های کمدی معمولا از تعداد مشخصی از بازیگران استفاده می‌شود که باعث دلزدگی مخاطب می‌شود.

اما استفاده از دو بازیگر کمتر دیده شده در این سریال (اشکان خطیبی و علی سرابی) باعث شده تنوعی در نوع طنزی که به مخاطب ارائه می‌شود به وجود بیاید. هر کدام از این دو بازیگر سبکی شخصی را به نمایش می‌گذارند که در نوع خودش جالب است.

راحتی و صمیمانه بودن بازی اشکان خطیبی و تسلط و نوآوری علی سرابی در لحن گفتار و استفاده از تکیه‌کلام‌ها، به متمایز شدن این مجموعه کمک کرده است. ضمن این که در همان قسمت‌های ابتدایی سریال، تعاریفی نسبتا جامع به روشی کاملا نو از شخصیت‌ها به مخاطب داده ‌شد.

مثلا برای نمایش بی‌هدفی و ناامیدی اسماعیل، اتاقش به هم ریخته نشان داده می‌شود و رویاپردازی و مصمم بودن بهرام در رسیدن به اهدافش را می‌توان از نظمی که در انجام کوچک‌ترین کارهایش دارد متوجه شد.

اما در کنار تفاوت‌های این سریال با مجموعه‌های دیگر، شباهت‌هایی هم وجود دارد که سهمی برای دوست را از منحصربه‌فرد بودن دور می‌کند. داستان سریال با این که پرداخت و نگاهی جدید در بطن خود دارد ولی به هر حال همان داستان آشنایی است که در بسیاری از سریال‌های طنز به سراغ آن می‌روند.

داستان پسر جوانی که در پرداخت مهریه دچار مشکل است، سودای یکشبه پولدار شدن در سر دارد و خودش را جای یک شخصیت دیگر جا می‌زند تا بتواند به ثروت و مقام برسد، ایده آشنایی است که قبل از این دستمایه سریال‌های کمدی دیگری هم شده است.

داستان‌های فرعی مثل همان ابتدای داستان که اسماعیل ماشین دزدیده شده‌اش را در حالی پیدا می‌کند که هیچ‌چیز از آن باقی نمانده و مجبور می‌شود آن را با قیمتی بسیار پایین بفروشد، با این که خصوصیاتی از اسماعیل و تنگنای مالی او را نشان می‌دهد، اما طرح داستان اصلی را به تعویق می‌اندازد و در تضاد با کم‌گویی در زمینه معرفی شخصیت‌ها قرار می‌گیرد.

همین‌طور گیرکردن اسماعیل و بهرام ـ شخصیت‌های اصلی سریال ـ در موقعیت‌های سرشار از اضطراب و غیرقابل پیش‌بینی، هرچند گاهی لحظه‌هایی را ایجاد می‌کند که مخاطب هم مانند آنها از رو شدن واقعیت می‌ترسد، اما معمولا آنقدر تکرار می‌شود یا طول می‌کشد که تأثیر اولیه‌اش را از دست می‌دهد.

مانند بسیاری از کارهای دیگر می‌توان دقایق قابل توجهی از سریال را ندید، بدون این که به داستان لطمه‌ای وارد شود. برای مثال گفت‌وگوهای بین مادر با اسماعیل یا همسر سابق او، طولانی و گاهی خسته‌کننده به نظر می‌رسد.

این گفت‌وگوها یا تلفنی است یا در محیط آرایشگاه زنانه صورت می​گیرد که برای مخاطب جدید است. اما گفت‌وگوها در این محیط جدید و جالب، شاید بجز یکی دو جمله کلیدی، سهمی در پیشبرد داستان ندارند و ادامه دادن آن باعث می‌شود کار دچار افت ضرباهنگ شود. در چنین شرایطی یکی از فنونی که می‌تواند از کند شدن ریتم جلوگیری کند استفاده از صدای راوی است.

این سریال از ابتدا با صدای راوی ـ سیامک انصاری ـ شروع و داستان از زبان او برای مخاطب شرح داده می‌شود. خیلی وقت‌ها هم راوی در به وجود آوردن ایجاز کمک بسیاری می‌کند و خیلی سرراست تعریفی را به مخاطب ارائه می‌دهد که برای نشان دادن آن در قالب تصویر لازم است زمان زیادی صرف شود. اما رفته رفته حضور او کمرنگ‌تر می‌شود و بجز کمک به وجود آمدن طنز در بعضی موقعیت‌ها نقش تأثیرگذاری ایفا نمی‌کند. نحوه استفاده از صدای راوی در این سریال آزاد و بدون پایبند بودن و محصور شدن در قواعد همیشگی است. چنین آزادی عملی در نحوه استفاده از موسیقی و طراحی صحنه هم دیده می‌شود که همین عامل باعث شده فضایی آشنا و تا حدودی تکراری بر کل مجموعه حاکم شود.