در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
مروری بر سرگذشت رهبران اخوان‌المسلمین
پیشگامان مبارزه و مقاومت
اخوان‌المسلمین نامی است که با شدت گرفتن تحولات در کشور آفریقایی مصر، بتدریج بر سرزبان‌ها افتاد و به تیتر اخبار بسیاری از رسانه‌های جهان تبدیل شد. به طوری که حتی مبارزان غیراسلامگرای مصری نیز این روزها بر نقش محوری این جریان مبارز اسلامگرا در تحولات منتهی به انقلاب مصر صحه می‌گذارند و از کتمان آن عاجزند. چه آن‌که با برگزاری اولین انتخابات آزاد مصر و پیروزی نامزد مورد حمایت اخوان‌المسلمین ـ محمد مرسی ـ نیز نفوذ و تاثیرگذاری این جریان سیاسی در مصر جدید هم آشکار شد و بسیاری از کسانی را که منتظر به قدرت رسیدن حکومت لائیک در مصر بودند به فکر فرو برد.
از آنجا که نقش بنیانگذاران و رهبران اخوان‌المسلمین در جهتگیری‌ها و عملکرد این گروه مبارز، تاثیر غیرقابل انکاری داشته، در مطلب زیر مروری خواهد شد بر زندگی و سرگذشت کسانی که به ترتیب زعامت اخوان‌المسلمین را به‌عهده داشته‌اند و مبارزات این گروه را رهبری کرده‌اند.
حسن بنا
حَسن احمد عبدالرحمن محمد بنا، بنیانگذار سازمان اخوان‌المسلمین سال 1906 در مصر متولد و سال ۱۹۴۹ میلادی توسط عوامل دولت مصر ترور شد.
بنا به سال ۱۹۰۶ در دهکده محمدیه در دلتای رود نیل از نواحی بحیره مصر چشم به جهان گشود. در جوانی به عضویت انجمن مکارم اخلاق الاسلامی و همچنین انجمن جوانان مسلمان در آمد. حسن بنا در مارس ۱۹۲۸ جمعیت اخوان‌المسلمین (الاخوان‌المسلمون) را با شش عضو طرفدار و شاگردان محلی تشکیل داد.
هنوز دو سال از شکل‌گیری این جنبش نگذشته بود که تقریبا در همه ولایات مصر دفتر داشت و یک دهه قبل فقط در مصر حدود 500 هزار نفر به عضویت آن درآمدند. او جنبشی را بنا نهاد که امروز یکی از قدرتمندترین نهادهای سیاسی در جهان عرب است.
حسن الهضیبی
با مرگ حسن بنا در سال 1949 نوبت به الهضیبی رسید که تا سال 1973 عنوان رهبری اخوان‌المسلمین را از آن خود کرد.
هرچند الهضیبی 59 ساله در زمان رسیدن به رهبری اخوان‌المسلمین چهره چندان برجسته‌ای در دنیای سیاست و دیانت مصر نبود، اما در سال‌های رهبری این گروه با نگارش کتاب‌های تاثیرگذاری چون «دعت لا قدت» که نوعی رد دیدگاه سیدقطب در مورد تکفیر دگراندیشان بود برای خود اعتباری در محافل سیاسی و مذهبی کسب کرد.
او که دانش‌آموخته حقوق بود در ادامه به منصب قضاوت رسید و تا زمان ترور حسن‌بنا به این کار اشتغال داشت. او مخالف رویکردهای خشونت‌آمیز برخی جناح‌های اخوان‌المسلمین بود. با این حال در سال 1965 همراه دیگر فعالان سیاسی مصری توسط نیروهای امنیتی جمال عبدالناصر، بازداشت شد و به زندان افتاد.
با روی کار آمدن انور سادات و اعلام عفو عمومی از سوی او در سال 1971 الهضیبی هم آزاد شد. او یک‌سال بعد چشم از جهان فروبست.
عمر التلمسانی
التلمسانی در دوره‌ای رهبری اخوان‌المسلمین را به عهده گرفت که دولتمردان مصر به‌دنبال تنش‌زدایی با این گروه و جلب همکاری آن به جای تقابل بودند.
هرچند حاکمیت، حاضر به رسمیت بخشیدن به اخوان‌المسلمین و فعالیت‌هایش نبود، اما سیاست سادات که قبول این گروه به عنوان گزینه‌ای در برابر چپگراها و تندروها بود فشارها را بر این گروه به شکل قابل توجهی کاهش داد. التلمسانی سال 1933 به واسطه دوستی با حسن بنا جذب اخوان‌المسلمین شد. او همراه دستیارش مصطفی مشهور که بعدها به رهبری این گروه رسید از خانواده‌ای متمول بود که به همین دلیل هم آماج انتقادات زیادی قرار گرفت.
او در مجموع سه بار به زندان افتاد. اولین‌بار، سال 1954 به عنوان فعال سیاسی و دو بار در دوره رهبری‌اش محکوم شد. او سال 1986 درگذشت.
محمدحامد ابونصر
رهبری ابونصر بر اخوان‌المسلمین متضمن چالش‌های زیادی بود و او طی ده سال از سال 1986 تا زمان مرگش در سال 1996 که این سمت را برعهده داشت فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشت.
بزرگ‌ترین چالش از ناحیه مخالفان داخلی او در اخوان‌المسلمین بود که از سایر نامزدهای احراز رهبری گروه چون صلاح شهیدی و حسین کمال‌الدین حمایت می‌کردند.
ابونصر در واقع با حمایت‌های فراگیر مصطفی مشهور، دستیار ارشد رهبر قبلی گروه که پس از او به رهبری رسید، سکان هدایت اخوان‌المسلمین را به دست گرفت. با وجود همه چالش‌ها دوره ریاست ابونصر به نوعی با گسترش محبوبیت اخوان‌المسلمین در کشورهای عربی مقارن شد و جایگاه این گروه به عنوان سازمانی فراملیتی در کشورهای عرب‌زبان را تثبیت کرد. چهارمین رهبر اخوان‌المسلمین سال 1996 چشم از جهان فروبست.
مصطفی مشهور
پنجمین رهبر اخوان‌المسلمین از خانواده‌ای ثروتمند و ملاک بود که روابط نزدیکی با رهبران سیاسی مصر داشت.
به اعتقاد بسیاری از مورخان مصری پس از مرگ التلسمانی در واقع مشهور سکان اخوان‌المسلمین را در دست داشت و سناریونویس اصلی تحرکات این گروه بود.
مشهور بیش از آن که به دنبال تقویت رویکرد ایدئولوژیک گروه باشد برای توسعه ساختارهای تشکیلاتی تلاش کرد که نتیجه آن افزایش توان سیاسی گروه هم بود. شاید به همین دلیل بود که اخوان‌المسلمین در دوره رهبری او روزگاری کم تنش را در مصر پشت سر گذاشت. دوره رهبری رسمی او خیلی طولانی نبود و او پس از شش سال در سال 2002 میلادی جای خود را به مامون الهضیبی داد.
مامون الهضیبی
ششمین رهبر اخوان‌المسلمین کوتاه‌ترین دوران رهبری در این گروه را داشت و تنها دو سال پس از به عهده گرفتن این مسئولیت در سال 2004 میلادی چشم از جهان فروبست.
او که پسر دومین رهبر اخوان‌المسلمین بود در دوران ریاستش کار چندانی انجام نداد. او بر خلاف تعدادی از اسلاف خود، معتقد به ضرورت تقویت دیدگاه‌های ایدئولوژیک بود، اما عمرش آنقدر نبود که دیدگاه‌های خود را اجرایی کند. دوران رهبری او با بالا گرفتن دوباره اختلافات با حاکمیت همراه بود و موجی از دستگیری‌ها برای مهار فعالان این گروه در مصر به راه افتاد. الهضیبی پسر به نوعی ادامه‌دهنده باورهای الهضیبی پدر بود و از این بابت لااقل با دو سلف خود تفاوت‌های زیادی داشت.
او هم معتقد به حذف اختلافات مذهبی و حرکت در جهت یکپارچگی جهان عرب بود و در راه تحقق این هدف گام‌هایی هم برداشت که چراغ راه محمد مهدی عاکف، خلفش شد.
محمدمهدی عاکف
وقتی عاکف سال 2004 میلادی به رهبری اخوان‌المسلمین رسید 76 سال داشت و 44 سال از عضویتش در اخوان‌المسلمین می‌گذشت.
او که حقوقدان بود پس از عضویت در گروه، عهده‌دار مسئولیت‌های مختلفی شد. سال 1954 به اتهام همکاری با سرلشکر عبدالمومن عبدالرئوف، از امرای ارتش که رهبری‌کودتا علیه ملک‌فاروق آخرین پادشاه مصر را به عهده داشت، دستگیر و محاکمه شد. دادگاه او را ابتدا به اعدام محکوم کرد، اما در نهایت حکم او به حبس ابد تبدیل شد. او سال 1974 آزاد و جذب دوایر دولتی شد. او چندسالی به عربستان‌سعودی رفت و مدتی بعد به ریاست مرکز اسلامی مونیخ رسید. سال 1987 به پارلمان مصر راه یافت و سال 1996 در دادگاهی نظامی محاکمه و به سه سال زندان محکوم شد.
عاکف که رویکردهای ضدآمریکایی داشت سال 2009 میلادی با سایر رهبران اخوان‌المسلمین دچار اختلاف شد و شایعه استعفای او برسر زبان‌ها افتاد. او یک‌سال بعد جای خود را به محمود بدیع داد.
محمود بدیع
هشتمین رهبر اخوان‌المسلمین سال 2010 میلادی در 67 سالگی رهبری این گروه را به دست گرفت.
او که در رده‌های مختلف گروه سمت داشت از سال 1996 به کادر رهبری گروه راه‌یافت. این دانش‌آموخته دامپزشکی از همان جوانی تنها کاری که نکرد فعالیت در رشته تحصیلی‌اش بود.
او سال 1965 و درست پس از پایان تحصیلات دانشگاهی به دلیل همکاری با اخوان‌المسلمین و در قالب دستگیری فراگیر فعالان سیاسی دستگیر شد و توسط دادگاهی نظامی به 15 سال زندان محکوم شد.
9 سال بعد و وقتی حاکمیت مصر در دوره ریاست‌جمهوری سادات، همه زندانیان سیاسی را مورد عفو قرار داد و به این ترتیب او هم در سال 1974 از زندان آزاد شد. او پس از آزادی تصمیم گرفت تحصیلات خود را ادامه دهد و به تدریس در دانشگاه‌های مصر روی آورد. بدیع در نخستین روزهای سال 2010 و با تشدید اختلافات در کادر رهبری اخوان‌المسلمین جانشین عاکف شد، اما به تدریس در دانشگاه هم ادامه داد.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
گفت و گو
رییس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین:
۳۵ درصد از قانون جوانی جمعیت اجرا شده
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
نقنقنویسی داستان اجتماعی نیست
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»: