نوشابه؛ مهمان خوش خط و خال سفره ایرانی

آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد حداقل 50 درصد مردم به طور مستمر نوشابه مصرف می‌کنند و کشور ما در سرانه مصرف نوشابه‌های گاز‌دار، مقام اول را در جهان به خود اختصاص داده است. اما از آنجا که بسیاری از بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت، فشار خون و... حاصل مصرف این‌گونه نوشابه‌هاست، استفاده بیش از حد آن نگران‌کننده است. کارشناسان معتقدند: مقابله با نوشابه نیاز به فرهنگسازی و عرضه جانشین‌های مناسب دارد. این واقعیت که بخش بزرگی از مخاطبان و مشتریان نوشابه را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، کار را برای متولیان بهداشت سخت می‌کند. نوشابه ظاهر فریبنده و جذابی دارد و تبلیغات آن، بخصوص تبلیغات تلویزیونی آن، کودک و نوجوان را به سمت مصرف سوق می‌دهد، متاسفانه بسیاری از والدین هم تحت تاثیر تبلیغات قرار می‌گیرند و می‌اندیشند اگر کالایی مضر باشد،‌ اجازه تبلیغ تلویزیونی نخواهد داشت و همچنان به مصرف نوشابه ادامه می‌‌‌دهند.

چند سال قبل شورای عالی سلامت مصوبه‌ای را در مورد ممنوعیت توزیع نوشابه در ادارات و اماکن دولتی به تصویب رساند که براساس آن، همه سازمان‌ها و ادارات دولتی موظف شدند از توزیع نوشابه‌های گازدار در غذاخوری‌ها و جلسات خودداری کرده و به جای آن در مواقع لزوم از آب، دوغ‌های بدون گاز و کم‌ نمک و آبمیوه یا یک نوع میوه استفاده کنند.

سال‌ها از تصویب این مصوبه می‌گذرد و همچنان نوشابه در بسیاری از ادارات و سازمان‌های دولتی توزیع می‌شود و متاسفانه در چند سال اخیر مصرف نوشابه‌ها نه تنها کاهش نیافته بلکه نزدیک به 15 درصد هم رشد کرده است.

چندی پیش، مجید حاجی فرجی رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور در مصاحبه با فارس گفته بود هر ایرانی سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می‌کند؛ در حالی که میزان متوسط مصرف جهانی نوشابه برای هر فرد 15 لیتر است.

به گفته او؛ ایرانیان زیاد نوشابه مصرف می‌کنند که موجب چاقی آنها می‌شود؛ به طوری که برخی افراد روزانه بیش از 2 لیوان نوشابه مصرف می‌کنند.

رئیس انستیتوی تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور اضافه کرد: هر لیوان نوشابه معادل 10 قاشق شکر و حدود 250 کیلوکالری انرژی دارد و اگر کسی 3 بطری نوشابه مصرف کند، مانند مصرف یک وعده غذایی کامل است ولی اغلب افراد کالری نوشابه را حساب نمی‌کنند. وی افزود: نوشابه سرشار از گاز دی‌اکسید کربن است و مصرف آن موجب اضطراب، تپش قلب و سردرد می‌شود. افرادی که سالم هستند و نوشابه مصرف می‌کنند، به دلیل این که قند خون ناگهان بالا می‌رود و بدن انسولین ترشح می‌کند، موجب افت قند خون کاذب در آنان می‌شود و سردرد و گیجی، تاری دید و کاهش یادگیری از نشانه‌های افت قند خون در افراد است. او اضافه کرد: افت قند خون خلق و خوی افراد را تغییر می‌دهد و توصیه می‌شود برای پیشگیری از افت قند خون از خشکبارهایی مانند خرما، توت و کشمش استفاده شود.

دکتر مسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه نیز در این باره که چرا در دنیا بخصوص ایران، خوراکی‌های مضر اجازه تبلیغات دارند، می‌گوید: مصرف بیش از حد نوشابه در جامعه ما به فرهنگ ما باز می‌گردد که همیشه مشتاق و واله کالاهایی هستیم که از کشورهای دیگر تهیه شده‌اند و همیشه می‌پنداریم چون آنان از این کالا، غذا و نوشابه استفاده می‌کنند، پس بهترین است و ما باید در خوردن آن از آنان پیشی بگیریم.

او می‌افزاید: برای رهایی از بیگانه پرستی باید فرهنگسازی شود، باید جامعه‌شناسان راهکارهای خاصی اتخاذ کنند تا بتدریج این فرهنگ مذموم از بین برود زیرا کشور ما با تاریخ و فرهنگی طولانی نباید مقلد کشورهای دیگر باشد. این متخصص تغذیه با بیان این مطلب که نوشابه برای سازندگان منفعت زیادی دارد، می‌گوید: هزینه ساخت یک نوشابه را اگر یک تومان در نظر بگیریم، سازنده آن را به بیش از 10 تومان می‌فروشد و سود زیاد آن باعث می‌شود به تبلیغات نوشابه، زیاد پرداخته شود.

او یادآوری می‌کند: جلسات زیادی با مسوولان وزارت بهداشت داشته‌ایم و مضرات نوشابه را بارها و بارها به‌ آنان متذکر شده‌ایم اما متاسفانه پول، زور بیشتری دارد و ما حریف آن نمی‌شویم. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم یکشبه مصرف نوشابه را ممنوع کنیم، باید فرهنگ این مساله در جامعه جا بیفتد تا خود مردم کمتر مصرف کنند.

او می‌گوید: باید فرهنگ‌پذیری را از مدارس شروع کنیم و برنامه‌های آموزشی دقیقی تهیه کنیم تا مردم با مضرات نوشابه آشنا شوند، متاسفانه آموزش‌های ما میکروفنی است، به این صورت که شخصی جلوی میکروفن یک ساعت صحبت می‌کند بعد تمام می‌شود و طبعا این صحبت کردن‌ها هم مفید نیستند اما ادامه نمی‌یابند. این متخصص تغذیه درباره مضرات نوشابه یادآوری می‌کند: نوشابه‌ها قند بی‌خاصیت و کالری توخالی‌اند، یک لیوان نوشابه حدود 100 کیلوکالری به بدن می‌رساند، در حالی که ما سیر نمی‌شویم و فقط احساس سیری می‌کنیم. نوشابه‌ با این که انرژی می‌رساند، سلول‌ها را سیر نمی‌کند و فاقد مواد مغذی است و مانع جذب کلسیم می‌شود و گاز موجود در آن برای دستگاه گوارش بسیار مضر است، بخصوص این که مدام مصرف شود.

دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران درباره مصرف نوشابه می‌گوید: در حال حاضر نوشابه‌ها براحتی در دسترس افراد جامعه وجود دارد، حتی بررسی‌ها نشان می‌دهد در روستاها و نقاط دوردست هم مردم از نوشابه استفاده می‌کنند.

این پزشک متخصص تاکید می‌کند آنقدر که نوشابه در دسترس مردم هست، شیر و لبنیات نیست و فرهنگ غلطی که در جامعه ما طی این سال‌ها جاافتاده است، استفاده از غذاهای آماده نوشابه‌هاست که متاسفانه آمار استفاده از آن، روز به روز در حال گسترش است. رسانه‌های گروهی هم به جای این که از مضرات آنها بگویند، هر روز تبلیغات‌شان را قوی‌تر می‌کنند.

خسرونیا در مورد مضرات نوشابه‌ توضیح می‌دهد: کالری یک نوشابه با یک پرس چلوکباب برابری می‌کند، شخصی که یک لیوان نوشابه می‌خورد، باید یک ساعت بدود تا اثر آن را خنثی کند. پوکی استخوان مهم‌ترین عارضه استفاده از نوشابه‌هاست که متاسفانه آمار مبتلایان به این بیماری در حال ازدیاد بوده و بیشتر از استاندارد جهانی است، نفخ شدید شکم و دستگاه گوارش عارضه بعدی است که با بالا آمدن شکم و چاقی کاذب، خود را نشان می‌دهد. در نهایت خوردن نوشابه به خاطر کالری زیادی که وارد بدن می‌کند، باعث بالا رفتن قند خون و دیابت، تنگی عروق قلب (انسداد رگ‌های قلب)‌ و چاق شدن می‌شود.

دکتر خسرونیا در بخشنامه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در مورد ممنوعیت استفاده از مصرف نوشابه‌های گازدار در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی می‌گوید: این بخشنامه به 6 سال قبل برمی‌گردد و چون وزارتخانه پیگیری خاصی در این مورد انجام نداد، به دست فراموشی سپرده شد.

وی می‌افزاید: بخشنامه کردن و هر روز اطلاعیه‌ای صادر کردن، سلامت را به جامعه بازنمی‌گرداند و دردی را هم دوا نمی‌کند. مسوولان باید عوارض نوشابه‌هارا جدی بگیرند، وسایل ارتباط جمعی باید سلامت مردم را در اولویت کارهایشان قرار دهند و عوارض آن را به مردم گوشزد کنند. نه این که هر از چند گاهی بخشنامه‌ای صادر شود و فردا مفاد آن به فراموشی سپرده شود. باید مسوولان وزارت بهداشت، بخشنامه‌ها را پیگیری کنند. این پزشک متخصص یادآوری می‌کند: باید به‌فرهنگ غذایی قدیمی خودمان برگردیم که بهترین نوشابه، آب، شیر و دوغ است و بهترین مواد غذایی هم لبنیات، سبزیجات و میوه‌جات است.

دکتر سیدعلی کشاورز، استاد گروه تغذیه و مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این پرسش که چرا میزان مصرف نوشابه در کشور بالاتر از استانداردهای جهانی است، می‌گوید: نوشابه به عنوان نوشیدنی منحصر به فرد در رستوران‌ها، منازل و اماکن مختلف سر سفره مردم قرار گرفته و این عادت به مرور ایجاد شده است، چون ما جایگزین مناسب دیگری به مردم ارائه نکرده‌ایم. او با بیان این مطلب که کیفیت آب آشامیدنی کشور پایین است، می‌افزاید: حدود یک دهه است که دوغ صنعتی در کشور تهیه شده و تنوع پیدا کرده و امید است بتدریج به عنوان یک انتخاب سر میز غذای ایرانیان جا باز کند که این کار نیازمند فرهنگسازی است.

کشاورز از خاطره‌ای که در مکه داشته، یاد می‌کند و می‌گوید: چند سال قبل که به مکه مشرف شده بودم، متوجه شدم که به تمام حجاج 2 وعده نوشابه می‌دادند که در مدت 30 روز حج تمتع چیزی حدود 2 کیلوگرم قند وارد بدن حجاج می‌شد و این در حالی بود که انرژی باور نکردنی را برای آنان ایجاد می‌کرد که در نهایت باعث چاقی حجاج و ورود مواد مضر به بدنشان می‌شد. من به عنوان متخصص تغذیه به این مساله اعتراض کردم و از سرپرست کاروان خواستم که دوغ را جایگزین نوشابه کنند، زیرا در آنجا آب آشامیدنی‌شان قابل خوردن نبود، که با اعتراض استادان دانشگاه تهران مواجه شدم و اکثر آنان نوشابه را به دوغ ترجیح می‌دادند. او با بیان این مطلب که نمی‌توان یکشبه ذائقه مردم را تغییر داد، می‌گوید: استفاده از نوشابه طی سال‌های متمادی در کشور متداول شده است، از این‌رو باید به مرور زمان و آموزش مردم، دوغ را که نوشیدنی مناسبی است، جایگزین آن کرد. مردم از مضرات نوشابه‌ها بی‌اطلاع هستند، از این‌رو بی‌حد و حساب مصرف می‌کنند و به این علت است که در مصرف نوشابه در دنیا اول هستیم.

وی می‌افزاید: نوشابه دارای ماده‌ای به نام بنزوت بوده که افزودنی شیمیایی مجاز است، اما بررسی‌های اخیر نشان داده است اگر این مواد شیمیایی بیش از حد به بدن برسد زمینه حساسیت و آلرژی را برای فرد مصرف‌کننده به وجود می‌آورد و به طور کلی برای بدن بسیار مضر است. نوشابه‌های سیاه همچنان که گفتیم دارای «اسید فسفریک» هستند و این اسید مانع جذب کلسیم، آهن و عناصر معدنی می‌شود و عوارض آن در بچه‌هایی که از این نوشابه استفاده می‌کنند، کوتاهی قد است. خانم‌هایی که روزی یک لیوان نوشابه می‌نوشند، بعد از 35 سالگی مبتلا به پوکی استخوان می‌شوند و بررسی‌ها نشان داده است خطر پوکی استخوان در خانم‌هایی که نوشابه مصرف می‌کنند، 3 برابر خانم‌هایی است که نوشابه مصرف نمی‌کنند.

این متخصص تغذیه در مورد راه‌های مصرف نکردن نوشابه می‌گوید: یکی از راه‌ها، جایگزین کردن دوغ است، در حال حاضر دوغ‌ها توسط شرکت‌هایی تهیه می‌شود که از نظر ذائقه‌پذیری و طعم بسیار مناسب است. مبارزه با مصرف نوشابه در کشور نیاز به یک عزم ملی دارد و سیاستگذاران باید در این زمینه مداخله کنند وگرنه صدای متخصصان تغذیه هیچ‌گاه به گوش مردم نمی‌رسد و مردم نمی‌دانند با مصرف نوشابه دچار چه عوارض و بیماری‌هایی می‌شوند. بعضا صدا و سیما از متخصصان تغذیه دعوت می‌کند تا در برنامه‌های علمی از مضرات نوشابه‌ها صحبت کنند آنان نیز می‌پذیرند، اما این مساله کافی نیست.

این متخصص تغذیه معتقد است: اکثر کشورهای دنیا دوغ را نمی‌شناسند و از آن استفاده نمی‌کنند، این در حالی است که امروزه این نوشیدنی صنعتی شده است و سیاستگذاران باید راهکارهایی اتخاذ کنند تا این نوشیدنی جایگزین نوشابه شود و این کار نیازمند عزمی ملی است و باید در سیاستگذاری‌ها در اولویت قرار بگیرد.