فردا چه اتفاقی می‌‌افتد؟

این‌که در آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد مدت‌ها ابزار کسب پیشگویان، ستاره‌بینان، رمالان و جادوگران بوده است. آنها برای سال‌های طولانی به روش‌های مختلف از خواندن کف دست گرفته تا دیدن طالع افراد یا تصویرکردن بازمانده‌های قهوه‌ای در انتهای فنجان، آینده‌ای را برای مشتریان خود ترسیم می‌کردند. اگرچه این آینده‌بینی‌ها معمولا برای مشتری دردی را دوا نکرده است، اما حداقل باعث شده تا جیب رمالان پرتر شود و البته وسوسه دانستن آینده به قدری زیاد است که حتی افرادی روشن‌اندیش که می‌دانند پشت بازی رمالان و طالع‌بینان حقیقتی وجود ندارد با بهانه‌ای مانند این‌که ضرری که ندارد و ما که می‌دانیم این‌ها واقعیت ندارد ولی برای تفریح یک امتحانی می‌کنیم، بخت خود را می‌آزمایند. برخی از این پیشگویان معروف پا را از دامنه پیشگویی سرنوشت فرد فراتر می‌گذارند و آینده یک کشور یا جهان را پیش‌بینی می‌کنند و طرفدارانی را در سراسر جهان گرد خود جمع می‌کنند. هنوز پیش‌بینی‌های مربوط به پایان دوران سال 2000 را فراموش نکرده‌ایم و هم اکنون صدها پیشگو از پایان کار جهان در شب یلدای سال آینده و سال 2012 می‌گویند،‌ اما آینده‌نگری‌ها و پیش‌بینی‌ها دیگر قلمرو و ملک اختصاصی رمالان نیست.

امروز علم به ما قدرت پیش‌بینی داده است. نه تنها در زمینه‌های علمی که در حوزه‌هایی مانند اجتماع، سیاست، فرهنگ و اقتصاد نظریه‌های علمی به طور جدی سعی در پیش‌بینی آینده می‌کنند. آنها گاهی از مدل‌های علمی برای پیش‌بینی رفتار یک جامعه استفاده می‌کنند و گاه سعی می‌کنند خود علم و روند آن را پیش‌بینی کنند. به همین دلیل امروز افراد با تجربه و متخصصی با نام آینده‌نگر‌ها در جوامع علمی فعالیت می‌کنند. البته ابزار آنها برای دیدن آینده، رمل، اسطرلاب و فال قهوه نیست. آنها از داده‌ها و مدل‌ها استفاده می‌کنند. روند‌ها را بررسی می‌کنند و برای انتظارهای ممکن ارزش‌های متفاوتی قایل می‌شوند. تحول اجتماع خاصی را مد نظر قرار می‌دهند و نیازهای آن را می‌سنجند و پیش‌بینی می‌کنند کدام فناوری‌ها ممکن است با نیاز‌ها گره بخورد و رشد کند و کدام ایده‌های جذاب و انقلابی ممکن است تا مدت‌ها درک نشده و منتظر فرصتی برای شکوفایی باقی بمانند. این کاری پیچیده و زمانبر است که نیاز به تخصص‌های ویژه دارد اما باید ببینیم آیا می‌توانیم کمی از رویدادهای سال آینده را پیش‌بینی کنیم؟ آیا دانش ما و استفاده از داده‌های موجود این اجازه را می‌دهد تا نگاهی به آینده بسیار نزدیک بیندازیم و ببینیم در پایان سال 2012 انتظار داریم کدام خبرها به مهم‌ترین اخبارهای سال بدل شده باشند؟

معمولا در پایان سال میلادی در همه جای دنیا سعی می‌شود نگاهی به مهم‌ترین عناوین سال قبل بیندازند. این بار سعی می‌کنیم نگاهی به آینده‌ای که هنوز نیامده است بیندازیم و ببینیم در پایان سال 2012 انتظار داریم کدام اخبار و رویدادها در صدر مهم‌ترین خبرهای علمی و فناوری جهان جای بگیرند.

سالی که گذشت تحت سلطه خبرهایی از جهان فیزیک بود. در این سال نه تنها برای نخستین‌بار نشانه‌هایی از ذره بنیادی هیگز آشکار شد که در 2 آزمایش متفاوت ـ که هر دو از سوی جامعه علمی با چالش مواجه شد ـ اعلام امکان شکسته‌شدن سرعت نور مطرح شد. این دو خبر به نظر می‌رسد در پایان سال آینده در صدر مهم‌ترین خبرهای علمی قرار بگیرند. بوزون هیگز، یکی از دلایل اصلی علمی بود که پشت ساخته شدن بزرگ‌ترین آزمایشگاه علمی جهان و یکی از گران‌ترین ابزارهای علمی تاریخ بشر یعنی شتاب‌دهنده بزرگ هادرونی ذرات در آزمایشگاه ذرات سرن سوئیس قرار داشته است. این ذره فرضی که رد‌پای آن غیر از معادلات ریاضیاتی در جای دیگری آشکار نشده است، می‌تواند توضیح دهد که چرا اجسام در عالم، دارای جرم هستند. این ذره، بخشی از نظریه مدل استاندارد ذرات بنیادی است. در این نظریه برای توضیح وجود جرم از نظریه‌ای به نام نظریه میدان هیگز استفاده می‌شود. این نظریه می‌گوید کل جهان ما را میدانی شامل ذراتی به نام هیگز پوشانده است. واکنش این ذره با ذره‌های همجوارش است که مشخص می‌کند هر کدام از آنها باید چه جرمی را داشته باشند. اگر وجود این ذره ثابت شود، گام بزرگی در درک جهان اطرافمان برداشته می‌شود، اما اگر اثبات شود که این ذره وجود ندارد باز هم اتفاق بسیار مهمی رخ داده است و باید نظریات دیگری ـ ولی دشوارتر ـ برای تبیین این‌که چرا اجسام در جهان ما جرم دارند را مطرح و اثبات کنیم. اهمیت این ذره به قدری است که برخی آن را ذره خالق می‌نامند چرا که وجود جرم را توصیف و توجیه می‌کند.

در آخرین ماه سال 2011 میلادی، سمینار ویژه‌ای در سرن برگزار شد. آخرین یافته‌های محققان درباره این ذره نشان می‌داد در 2 آزمایش مستقل، ذره‌ای که ممکن است هیگز باشد خود را آشکار کرده است اما قطعیت این یافته‌ها به حدی نبود که بتوان از آن وجود قطعی هیگز را استنباط کرد و به اصطلاح کشف هیگز را بیان کرد. آزمایش‌های بیشتری سال 2012 انجام خواهد شد و محققان قول داده‌اند نتایج نهایی مبنی بر وجود یا نبود هیگز را سال 2012 اعلام کنند. خبر قطعی کشفیات پیش‌رو درباره هیگز چه آن را اثبات کند و چه آن را رد کند اگر مهم‌ترین خبر علمی سال 2012 نباشد قطعا یکی از مهم‌ترین خبرهای علمی سال آینده خواهد بود و از الان می‌توان نتیجه این تحقیقات را در فهرست برترین کشفیات و خبرهای علمی سال آینده قرار داد.

اما دنیای فیزیک فقط با این خبر دست و پنجه نرم نمی‌کند. سال گذشته گروهی از محققان ایتالیایی که در مشارکت با سرن آزمایش‌های دقیقی را روی نوترینو‌ها انجام داده بودند به نتایج غیررایجی رسیدند. آنها برای اولین بار اعلام کردند در این آزمایش‌ها و به‌‌رغم تکرار چند‌باره آنها متوجه شده‌اند نوترینو‌ها با سرعتی بالاتر از سرعت نور حرکت می‌کنند. این آزمایش مورد نقد جدی قرار گرفت و در نهایت گروهی از محققان مسوولیت را بر عهده سیستم زمان‌سنجی استفاده شده در این آزمایش انداختند. گروهی که آزمایش را انجام داده بود بار دیگر با در نظر گرفتن این ملاحظات، آزمایش را تکرار کرد و بازهم به همان نتیجه رسید. البته دوباره گروهی از محققان درباره آن ابراز تردید کرده و توضیحات دیگری برای تفسیر نتایج را مطرح کرده‌اند. این جدل به سال 2012 کشیده شده است و 2 آزمایشگاه مستقل از تیم اصلی، یکی آزمایشگاه نوترینو‌های ژاپن و دیگری آزمایشگاهی در ایالات متحده این آزمایش را تکرار خواهد کرد تا نتایج مستقلی را در این باره کسب کند. اگر این 2 آزمایش نتایج قبلی را تایید کنند، آنگاه مهم‌ترین خبر سال به شکسته شدن سرعت نور اختصاص خواهد یافت. اهمیت چنین یافته‌ای در این است که تمام فیزیک مدرن و نسبیت بر مبنای ثابت‌بودن سرعت نور بنا شده است. اگر این سرعت شکسته شود چند احتمال مطرح می‌شود؛ یکی آن‌که توجیهی داخل نسبیت و فیزیک حاضر برای این پدیده وجود داشته باشد که باید آن را پیدا کرد مثلا آیا در این مقیاس و در این سرعت ممکن است میانبرهایی فضا ـ زمانی شکل گرفته باشد که باعث شود نوترینو‌ها با سرعتی بیش از سرعت نور سفر خود را به پایان برسانند؟ یا این‌که چنین احتمالی وجود ندارد و در آن صورت فیزیک باید وارد عرصه جدیدی شود. البته این به معنی نقض توصیف اینشتین و نسبیت از عالم نیست، بلکه گذری به تصویری بزرگ‌تر به حساب خواهد آمد. همان‌گونه که توصیف نسبیتی جهانی وسیع‌تر را نسبت به فیزیک نیوتونی عرضه و توصیف کرد. البته احتمال زیادی دارد که اشتباه یا تحت‌تاثیر قرار گرفتن در سیستم‌های زمان‌سنجی باعث این پدیده بوده باشند، اما اعتبار علمی تیمی که آزمایش اولیه را صورت داده و اهمیت آن به قدری است که نیاز به راستی‌آزمایی در آزمایشگاه‌های دیگر و توسط تیم‌های مستقل را ضروری کرده است. این چالش یکی از جذاب‌ترین اتفاقات حوزه علم در سال 2012 خواهد بود اگر ـ که البته این یک اگر بسیار جدی و مورد شک است ـ نتایج بار دیگر تایید شده و سرعت نور شکسته شود، این خبر از بوزون هیگز پیشی می‌گیرد و نه تنها مهم‌ترین خبر سال که شاید به مهم‌ترین خبر علمی در چند دهه اخیر بدل شود.

سال 2012 بی‌شک سالی مهم و تاریخی در پروازهای فضایی بخش خصوصی خواهد بود. از یک سو فضاپیمای دراگون (به معنی اژدها) محصولی از بخش خصوصی است که در این سال پرواز‌های خود به مقصد ایستگاه بین‌المللی فضایی را آغاز خواهد کرد این ارابه فضایی بدون سرنشین می‌تواند جانشینی برای پروگرس‌های روسی باشد که نقل و انتقال بار به ایستگاه را بر عهده دارند و ممکن است در آینده به سامانه‌های سرنشین‌دار نیز ارتقا یابند. این فضاپیما در واقع اولین گام در زمینه وارد کردن بخش خصوصی آمریکا برای جایگزین‌کردن شاتل‌های فضایی است. این اولین گامی خواهد بود که استقلال دوباره پرواز‌های مدار پایین و سرنشین‌دار را به آمریکا ـ و بخش خصوصی آن ـ منتقل کند و این پرواز‌ها را از زیر سایه روسیه در بیاورد، اما خبر مهم‌تری که قطعا در فهرست مهم‌ترین خبرهای سال 2012 قرار خواهد گرفت آغاز پروازهای خصوصی فضایی شرکت ویرجین گالاکتیک است.

پس از آن‌که بنیاد ایکس پرایز، جایزه‌ای را که با حمایت انوشه انصاری ـ کارآفرین ایرانی‌الاصل و از پیشگامان صنایع فضایی خصوصی که با سفر به ایستگاه فضایی بین‌المللی لقب اولین فضاگرد زن جهان را از آن خود کرد ـ به طرحی به نام سفینه فضایی شماره یک اهدا کرد، سر ریچارد برانسون کارآفرین و نوآور ثروتمند جهان که مالک برند معروف ویرجین (شامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای، صنایع موسیقی، خطوط هواپیمایی و بسیاری دیگر است) طراح این فضاپیما و ایده آن را به استخدام درآورد تا شرکت خود را به نام ویرجین گالاکتیک ثبت کند. این شرکت اخیرا بندرگاهی فضایی را در صحرای موهاوی آمریکا به عنوان نخستین بندرگاه خصوصی فضایی تاسیس کرده است و با اتمام مراحل بهسازی سفینه فضایی و پیش‌فروش بلیت‌های این سفر فضایی به ارزش نفری 200 هزار دلار (که تاکنون 400 بلیت پیش خرید شده است) اینک آماده آغاز رسمی پروژه خود است.

گرچه تاریخ دقیقی برای این منظور اعلام نشده است، اما با توجه به آغاز آزمایش‌های نهایی، انتظار می‌رود در سال 2012 اولین پرواز کامل و عملیاتی این فضاپیمای خصوصی برای توریست‌های فضایی انجام شود. گرچه این سفر بیش از چند ساعت به طول نخواهد انجامید و سفری زیرمداری به شمار می‌رود که تا ارتفاع اندکی بیش از
100 کیلومتر اوج می‌گیرد اما مسافران این فرصت را می‌یابند تا از بخش غلیظ جو زمین خارج شوند، برای دقایقی بی وزنی را تجربه کرده و انحنای زمین را مشاهده کنند. این اولین گام در راه سفرهای فضایی تجاری خواهد بود که موفقیت آن قطعا راه را برای آینده رقابتی در بخش فضا باز خواهد کرد.

در حوزه‌های دیگر نیز بسیاری از افراد در انتظار وقوع رویدادهایی خاص هستند. شاید مهم‌ترین رویدادی که در سال 2012 بخش فناوری‌های کاربردی الکترونیکی انتظار آن را می‌کشد معرفی 2 گجت جدید از سوی کمپانی اپل باشد. آی فون 5 و آی پد 3 برای نخستین بار در غیاب بنیانگذار افسانه‌ای اپل، رونمایی خواهند شد. این دو محصول و معرفی آنها شاید آینده کمپانی اپل بعد از استیو جابز را رقم بزند.

در حوزه پزشکی هم در سال 2012 خبرهای فراوانی در زمینه روش‌های مقابله به ویروس HIV و درمان ایدز صورت گرفت که این احتمال وجود دارد سال 2012 نتیجه برخی از تحقیقاتی اعلام شود که یک گام به سوی درمان ایدز نزدیک‌تر باشند.

و البته فارغ از همه اینها خبری که بخصوص از نیمه سال 2012 به وفور شنیده خواهد شد و موجی از هیجان غیرواقعی را ایجاد خواهد کرد بحث پایان دنیا در سال 2012 است که البته می‌توانید مطمئن باشید چنین رویدادی هیچگاه رخ نخواهد داد و ما فرصت خواهیم داشت در پایان سال 2012 با رجوع به این مطلب ببینیم کدام یک از این
آینده نگری‌هایمان به حقیقت پیوسته است؟

اما ممکن است اتفاقی غیره‌منتظره همه پیش‌بینی‌ها را به هم بزند و در راس خبرها قرار بگیرد. چه خبرهایی ممکن است آنقدر نامنتظره باشند که بدون خبر قبلی در صدر خبر‌های علمی جهان بنشینند؟

بی‌شک یکی از مهم‌ترین خبرهایی که بالقوه امکان رخ دادن آن وجود دارد کشف نشانه‌هایی از حیات در جایی غیر از زمین است. حتی کشف حیاتی میکروبی در جایی مانند مریخ می‌تواند تکان‌دهنده باشد و به مهم‌ترین خبر قرن بدل شود.

یکی از زیبایی‌ها و جذابیت‌های علم، سرعت سریع تغییرات و پیشرفت‌هاست که می‌تواند همه انتظارات قبلی را به هم بزند. پس باید منتظر بود و دید سال 2012 آبستن چه حوادثی است؟