ایران پایگاه جهانی خوشنویسی است

خط شکسته به عنوان یکی از خطوط زیبا و ماندگار و به یاد ماندنی شناخته می‌شود. در واقع این خط با رمز و راز و کشف و شهود بسیاری در ترکیب‌بندی همراه است که توسط مرتضی قلی خان شاملو به اوج رسید. سپس در نیمه دوم قرن دوازدهم به دست نابغه بی‌بدیلی به نام درویش عبدالمجید طالقانی به اوج و تکامل رسید و بعدها توسط هنرمندان دیگری استمرار یافت. زمانی که من به این هنر روی آوردم، اگرچه جوان بودم، اما روحیه جستجوگری و پویایی باعث شد که به سمت و سوی قلم شکسته نستعلیق گرایش یابم. از این رو به دنبال مطالعاتی که در این حوزه داشتم و از طریق رساله‌ها و مجله‌هایی که در آن سال‌ها به شکل محدود منتشر می‌شد با خط شکسته آشنا شدم و همواره علاقه‌مندی خود را نسبت به این خط دنبال می‌کردم و برای ادامه این تحقیقات از موزه‌ها نیز بازدید می‌کردم. شاید به این خاطر بود که تصور می‌کردم موزه‌ها عالی‌ترین جایگاه برای معرفی هنر بوده‌اند و با گشت و گذار در موزه‌های معتبر موجود در دنیا با الگوها و نمونه‌های گوناگون خط آشنایی یافتم. بعد از آن که از انجمن خوشنویسان فارغ‌التحصیل شدم به پیشنهاد شادروان خسرو زعیمی که مدیری فرهنگی و انسانی لایق بود تصمیم گرفته شد که تعلیم و آموزش این خط را آغاز کنم.

بله، وقتی می‌خواستم آموزش خط شکسته را شروع کنم با خود فکر کردم شروع و ادامه این مسیر با به کار گرفتن اندوخته‌ها و تعلیماتی میسر خواهد بود که در این باره طی سال‌های گذشته فراگرفته‌ام. البته در آن سال‌ها هیچ استاد و مدرسی در زمینه شکسته نستعلیق فعالیت نمی‌کرد. در کلاس‌های آزاد خوشنویسی که بعدها به نام انجمن خوشنویسان ایران معروف شد‌ نیز می‌توان از شادروان استاد بوذری یاد کرد که ذوقی هنری در قلم شکسته داشتند، با این وجود مجالی برای آموزش حرفه‌ای این خط وجود نداشت. همین برای من انگیزه‌ای شد تا بتوانم به حیات مجدد هنری بپردازم که بعد از سید گلستانه در سال 1318 (که به نوعی آخرین مدرس قلم بوده است و پلی میان نسل‌های گذشته و حال به شمار می‌رفت)، به کلی از یادها فراموش شده بود. این حرکت خودجوش و دشوار به نظر ساده می‌آید. به هر روی، کلاس‌های آموزش در انجمن دایر شد و این رویداد نقطه آغاز شکل‌گیری ترویج خوشنویسی به شمار می‌رود. بعد از 2 سال به نظرم آمد که تنها راه جدی شدن آموزش، قرار دادن خط شکسته در آزمون سالانه است. این سیاستگذاری نقش بسیار جدی در گسترش ترویج این قلم در میان هنرجویان داشت و بعدها شاهد تحول و توفیق رو به رشد آن شدیم. گرچه بهانه پیدایش خط شکسته در آغاز به سرعت در نوشتن و تسریع بخشیدن به مکاتبات و مراسلات بود، اما در دهه‌های بعدی شیوه‌های هنری و انتزاعی پیدا کرد و قابلیت‌های فراوانی در هندسه این خط به کار گرفته شد و مرقعات بی‌مانند و قطعات زیبایی از آن دوره‌ها به یاد مانده است. در دوران معاصر که کاربردهای گذشته این خط از میان رفته سعی بر آن شد که جدای از آموزش و تعلیم و تالیف کتاب‌های آموزشی هنری به ارائه جلوه‌های تازه و بدیع از این خط بپردازم که در گذشته نمونه‌هایی از این شیوه نه رایج بوده و نه به چشم آمده است. با باور این ودیعه الهی که هنر نگاهی عمیق به خلاقیت‌های درونی و کنکاش‌های فکری و پرواز خیال به شمار می‌رود، گفت‌وگوی علمی نظری با عالم هستی و زندگی است. گرچه بعضی‌ها با ذهنیتی بسته و عوالمی محدود و مهجور نسبت به این نوع نواندیشی‌ها در تقابل هنر و تضاد هستند و به هرصورت ممکن تلاش می‌کنند تا حقیقت آشکار در طول تاریخ و همه تحولات بشری را که با آن روبه‌رو بوده‌ایم، انکار کنند و با این اصل اساسی در زنجیره تکاملی بلوغ و بالندگی در جوامع رو به رشد به شمار می‌رود که دردنیای پیشرفته امروز شاهد آنیم.

با آن‌که سید گلستانه در اوایل قرن14 قلم جلی خط شکسته را به کار گرفته و قصارنویسی‌های دلچسبی را ارائه داده است، ولی اکثر آنها در یک ترکیب یکسان و مشابه هم اجرا شده‌اند و شما در قطعات، اغلب شاهد موازی‌نویسی 2مصرع زیر هم هستید یا به ندرت قطعاتی که حالت تداخلی دارند، اما در شیوه خط شکسته معاصر که من در یک صفحه کاغذ، صدها نقطه برای شروع کار انتخاب می‌کنم یا یک غزل یا یک بیت را در جهات مختلف آغاز و به پایان رسانده‌ام یا به قلم‌های گوناگون ترکیب‌بندی‌های تکرار نشدنی رخ به رخ و اخوان تلفیق شده ارائه داده‌ام یا یک شعر را اگر ده‌ها بار در دوران مختلف نوشته هرگز به تکرار نیفتاده است و هر کدام یک شکل خاص تازه خودش را دارد. این یک تحول تازه است و یک ورود به بیکرانگی در صفحه‌آرایی که حاصل این نگرش در نمایشگاه‌ها و دانشگاه‌های هنری کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی از سوی صاحب نظران هنری بزرگ تایید شده و مقبول افتاده است. استادانی که بزرگ‌ترین رساله هنری جهان را به قضاوت نشسته‌اند.

موضوع خوشنویسی همواره بر پایه اخلاق و ادب رشد و شکوفایی داشته است. بویژه که کتابت قرآن کریم که مظهر همه جوشش‌ها و خلاقیت‌های الهی فکری سخنوران نامی و عارفان بزرگ دنیا و صاحبدلان سرزمین به شمار می‌رود؛ بنابراین در حوزه خوشنویسی هم این تعهد برای هنرمندان آن بوده است که با عشق و ایمانی سرشار هزاران جلد قرآن را به عالی‌ترین صورت ممکن کتابت کرده‌اند و با اقلام جلی و بی‌مانندی در کتیبه نگاری اماکن متبرکه و مساجد بزرگ به کار گرفته‌اند. البته به طور یقین نوشتن آیات وحی، خیر و برکت عظیمی را برای توسعه و گسترش حوزه فعالیت خوشنویسی به همراه داشته است. در این صورت هنر انتزاعی که من توفیق ارائه آن را در سال ‌76 داشتم، اصلا بی‌سابقه بوده است.

قبل از این که به پاسخ شما بپردازم باید تاسف عمیق خود را از این کوتاهی و بی‌عنایتی که بر سرنوشت هنر و هنرمند ایرانی آمده و متولیان امور و دولتمردان هیچ توجهی به دستاوردهای گرانقدر هنر معاصر ندارند، ابراز کنم. این بی‌توجهی و خلأ فرهنگی هنری موجب شده که کشورهای حوزه خلیج فارس که کمترین بضاعتی برای تشکیل همایش‌های هنری نداشته‌اند، امروز سکاندار بزرگ‌ترین ارتباطات جهانی هنر بخصوص در عالم خوشنویسی شده‌اند که بیشترین اقبال هم با هنر خوشنویسی بوده است. اعم از آثار تاریخ گذشته یا آثار برجسته و ارزشمند هنرمندان معاصر. من در طول دهه‌های گذشته در همایش و جشنواره‌های بین‌المللی زیادی با هنرمندان خوشنویسی منطقه یا کشورهای غربی دیدار داشته‌ام که بی‌تردید آنها خوشنویسی ایرانی را یک مظهر تاریخی در این عرصه می‌دانند؛ چرا که دیدارهای موزه‌ای معتبر جهان گواه مقبولیت جهانی هنر در این سرزمین است. امروز با توجه به تلاش‌های گسترده و سیاستگذاری‌ها در حراجی‌های بین‌المللی کشور سعی بر جذب هنرمندان معاصر می‌شود و متاسفانه این فرصت تاریخی را از دست داده‌ایم و هنرمندان ما با هر تلاش و ارتباطی سعی می‌کنند به هر صورت ممکن، خود را دراین فضا مطرح سازند و هم دستمزد قابل ملاحظه‌ای دریافت کنند. در عین حال هنرمندان از حضور در این حراجی‌ها احساس می‌کنند از یک حیثیت جهانی برخوردار شده‌اند. در حالی که باید ایران، پایگاه اصیل این ارتباط جهانی خوشنویسی باشد و هنرمندان ناچار نباشند از اصل و شیوه و مکاتب ماندگاری که یک عمر تلاش به آموختن آنها کرده‌اند، گریزان و به شیوه جذب مدیران کمپانی‌ها و الگوهای بیگانگان تن دهند و میراث ماندگار، تاریخی و معاصر خوشنویسی فراموش نشود. بیشتر فکر و اندیشه مسوولان هنری فرهنگی کشور، دستاوردهای هنری است و کارهای ارزشمندی که بیانگر خلاقیت‌های فردی و جانمایه‌های شخصی هنرمندان است. به طور مثال، بیش از 5 سال است که گلچینی از آثار نمایشگاهی 2 دهه گذشته خود را به زیباترین صورت ممکن تحت عنوان «سماع در سماع» آماده چاپ کرده‌ام، ولی نه بودجه شخصی داشته که آن را به چاپ برسانم و نه مساعدت و همکاری از سوی دولت می‌شود که آن را عرضه کنم. این اثر یا هر اثری که از سوی استادان به نام رشته‌های دیگر هنری است، بیانگر هویت و کارنامه روزگار ماست و می‌تواند نقش بسیار ارزشمندی در ترغیب و شکوفایی جوانان کشور داشته باشد. ما هیچ‌گاه به سود اندوزی و بهره‌های مالی این کار فکر نکرده‌ایم ولی غم بی‌عنایتی نسبت به این تلاش‌های مخلصانه و صادقانه، بسیار ملال‌آور و غم‌انگیز است و بروز این دلمردگی‌ها برای من و امثال من پیامدهای تاسفباری برای بن‌مایه‌های فرهنگی کشور دارد و یقینا جوانان نیز با ادامه این روند دست از تلاش می‌کشند؛ چرا که آینده تلاش خود را با بن‌بست روبه‌رو می‌بینند.

بله، احساس می‌کنم که سال‌هاست ضرورت یک موزه تخصصی خوشنویسی به چشم می‌آید. گرچه ما در موزه رضا عباسی مجموعه‌های عظیمی از آثار خوشنویسی گذشته تاریخ را شاهد هستیم. یا در موزه آستان قدس رضوی آثار بسیار ارزشمندی از کتابت قرآن کریم را ملاحظه می‌کنیم، ولی الگوهای خاصی که در موزه‌داری جهان رایج است، مثل موزه‌های کشورهای فرانسه، انگلستان و ایتالیا به صورت کاملا تخصصی به گردآوری آثار هنرمندان متنوع و گسترده جهان پرداخته‌اند و میلیون‌ها هنردوست و توریست‌های کشورهای جهان را به همراه دارد، مستلزم یک نگرش عمیق و اساسی است. آثاری که در موزه‌های کشور گردآوری‌شده هیچ شناسه مستقلی برای معرفی آثار هنری ندارد و نکته ضروری این که مسوولان باید برای دستاوردهای نیم قرن گذشته هم فکری بکنند و ما دراین دراین سه دهه بعد از انقلاب،استعدادهای زیادی از استادان گرانقدر و برجسته شاهده بوده‌ایم که به واقع، ارزش موزه‌ای و تاریخی دارد و سهل‌انگاری به این ارزش تاریخی جبران ناپذیر است.