مونتاژ موازی

با این وصف پیداست فیلمساز مستند برای بیان منظور خود نیازمند تکنیک‌های جایگزین است که ناتوانی او را در مدیریت کامل آنچه مقابل دوربین رخ می‌دهد، جبران کنند و به او امکان استفاده‌ بیانی و دراماتیک از مواد واقعی و مستند بدهند. یکی از مهم‌ترین تکنیک‌ها، مونتاژ موازی است که در فیلم مستند اغلب تداعی یک وضعیت مقایسه‌ای را می‌کند و باعث می‌شود تماشاگر پیام مد نظر فیلمساز را از این طریق دریافت کند و دیگر نیازی به گفتار متن یا دیالوگ که عموما از وجهه‌ استنادی کم کار می‌کنند، نباشد.

مونتاژ موازی عبارت است از تدوین متناوب 2 رویداد مختلف به صورتی که به نظر برسد این دو رویداد در یک بازه‌ زمانی در حال اتفاق افتادن هستند. همزمانی این دو واقعه، ذهن مخاطب را در یک زمان درگیر 2 اتفاق مهم می‌کند که از قضا ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند. حال این ارتباط می‌تواند شباهت باشد یا تضاد. در صورت اول، معنایی که از مستندساز به مخاطب انتقال می‌یابد همان مفهومی است که در شعر مشهور سهراب سپهری به آن اشاره شده است، یعنی شستن چشم برای جور دیگر دیدن، اما در وضعیتی که ارتباط میان 2 رویداد، تباین یا تضاد باشد، دو حالت برای انتقال معنا متصور است: یکی این‌که اثر، حالتی دیالکتیک پیدا کند و به ترکیبی از تز (نهاد) و آنتی تز (برابر نهاد) تبدیل شود که در این‌ صورت، سنتز (هم‌نهاد) به دست آمده از این تقابل، همان مفهوم مورد نظر فیلمساز خواهد بود یا این‌که منظور از این نمایش همزمان اضداد، مشخص شدن ارزش یک طرف مقابل طرف دیگر باشد، یعنی همان فلسفه‌ آفرینش شر که خیر تنها به واسطه‌ وجود آن معنا پیدا می‌کند.

به عنوان نمونه اگر ما در یک فیلم مستند زندگی جاری در فضای مدرن شهری را به طور موازی با زندگی بکر و دست‌نخورده‌ حیات طبیعی مقایسه کنیم از این مقایسه نتیجه می‌تواند به دست آید. یکی این‌که مخاطب مزایا و کاستی‌های زندگی طبیعی و زندگی مدرن را همزمان ببیند و حد وسطی میان این دو معتقد شود، یعنی همان بحث فرهنگ استفاده از فناوری که سنتز میان سنت و مدرنیته خواهد بود یا این‌که قصد ما نکوهش یکی از این دو طرف (زندگی طبیعی و زندگی مدرن) باشد و توصیه‌ یک شکل بخصوص از زندگی که کمترین آسیب را متوجه انسان می‌کند. در این صورت ما از روش دوم برای بیان مقصود خود استفاده کرده‌ایم که در زبان منطق به آن برهان خُلف می‌گویند.