کلاغ‌های خبرچین!

فناوری طراحی و ساخت هواپیماهای بدون سرنشین تا جایی پیش رفته که امروزه صحبت از طراحی و ساخت هواپیماهای بدون سرنشین با قیمتی در حدود 1000 دلار می‌شود (این رقم را با موشک‌های کروز که قیمتی بیش از یک میلیون دلار دارند مقایسه کنید). حداقل مزیت دسترسی به هواپیمای بدون سرنشین ارزانقیمت با قابلیت کنترل و هدایت نسبتا دقیق، بالارفتن توان تهاجمی و دفاعی در مقابل نیروهای مهاجم از طریق انجام عملیات انتحاری بوده و به نظر می‌رسد یکی از استراتژی‌های دفاعی مناسب در مقابل نیروهای مهاجم استفاده گسترده از این وسایل پرنده است.

حذف خلبان از درون هواپیما و نشاندن یک سامانه هوشمند الکترونیکی به جای آن، اگر چه کار ساده‌ای نیست اما مزایای قابل توجهی را برای این رده از وسایل پرنده ایجاد نموده و دست طراحان هواپیما را در ارائه طرح‌های نوین و متنوع بسیار باز گذاشته است. در حالی که کوچک‌ترین پهپادها، موسوم به حشره مکانیکی (Insect Flying)، وزنی کمتر از 10 گرم دارند، پهپادهایی با وزن بیش از 10 تن هم ساخته شده‌اند که می‌توانند برای مدت بیش از یک روز در آسمان پرواز نمایند. تنوع بسیار گسترده‌ای در پهپادها از نظر ابعاد و اندازه، وزن، شکل ظاهری و ویژگی‌های عملیاتی به چشم می‌خورد که در ادامه برخی از آنها معرفی شده‌اند.

کوچک‌ترین گروه از پهپادها، گروهی موسوم به حشرات مکانیکی (Insect Flying) هستند. پرنده‌های این گروه، وزنی کمتر از 4 گرم داشته و ابعادشان در حد میلی‌متر (و حداکثر چند سانتی‌متر) است. پرواز این پرنده‌ها مانند حشرات از طریق بال زدن مداوم با فرکانس نسبتا بالا صورت می‌گیرد و قادرند مانند حشرات روی سطوح مختلف بنشینند و به پرواز درآیند. انرژی مورد نیاز حشرات مکانیکی از باتری‌های کوچک درونی تامین می‌شود که معمولا انرژی مورد نیاز برای پرواز چند دقیقه‌ای این پرنده‌ها را تامین می‌نماید. این وسایل که مجهز به نانودوربین‌های دیجیتال هستند و عمدتا برای کارهای جاسوسی در مراکز خاص به کار می‌روند، تصاویر و صداهای ضبط‌شده را به مرکز فرماندهی خود ارسال می‌نمایند. تاکنون مشخصات تنها چند نمونه از حشرات مکانیکی که در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی طراحی و ساخته شده در منابع اطلاعاتی منتشر شده و در مورد نمونه‌های صنعتی و عملیاتی که احتمالا مورد استفاده سازمان‌های جاسوسی قرار می‌گیرد، اطلاعات محدودتری وجود دارد.

حتما تاکنون پرواز گروهی کلاغ‌ها یا سایر پرندگان را دیده‌اید، اما هیچ‌وقت به این موضوع فکر کرده‌اید که ممکن است برخی از این پرنده‌ها ساخته دست بشر باشند! گروهی از پهپادها موسوم به پرنده‌های بالزن (Ornithopter) موجوداتی شبیه به پرنده‌ها هستند که از طریق بال زدن با فرکانس نسبتا پایین به پرواز درمی‌آیند. این پرنده‌ها نیز مانند حشرات مکانیکی با باتری کار می‌کنند و قادرند از چند دقیقه تا چند ده دقیقه در آسمان پرواز کنند. وزن این پرنده‌ها حدود 100 گرم بوده و می‌توانند محموله‌ای مانند یک دوربین کوچک با وزن کمتر از 30 گرم را حمل کنند. البته پرنده‌های بالزنی که تاکنون ساخته شده، در شروع پرواز باید توسط دست انسان به طرف بالا و جلو پرتاب شوند و پس از آن با نیروی بال‌های خود به حرکت درمی‌آیند. از این رو این پرنده‌ها در طول ماموریت خود باید دائما پرواز کنند؛ چراکه در صورت فرود قادر به برخاست انفرادی نیستند.

سومین گروه از پهپادها از نظر وزنی گروهی موسوم به ریزپهپادها (Micro Aerial Vehicles) هستند. پرنده‌های این گروه وزنی در حدود چندصد گرم دارند و ابعادشان حدود 30 سانتی‌متر تا یک متر است. در این گروه از پرنده‌ها عموما از موتورهای الکتریکی استفاده می‌شود، اما در برخی نمونه‌ها از موتورهای پیستونی بنزینی هم استفاده شده است. سرعت پرواز این پرنده‌ها حدود 20 تا 60 کیلومتر در ساعت است و ارتفاع پروازشان به چندصد متر می‌رسد. از آنجا که کنترل این پرنده‌ها عموما توسط خلبان صورت می‌گیرد، برد پرواز آنها محدود به دامنه دید خلبان و در حد چند کیلومتر است. ریزپهپادها بیشتر برای کاربردهای تفریحی به کار گرفته می‌شوند؛ اگرچه پتانسیل خوبی برای کاربردهایی نظیر عکسبرداری هوایی و شناسایی دارند.

در تقسیم‌بندی پهپادها از نظر طیف وزنی، پس از ریزپهپادها به گروهی از پرنده‌های بدون سرنشین می‌رسیم که از نظر تعداد پرجمعیت‌ترین و از نظر تنوع، متنوع‌ترین گروه پهپادهاست. وزن پهپادهای این گروه از حدود چند کیلوگرم شروع شده و تا بیش از 10 تن ادامه می‌یابد. معمولا وقتی صحبت از پهپاد می‌شود، فقط همین گروه از پهپادها مورد نظر است و گروه‌های قبلی (حشرات مکانیکی، بالزن و ریزپهپادها) معمولا به نام‌های اختصاصی خودشان و جدا از این گروه شناخته می‌شوند. ابعاد پرنده‌های این گروه مانند وزن آنها بسیار متنوع است؛ به طوری که از حدود یک متر شروع شده و تا پرنده‌هایی با دهانه بال حدود یکصد متر ادامه می‌یابد! ارتفاع پروازی این پرنده‌ها بسته به نوع ماموریت متفاوت بوده و از حدود چندصد متر تا بیش از یکصدهزار پا (بیش از 30 کیلومتر!) تغییر می‌کند.

با آن که اطلاعات تاریخی در این باره خیلی مدون نیست، اما به احتمال زیاد اولین ماموریتی که برای پهپادها در نظر گرفته شده، استفاده از این پرنده‌ها به عنوان هدف هوایی برای آموزش نیروهای پدافندی بوده است. چراکه هم‌اکنون در حدود نصف پهپادهای موجود در دنیا برای این منظور ساخته می‌شوند. در این ماموریت پهپاد باید با سرعتی در حدود سرعت هواپیماهای جنگنده (در حدود 5‌/‌0 تا 5‌/‌1 ماخ) و در ارتفاع مشابه (از چندصد متر تا حدود 20 هزار پا) پرواز نماید تا بتواند حملات هوایی دشمن را برای نیروهای پدافندی شبیه‌سازی کند. نیروهای پدافند نیز با هدف قراردادن پهپاد آموزش‌های عملی برای مقابله با حملات احتمالی را می‌بینند.

پس از ماموریت هدف، ماموریت شناسایی از طریق پرواز بر فراز مناطق مورد نظر و عکسبرداری یا فیلمبرداری هوایی یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های پهپادهاست. پهپادهای شناسایی در ماموریت‌های نظامی، کار شناسایی نیروهای دشمن و مناطق حساس را به عهده دارند. این پهپادها در ماموریت‌های غیرنظامی نیز برای مراقبت از جنگل‌ها، مراقبت از لوله‌های نفت، مرزبانی و گاهی برای کمک به مدیریت ترافیک در خیابان‌ها و جاده‌ها به کار گرفته می‌شوند. غیر از ماموریت‌های فوق، پهپادها برای مقاصد دیگری ازجمله جنگ الکترونیک هوایی و رله مخابراتی نیز به کار گرفته می‌شوند. در سال‌های اخیر و با پیشرفت‌های ایجاد شده در صنعت هوافضا، چشمان تیزبین پهپادها به دستان قوی نیز مجهز شده‌اند به طوری که برخی از پهپادها با حمل سلاح می‌توانند پس از شناسایی اهداف، بمب و موشک‌های خود را به سوی آنها روانه کنند.

استفاده از پرنده‌های بدون‌سرنشین برای انواع ماموریت‌های غیرنظامی و نظامی در مقایسه با پرنده‌های سرنشین‌دار مزایای ویژه خود را به همراه دارد. اولین مزیت استفاده از پهپاد، کاهش خطر جانی برای خلبان، خصوصا در ماموریت‌های نظامی است. همچنین به دلیل نبود سرنشین داخل وسیله پرنده و حذف بسیاری از سیستم‌های مرتبط با خلبان و همچنین ضریب ایمنی پایین‌تر در طراحی و ساخت، قیمت تمام شده پهپادها در مقایسه با هواپیماهای سرنشین‌دار با ماموریت مشابه کمتر خواهد بود. از دیگر مزایای پهپادها می‌توان به قابلیت پنهانکاری بیشتر به دلیل ابعاد کوچک‌تر، امکان استفاده از طرح‌های غیرمتعارف در ظاهر به دلیل نبود سرنشین، قابلیت استفاده در شرایط دشوار و خطرناک مانند مناطق آلوده به گازهای شیمیایی خطرناک، توانایی حمل بار بیشتر به نسبت سوخت مصرفی و پوشش دادن نقاط کور ماهواره‌ای برای فعالیت‌های جاسوسی یا مخابراتی اشاره کرد. البته در کنار این مزایا، استفاده از پهپادها همراه با محدودیت‌های خاص خود است که ازجمله آنها می‌توان به اعتمادپذیری کمتر به علت عدم وجود کنترل مستقیم توسط خلبان و نیاز به تجهیزات و سیستم‌های پیچیده کنترلی اشاره کرد.

آمریکا: