قلعه فلک الافلاک در انتظار آزادسازی

به گزارش خبرنگار ما از خرم آباد، فلک‌الافلاک در حالی که می‌تواند به عنوان یکی از بناهای منحصر به فرد دنیا به ثبت جهانی برسد و زمینه ایجاد یک مجموعه تفریحی، تاریخی و توریستی را در منطقه فراهم کند، متاسفانه تا به امروز به دلیل عدم آزادسازی حریم آن راه به جایی نبرده است.طرح آزادسازی حریم فلک‌الافلاک از سال‌های دهه 60 و 70 مطرح شد و به طور جدی در سال 82 مجلس شورای اسلامی آن را به صورت قانون درآورد که این قانون توسط رئیس مجلس وقت برای اجرا به دستگاه‌های متولی ابلاغ شد.از آن روز تاکنون حدود 8 سال می‌گذرد، ولی هنوز این بنای تاریخی در محاصره دستگاه‌ها و نهادهای دولتی قرار دارد.

به گفته علی سجادی مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری فلک‌الافلاک، حدود 2 سال پیش پرونده ثبتی این اثر تاریخی برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو تکمیل و به تهران فرستاده شد، اما از آنجا که در عرصه حصار 12 برجی این قلعه نیروهای نظامی ‌مستقر هستند، جوابی دریافت نگردید چرا که برای ثبت در فهرست جهانی این نیروها باید از منطقه منتقل شوند.

با وجود این‌که تخریب کانون اصلاح و تربیت خرم‌آباد، تخریب 39 باب مغازه حریم این قلعه و بخشی از ساختمان ارتش در راستای اجرایی شدن مصوبات هیات دولت و مجلس از جمله اقدامات صورت گرفته در این زمینه است، ولی همچنان حدود 90 درصد حریم قلعه فلک‌الافلاک آزادسازی نشده است.

یکی از ارگان‌هایی که تاکنون اقدام به آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک نکرده، دانشگاه لرستان است. به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان یکی از مشکلاتی که در زمینه اجرای مصوبه آزادسازی حریم قلعه تاریخی فلک‌الافلاک وجود دارد این است که با وجود پرداخت پول به ساختمان‌های دانشگاه لرستان در حریم این بنای باستانی هنوز این ساختمان‌ها تخلیه نشده است.

محمد رحمدل با اشاره به این‌که روند آزادسازی حریم قلعه تاریخی فلک‌الافلاک خرم‌آباد بسیار کند است، شرایط فعلی که در این زمینه حاکم است را موجب نگرانی می‌داند و با اشاره به ویژگی‌های منحصر به فرد قلعه فلک‌الافلاک، بر ضرورت توجه ویژه در راستای آزادسازی حریم این بنای تاریخی مستحکم و پابرجا تاکید می‌کند.

وی با بیان این که از سال 84 تاکنون قریب 9 میلیارد و 500 میلیون تومان برای آزادسازی حریم قلعه پرداخت شده به خبرنگار جام‌جم می‌گوید‌: یک بخش حریم قلعه، تپه‌ای است که فلک‌الافلاک بر فراز آن قرار گرفته و بخش دیگر در تصرف ارتش، سپاه، دانشگاه لرستان، اداره زندان‌ها و بخشی هم در اختیار بخش خصوصی بود که در سال 84 محدوده تحت تصرف دانشگاه لرستان به طور کامل توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و پول آن نیز پرداخت شد، اما به‌‌رغم پیگیری‌های متعدد، دانشگاه هنوز این محوطه را به طور کامل تخلیه نکرده است.رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان خریداری، تخریب و آزادسازی ضلع غربی قلعه که در اختیار اداره کل زندان‌ها بوده، 42 باب مغازه مقابل خیابان 12 برجی متعلق به بخش خصوصی، 8 باب مغازه در ضلع شمال شرقی، بخشی از محدوده تحت تصرف ارتش و یک باب سینما را از جمله اقدامات این سازمان در راستای آزادسازی حریم قلعه در سال‌های اخیر عنوان می‌کند و می‌افزاید: سال گذشته نیز مساحتی در حدود یکهزار مترمربع در ضلع شمالی که در تملک ورثه یک مالک خصوصی بود خریداری، تخریب و آزادسازی شد.

حسن زمانیان ، رئیس دانشگاه لرستان نیز درخصوص عدم تحویل محوطه تحت تصرف این دانشگاه به میراث فرهنگی می‌گوید‌‌: دانشگاه لرستان به عنوان یک نهاد علمی و فرهنگی به ارزش این اثر تاریخی واقف است، لذا ما بشدت معتقد به آزادسازی حریم قلعه هستیم، اما آزادسازی این محوطه منوط به تکمیل ساختمان جدید دانشکده علوم در سایت جدید دانشگاه معروف به سایت کمالوند است.

استاندار لرستان نیز با انتقاد از کوتاهی دستگاه‌ها در آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک خاطرنشان می‌کند: بحث آزادسازی قلعه از هشت سال پیش مطرح است، ولی هنوز این امر با وجود مطالبات مردمی اجرا نشده است.

سید حسین صابری با تاکید بر این‌که شرایط لازم برای آزادسازی کامل قلعه باید فراهم شود، می‌افزاید: آزادسازی قلعه فلک‌الافلاک قانون دارد و کسی نمی‌تواند از اجرا آن سرپیچی کند.به نظر می‌رسد روند کند و طولانی آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک که امسال وارد هشتمین سال اجرا شده نه‌تنها باعث مهجور ماندن این اثر جاودان شده است، بلکه از ورود هزاران گردشگر داخلی و خارجی که به شوق گردش در حریم قلعه وارد لرستان و شهر خرم‌آباد می‌شوند، جلوگیری به عمل می‌آورد.

قلعه تاریخی و باستانی فلک‌الافلاک که در لغت به معنای سپهر سپهران است، نمونه ناب معماری ایرانی و جلوه‌ای بی‌نظیر از ذوق و هنر مردمان این دیار است.

این بنای تاریخی بر بلندای تپه‌ای باستانی و طبیعی در مرکز شهر خرم‌آباد واقع شده است و دارای 8 برج و 2 حیاط مستطیل شکل بوده است.

مساحت کلی آن 5300 مترمربع و پلان بنای این قلعه تاریخی به صورت 8 ضلعی نامنظم است و در ساخت آن از مصالحی چون خشت، آجر (قرمز و بزرگ)، ‌سنگ و ملات استفاده شده است.از جمله نکات قابل تامل در این بنای بی‌نظیر وجود چاه قلعه به عمق 42 متر در حیاط اول و گریزگاه اضطراری در حیاط دوم است.حریم این بنا از سمت شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم‌آباد، از غرب به خیابان 12 برجی و از شمال به خیابان فلک‌الافلاک محدود می‌شود.

بنای اولیه این قلعه به زمان شاپور اول ساسانی برمی‌گردد و از زمان برپایی بنادر عهد ساسانی تا دوره‌های متاخر الحاقاتی به آن اضافه شده است به خصوص در دوره صفوی و قاجار.

این اثر همان دژ معروف شاپورخواست است که در تاریخ ذکر شده است.

این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل‌حسنویه و گنجور در زمان آل‌بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم‌آباد این قلعه نیز به نام خرم‌آباد معروف شد و احتمالا نام فلک‌الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.از بدو شکل‌گیری، این بنای عظیم و دیدنی تا به حال کاربری‌های سیاسی، نظامی، خزانه سلطنتی، مقر حکومتی، پادگان نظامی و زندان سیاسی داشته است و اکنون نیز به عنوان موزه باستان‌شناسی، مردم شناسی و آزمایشگاه مرمت اشیا و چایخانه سنتی از آن استفاده می‌شود.

این قلعه در برخی منابع به نام‌های «شاپورخواست»، «سابرخواست» و «فلک الافلاک» نامگذاری شده است. در مجاور این قلعه باستانی چشمه پرآب نیز وجود دارد که زیبایی خیره‌کننده‌ای را به این بنای باستانی بخشیده است.

فاطمه مراد زاده - فاطمه عزیز پوریان / جام جم