دولت حذف 4 صفر از پول ملی را تصویب کرد

محمود بهمنی اظهار کرد: هیات دولت موافقت خود را با کلیات پیشنهاد بانک مرکزی برای حذف 4‌صفر از پول ملی اعلام کرد.

وی افزود: براین اساس قرار شد آن بخش از جزئیات طرح که شامل نام واحد پول ملی جدید و جزءاعشار آن است بزودی از طریق سایت بانک مرکزی به نظرخواهی عمومی گذاشته شود.

رئیس‌کل بانک مرکزی تصریح کرد: بنابر‌پیش‌بینی‌های ما حداقل 3 سال لازم است تا تمهیدات لازم برای جایگزینی پول ملی جدید تکمیل شود و به انجام برسد.

همین خبر کوتاه کافی است که آغاز تغییر و تحول بزرگی در نظام پولی کشور اعلام شود. خبری که در مبادلات پولی روزانه تمام ایرانیان تاثیر مستقیم بر‌جای می‌گذارد و آنان را وادار می‌کند کار و زندگی خود را با این تغییر جدید تطبیق دهند و از آن تاثیر بپذیرند.

با وجود آن‌که حدود 5 سال است خبرهای ضد و نقیضی درباره حذف 2، 3 یا 4 صفر از پول ملی در رسانه‌ها منتشر می‌شود، اما شاید بسیاری از شهروندان از ماهیت و چرایی اجرای این طرح و تاثیراتی که بر زندگی آنان برجای خواهد گذاشت، چندان مطلع نباشند. بر این اساس به زبان ساده باید گفت حذف 4 صفر از پول ملی باعث تغییر در ارزش اسمی پول و سپس تغییر در واحد پول از نظر نام و اجرای آن خواهد شد. به این صورت که کاربرد واحد پول از نظر عرفی زیرورو خواهد شد. چرا که واحد بالادستی ریال که «تومان» باشد، تقریبا کارآیی خود را از دست داده و شاید هم حذف شود و به جای آن واحد پول «ریال» که از نظر قانونی واحد رسمی پول کشور محسوب می‌شود، احیا خواهد شد و از حالت رسمی فعلی به حالت رسمی ـ عرفی تغییر خواهد یافت.

بر این اساس نیاز به احیای پول خردها، اجزا و زیربخش‌های ریال است که باید هم «نام جدید» و هم واحدهای برابری جدیدی به لحاظ ارزش پول برای آن تعریف شود. به عنوان مثال حذف 4 صفر باعث می‌شود اسکناس‌هایی که کمتر از 4 صفر دارند خود به خود از چرخه حذف شده و جزو زیربخش‌های پول ملی جدید قرار بگیرند. احتمالا 500 ریالی (50 تومانی)‌، 1000 ریالی (100 تومانی)‌، 2000ریالی (200 تومانی)‌ و 5000 ریالی (500 تومانی)همراه تمامی سکه‌ها و پول‌خردهای فعلی مشمول این قاعده شده و حذف خواهند شد.

در همین حال اسکناس 10 هزار ریالی (هزار تومانی)‌ به یک ریال، 20 هزار ریالی (2000 تومانی)‌ به 2 ریال، 50 هزار ریالی (5000 تومانی)‌ به پنج تومان و 100 هزار ریالی (10 هزار تومانی)‌ به 10 ریال تغییر پیدا خواهند کرد. همچنین احتمالا ارزش 2 ایران‌چک در گردش نیز تغییر خواهد کرد.به این صورت که ایران چک 500 هزار ریالی (50 هزار تومانی)‌ به اسکناس 50ریالی و ایران چک یک میلیون ریالی (100 هزار تومانی) به 100 ریالی تغییر می‌یابد.

چنین تغییراتی باعث خواهد شد مردم در محاسبه قیمت اجناس و پرداخت وجه آن با نوعی دوگانگی مواجه و مجبور شوند هنگام محاسبه قیمت و پرداخت وجه، آن را با واحد قبلی و جدید بسنجند. چنین دوگانگی احتمالا در کوتاه‌مدت باعث بروز برخی بی‌نظمی‌ها و آشفتگی‌ها خواهد شد که از هم‌اکنون دولت و بانک مرکزی باید برای آن راهی مناسب و منطقی پیدا کنند.

این گزارش می‌افزاید: تغییر در واحد پول ملی با حذف 4 صفر باعث تغییر در ارزش ارزها نیز خواهد شد، چرا که در این صورت ارزش هر دلار آمریکا تقریبا معادل یک ریال یا یک ریال و خرده‌ای خواهد شد و به این ترتیب تحول بزرگی در عرصه محاسبه قیمت ارز و ارزش برابری آن در راه است.

از همان ابتدا که موضوع حذف صفرها از پول ملی مطرح شد، تغییر کردن یا تغییر نکردن نام واحد پول ملی نیز به عنوان پرسشی جدی مطرح شد.

روشن است نام واحد پول مانند نقش و مفهوم پرچم یک کشور فقط بعد اقتصادی ندارد، بلکه ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی را نیز همزمان یدک می‌کشد؛ لذا تغییر در نام واحد پول ملی بسادگی امکان‌پذیر نیست. هم‌اکنون نیز تصمیم‌گیران در برابر این پرسش بزرگ قرار دارند که تکلیف واحدهای پول جدید و نام آنها چیست. آیا واحد تومان به عنوان واحد مکمل «ریال» که از قدیم به عنوان واحد بالادستی پول ملی مطرح بوده، با احیای ارزش ریال حذف خواهد شد؟ از آن مهم‌تر این که تمام زیربخش ریال چه خواهد شد.

محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی در آخرین گفت‌وگوی مطبوعاتی خود احیای «دینار» را یکی از گزینه‌ها عنوان و اذعان کرده بود که می‌توان یک ریال مساوی با 100 دینار را در نظر داشت؛ اما با توجه به آن که دینار ریشه‌ای عربی دارد و نام واحد پول رایج چند کشور عربی است. این پرسش مطرح است که افکار عمومی از پذیرش آن استقبال خواهد کرد؟ در کنار این، طهماسب مظاهری، رئیس کل سابق بانک مرکزی که حذف صفرها، اولین بار در زمان ریاست وی مطرح شد، نام‌های «داریک» یا «زاریک» که واحد پول زمان هخامنشیان بود را به عنوان گزینه‌های جایگزین «ریال» مطرح می‌کرد.با این حال هنوز بانک مرکزی در این باره طرح مشخصی را ارائه نداده و همه چیز را به نظرخواهی از افکار عمومی موکول کرده است و شاید هم به گفته بهمنی، نوعی همه‌پرسی برای این مساله نیاز باشد.

در نیم‌قرن اخیر حدود 75 کشور جهان تغییر در پول ملی خود را پس از بحران‌هایی چون جنگ‌های جهانی، بحران بدهی‌ها یا دوران گذار اقتصادی که با تورم بسیار بالا بوده است،‌ تجربه کرده‌اند. حذف 14 صفر از جلوی مارک آلمان پس از جنگ‌ جهانی اول یا حذف 6 صفر از جلوی فرانک فرانسه، ‌نمونه‌های موفق و حذف چندباره صفرها از جلوی واحد پول کشورهایی چون آرژانتین، برزیل، کره شمالی و یوگسلاوی سابق جزو نمونه‌های ناموفق این تغییرات بوده‌اند؛ اما آخرین نمونه در ترکیه بود که اتفاقا یکی از موفق‌ترین نمونه‌های آن نیز به شمار می‌رود و توسط حزب اسلامی عدالت و توسعه به سرانجام رسید، حذف صفرها از لیر ترکیه و تولد واحد جدید پول این کشور به نام لیر ترک است.

حذف این صفرها با فکر تورگوت اوزال، رئیس‌جمهور فقید ترکیه آغاز و با اجرای یک برنامه 5 ساله توسط رجب طیب اردوغان در سال 2010 به سرانجام رسید. اردوغان 6 صفر را از لیر ترکیه حذف کرد. این کار بتدریج و طوری انجام شد که لیر جدید تحت عنوان «لیر جدید ترک» یا YTL همزمان با واحد پول قدیم به جریان افتاد تا مردم کم‌کم در مبادلات خود به آن عادت کردند. این برنامه طوری اجرا شد که اجناس با 2 برچسب قیمتی شامل قیمت با پول قدیم و قیمت با پول جدید در معرض دید عموم قرار گرفت تا سرانجام سال گذشته میلادی پول قدیم کاملا از چرخه حذف و «لیر ترک» متولد شد. آن گونه که رئیس‌کل بانک مرکزی می‌گوید سیستم اجرایی حذف صفرها در ایران نیز تقریبا شبیه ترکیه خواهد بود. یعنی احتمالا همزمان هر دو واحد پول به جریان افتاده و اجناس با 2 برچسب قیمتی عرضه می‌شود تا در طول دست‌کم 3 سال مردم به این فرآیند عادت کنند. به این ترتیب حدود 8 میلیارد قطعه اسکناس نیاز به تغییر خواهد داشت.

اما از دریچه نگاه اقتصاددانان، 2دیدگاه در برخورد و واکنش به حذف 4 صفر وجود دارد. اقتصاددانان با تحلیل اهداف دولت از این اقدام و پیش از هر واکنشی معتقدند این کار اگر با فراهم کردن زیرساخت‌های کاهش نرخ تورم همراه نباشد، هیچ سودی برجا نمی‌گذارد. به عبارت دیگر اگر تورم کاهش نیابد، حذف صفرها صرفا اقدامی خواهد بود که جنبه روانی خواهد داشت.محمدحسین مهدوی عادلی در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: اهداف دولت از حذف 4 صفر به طور روشن اعلام نشده، اما باید گفت تغییر اسمی و ظاهری ارزش پول اگر با کاهش واقعی تورم همراه نباشد یک اثر روانی موقتی خواهد داشت.

وی افزود: به عبارت بهتر اهداف دولت‌ها از این اقدام کنترل تورم و احیای ارزش پول ملی است. این اقدام یک حس نوستالژیک در مردم ایجاد می‌کند و آنان را به یاد خاطرات گذشته می‌اندازد که می‌توانستند با پرداخت پول کمتر کالای بیشتری را خریداری کنند؛ لذا از این جهت اثر روانی مثبتی دارد.

این اقتصاددان اظهار کرد: از بعد کلان نیز در عملیات حسابداری تاثیر مثبت برجای می‌گذارد و حسابداری را روان‌تر می‌کند.وی تصریح کرد: چون در حال اجرای هدفمندی یارانه‌ها هستیم به نظر من زمان برای اجرای این اقدام مناسب است، اما باید در نظر داشت موفقیت نهایی این اقدام در گرو کاهش واقعی تورم در کشور است و اگر تورم کاهش نیابد نمی‌توان انتظار داشت با حذف چاپی 4 صفر از جلوی پول، ارزش آن و قدرت خریدش احیا شود. کما این‌که این اقدام صوری در بسیاری از کشورها جواب نداده است.

جمشید پژویان، رئیس شورای رقابت نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما این طرح را نوعی سردرگمی دانست و گفت: حذف 4 صفر نقش چندانی در احیای ارزش اسکناس‌ها ندارد.وی افزود: این طرح در کشورهایی موفق بود که اولا برنامه‌های روشن‌ و قوی برای انضباط پولی و مالی و کاهش تورم از قبل داشته‌اند و حذف صفرها آخرین حلقه این برنامه بوده و ثانیا تعداد صفرهای پول ملی‌شان از حد گذشته و دست‌کم7 صفر بوده است. اما صفرهای درشت‌ترین اسکناس ما 5 صفر است.وی اظهار کرد: در حالی‌که دولت برنامه‌های روشن خود برای کاهش تورم را اعلام نکرده، حذف صفرها از یک تاکتیک کاهش اثر روانی تورم فراتر نمی‌رود و به نظر من نیاز چندانی به این اقدام نداریم.

از سوی دیگر،سخنگوی طرح تحول اقتصادی گفت: حذف 4 صفر از واحد پول ملی برنامه‌ای درازمدت است و زمان اجرای آن هنوز تعیین نشده است.محمدرضا فرزین در مصاحبه با واحد مرکزی خبر، اصلاح واحد پول ملی را یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی ذکر کرد و افزود: در نشست هیات دولت از میان پیشنهادهای مطرح پس از بحث و بررسی، حذف 4 صفر از واحد پول ملی تصویب شده است.

وی با تاکید بر این‌که زمان حذف 4 صفر از واحد پول ملی هنوز تعیین نشده است، گفت: قرار است برنامه اجرایی و زمان‌بندی این طرح را بانک مرکزی تهیه و برای تصویب به کارگروه طرح تحول اقتصادی ارائه کند.