کاهش وابستگی به زمین برای تولید غذا

بر این اساس از آنجا که تاکنون وسعت زمین‌های کشاورزی برای تولید غذا محدود بوده است، این امر منجر به پیشروی زمین‌های کشاورزی به جنگل‌ها و سایر زمین‌های با ارزش بالای تنوع زیستی شده است که بی‌شک خسارات جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد در مدلی برای تامین غذای جهان برای سال 2030 که تامین غذا به عنوان یک چالش کلیدی مطرح خواهد شد، محورهایی چون افزایش سریع‌تر بازده تولیدات دامی، کاهش ضایعات غذایی و تغییرات رژیم غذایی مبنی بر افزایش مصرف غذاهای گیاهی را مطرح می‌کند که توجه به این محورها منجر به کاهش تقاضا برای زمین‌های مربوط به تولیدات محصولات گوشتی خواهد شد.

در این مدل فیزیکی فائو، سیستم کشاورزی و غذای جهانی به شکلی طراحی شده است که مساحت زمین، محصولات و تولیدات مرتعی لازم برای سطح تولیدات غذایی مورد نیاز قابل محاسبه است.

براساس پیش‌بینی‌های سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد، مساحت زمین‌های کشاورزی جهان از میزان فعلی 1/5 میلیارد هکتار به 4/5 میلیارد هکتار در سال 2030 می‌رسد. این بررسی‌ها نشان می‌دهد با ادامه روند موجود و با افزایش تولیدات دامی و نیاز به تامین غذا، زمین‌های کشاورزی جهان به 8/4 میلیارد هکتار کاهش پیدا می‌کند.

همچنین براساس یک پیش‌بینی دیگر از فائو، ضمن افزایش تولید محصولات با جایگزینی حیواناتی نظیر ماکیان به جای 20 درصد از نشخوارکنندگان، مساحت زمین‌های کشاورزی تا 4/4 میلیار هکتار کاهش پیدا می‌کند.

در سناریوی دیگری که به طور عمده برای مناطق با درآمد بالا به کار رفته است، فرض بر تمایل کمتر به سمت مواد غذایی گیاهی است و 25 درصد کاهش تولید گوشت در نظر گرفته شده است و تا حدی کاهش کمتر ضایعات غذایی که در این حالت زمین‌های لازم در این مناطق کاهش بیشتری تا حدود 15درصد را خواهد داشت.

بر طبق تخمین برنامه توسعه هزاره سازمان ملل (2005, MEA)، تغییرات پوشش گیاهی مهم‌ترین دلیل تغییرات اکوسیستم‌های خاکی در طول 50 سال گذشته بوده است که این امر خود را در زمینه تغییر اکوسیستم‌های خاکی به زمین‌های کشاورزی بیشتر نشان داده است، اگرچه استفاده از تکنولوژی‌های جدید و افزایش ورودی‌های کشاورزی به همراه گسترش زمین‌های کشاورزی پیشرفت فوق‌العاده‌ای در سطح تغذیه و امنیت غذایی ایجاد کرده است، با این وجود براساس گزارش فائو در سال 2008 هنوز حدود 920 میلیون نفر در مناطق کم‌درآمد یا متوسط با سوء تغذیه روبه‌رو هستند.

از سوی دیگر امروزه انتشار کربن از سوی مزارع و زمین‌های کشاورزی به عنوان عاملی برای افزایش گرمایش جهانی مطرح می‌شود.

به این دلیل محدود کردن غذا، معیاری برای حفظ اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی محسوب می‌شود، چرا که بررسی‌ها نشان می‌دهد، کاهش زمین‌هایی که برای تولید محصولات دامی به کار می‌رود (در حال حاضر حدود 80 درصد کل زمین‌های کشاورزی در حال کار را شامل می‌شود)‌، به عنوان کلیدی برای کاهش فشار بر محیط زیست خواهد بود و در این زمینه باید به محدود کردن گسترش کشاورزی به خصوص تغییر جنگل‌ها به مرتع و مزرعه، برای کم کردن انتشار کربن دی اکسید نیز توجه شود.

طبق تحقیقات انجام شده علاوه بر جلوگیری در جهت افزایش استفاده از مزرعه، راه‌های دیگری هم وجود دارد که تاکنون تحقیقات کمتری روی آنها صورت گرفته است. بر این اساس باید به مواردی مانند افزایش بازده کل زنجیره غذایی، تغییر رژیم غذایی به سمت محصولات غذایی که برای تولیدشان زمین کمتری مورد نیاز است و افزایش کیفیت تغذیه مراتع دائمی که در جهان حدود 5/3 میلیارد هکتار را شامل می‌شوند و 2 برابر مزارع کشاورزی هستند، توجه کرد.

براساس گزارش دیگر سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد اگر کشاورزی و برنامه تولید غذا بر مبنای پیش‌بینی‌های سازمان فائو پیش رود، میزان کل زمین‌های کشاورزی جهان به احتمال فراوان رشد قابل ملاحظه‌ای خواهد کرد و تا پایان سال 2030 میلادی این رشد به حدود 280 مگاهکتار خواهد رسید، این مساله منجر به افزایش میزان جنگل‌زدایی و کاهش تنوع زیستی و افزایش انتشار گاز دی اکسیدکربن می‌شود و یا حداقل این امکان وجود دارد که با توجه به امکان اجرای دقیق سیاست‌های زیست محیطی و آب و هوایی تقاضای رو به رشدی برای زمین کشاورزی به منظور تولید غذا و انرژی‌های زیستی ایجاد شود که این احتمال قوی‌تر است. همچنین تحقیقات فائو نشان می‌دهد که برای کاهش نیاز به زمین‌های تولید غذا از طریق بهبود زنجیره غذایی و بویژه تولید غذاهای تولیدی حیوانی و تغییر رژیم غذایی طرح‌های زیادی وجود دارد که موجب به کم شدن تقاضا برای زمین می‌شود.

کارشناسان در این زمینه معتقدند، رشد سریع‌تری در بهره‌وری تولید مواد غذایی تولید شده از دام قابل دسترسی است که این رشد بیشتر از پیش‌بینی‌های فائو است، کل زمین‌های کشاورزی جهان می‌تواند تا 230 مگاهکتار از مقدار کنونی کمتر باشد یا تا سال 2030، 500 مگا هکتار کمتر از میزان پیش‌بینی شده توسط فائو باشد.

اگر این میزان افزایش بهره‌وری با تغییر 20 درصدی تغییر رژیم غذایی انسان از گوشت مرغ به گوشت حیوانات نشخوارکننده ادغام شود، کاهش قابل ملاحظه‌ای تا میزان 480 مگاهکتار در میزان زمین‌های کشاورزی را دربر خواهد داشت که در کل این میزان به 1000 مگاهکتار کمتر از پیش‌بینی‌های مرجع فائو می‌رسد.

ضمن آن‌که با فرض تغییر جزئی رژیم غذایی به غذا‌های گیاهی یعنی 25 درصد کاهش در مصرف سرانه گوشت، علاوه بر کاهش ضایعات حدود 15 تا 20 درصد در مصرف خانگی و مراکز خرده‌فروشی، زمین‌های کشاورزی مورد استفاده در این مناطق به میزان 15درصد در مقایسه با مدل جایگزینی گوشت پستانداران نشخوار کننده کاهش می‌یابد.

همچنین بررسی‌های فائو نشان می‌دهد جایگزینی گوشت ماکیان بجای گوشت گاو، موجب صرفه‌جویی در مرتع دائم می‌شود و به طور چشمگیری زمین زراعی را حفظ می‌کند.

افزایش تولید شیر گاوهای شیری بدون کاهش تقاضای گوشت گاو نمی‌تواند به خودی خود باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در زمین شود؛ این در حالی است که از زمان تولید پایین‌تر گوشت گاو و به دنبال بالارفتن بازده تولید شیر، کاهش نیاز به زمین زراعی حاصل می‌شود. بنابراین دستیابی به کاهش نیاز به زمین از طریق بالابردن بازده تولید شیر تنها با کاهش میزان مصرف گوشت گاو و جایگزینی آن امکان‌پذیر است.

پسماندهای محصولات صنایع غذایی و مواد غنی‌کننده به طور ویژه نقش مهمی در کاهش نیاز به زمین دارد و می‌توانند تا 20 درصد در تغذیه جهانی موثر باشند که این میزان برابر با میزان مورد انتظار در استفاده غلات است. محصولات روغنی و دیگر مواد غنی شده پروتئینی میزان بیشتری (از 75 تا 85 درصد)‌ از تقاضای مواد خوراکی پروتئینی تا سال 2030 را تامین می‌کنند.

رشد سریع‌تر در بهره‌وری دام و تغییرات رژیم غذایی، تولید بیشتر مواد غذایی از طریق بهبود مدیریت و استفاده از فناوری‌های روز دنیا و اجرای سختگیرانه‌تر سیاست‌های محیط زیستی، می‌تواند باعث کاهش در نیاز به زمین شود، این کاهش همچنین می‌تواند با افزایش توان ناشی از رقابت برای زمین‌های کشاورزی به دلیل افزایش تقاضای مواد غذایی و بخش بیولوژیک صورت گیرد.

محیا ابوال شیخی

منبع: سازمان خواربار
و کشاورزی سازمان ملل متحد