تنوع زیستی زاگرس، قربانی بهره برداری‌های ناپایدار

زاگرس مرکزی و منطقه حفاظت شده دنا یکی از ذخیره‌گاه‌های بیوسفری ایران است که در یونسکو نیز ثبت شده، اما مدت‌هاست این منطقه با تهدیدهای فراوانی روبه‌روست. بگویید پروژه‌ای که تحت نظر شما اداره می‌شود تا به حال برای حفاظت از تنوع زیستی در زاگرس مرکزی چه اقداماتی انجام داده است؟

زاگرس مرکزی به بخش‌هایی از استان اصفهان، فارس، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد اطلاق می‌شود که از شمال غربی کشور تا جنوب شرقی کشیده شده است. منطقه زاگرس شرایط ویژه‌ای دارد، یعنی مردم جزیی از محدوده به شمار می‌روند و نمی‌توانند حذف شوند. شما حتما مردم را جزیی از تهدیدات در زاگرس می‌دانید، اما نمی‌توانیم بگوییم مردم تهدید هستند چون آنها حق دارند از منابعی که در اختیارشان است بهره‌برداری کنند. در واقع آنها حق استفاده از طبیعت را دارند و وظیفه ماست که محدوده بهره‌برداری آنها را مشخص کنیم، اما متاسفانه تا به حال چنین کاری انجام نشده است.

امروز بعد از گذشت سال‌ها محل رویش لاله‌های واژگون در زاگرس تابع سیاست مدیریتی خاصی نیست، در حالی که مردم منطقه ـ که باید در محل حاضر باشند و از منابع استفاده کنند ـ منتظر سیاست مدیریتی هستند.

در حال حاضر 2000 گونه گیاهی اعم از دارویی، صنعتی و تزیینی در منطقه دنا شناسایی شده که تمام آنها را می‌شود در تهران و شهرهای بزرگ دیگر به وفور پیدا کرد. برای همین به نظر ما هنر پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس این است که به بومی‌ها بگوید منابع مال شماست. خودتان آن را مدیریت کنید و ضمن بهره‌برداری از آن، بخش‌هایی را نیز برای نسل‌های آینده بگذارید. در واقع ما در پروژه حفاظتی زاگرس مرکزی به دنبال این هستیم تا الگویی مدیریتی ارائه دهیم تا ضمن بهره‌برداری از منابع، مناطقی که با عنوان زیست کره می‌شناسیم نیز حفظ شوند.

بله و این دقیقا چیزی است که باید درست شود. ما باید اوضاع را مدیریت کنیم تا چند سال دیگر مجبور نشویم بگوییم مثلا زاگرس مرکزی بیشترین میزان فرسایش در جهان را به علت بهره‌برداری ناپایدار از منابع دارد. این منطقه استعداد زیادی برای تولید علوفه دارد، اما به‌خاطر وجود دام مازاد، بهره‌برداری ناپایدار از علوفه اتفاق می‌افتد. ما باید در زاگرس مرکزی زندگی مردم را به‌گونه‌ای مدیریت کنیم که به جای داشتن 100 راس دام مجبور به پرورش 500 راس نشوند و این میسر نیست مگر با راه‌اندازی معیشت جایگزین برای بومی‌ها. الان ما برای عشایر در 8 روستای پایلوت، تولید علوفه برای دام‌هایشان را به عنوان معیشت جایگزین اجرا کرده‌ایم. به این ترتیب آنها هم علوفه دارند و هم سایر محصولات دامی را.

این مساله در مورد حیات وحش منطقه هم صدق می‌کند. در حال حاضر متاسفانه روند کاهش حیات وحش ‌در منطقه زاگرس کاملا محسوس است که علت آن شکار غیرمجاز بویژه از سوی عشایر است. البته ما به این افراد که تفنگ و شکار جزیی از زندگی و ناموسشان است نمی‌توانیم بگوییم شکار نکنید. متاسفانه در دولت بیشتر به بحث اسکان عشایر بها داده می‌شود، در حالی که نه تنها در دنیا چنین چیزی توصیه نمی‌شود، بلکه اعتقاد بر این است که باید از عشایر و شیوه زندگی آنها برای رونق گردشگری استفاده کرد. متاسفانه چنین اتفاقی در ایران نمی‌افتد، در حالی که می‌شود از گردشگری به عنوان معیشت جایگزین برای عشایر استفاده کرد و از میزان اتکای آنها به طبیعت کاست.

شرکت ملی گاز و وزارت نفت خوشبختانه رویکردشان این بوده که مردم جنگل‌نشین را در اولویت خدماتشان قرار دهند. این دو نهاد البته در جنگل‌های خزری بسیار موفق بودند، اما در جنگل‌های زاگرس به این خوبی عمل نکردند، در حالی که تنوع زیستی زاگرس بسیار متنوع تر از البرز است. ولی متاسفانه به علت این‌که جنگل‌های خزری بیشتر جنبه بهره‌برداری صنعتی چوب دارد رویکرد حفاظتی دولت بر همان اندک باقیمانده از جنگل‌های خزری معطوف شده و حفاظت از زاگرس تقریبا رها شده، در حالی که بهره‌برداری از چوب در جنگل‌های زاگرس که بیشتر برای تامین سوخت اتفاق می‌افتد فقط قطع یک درخت نیست، بلکه با بریده شدن هر درخت زندگی انبوهی از حیوانات ساکن در آن نیز تهدید می‌شود.