سرو 8 هزار ساله ابرکوه به دنبال متولی

به گزارش فارس، با نگاهی به پیشینه درختان کهنسال در استان یزد می‌توان این استان را سرزمین درختان کهنسال خواند اما برخی از آنها نظیر سرو ابرکوه، از بی‌نظیرترین درختان کهنسال به شمار می‌روند که همه ساله عده زیادی را برای بازدید از این درخت به شهرستان ابرکوه می‌کشاند.

نام درخت سرو ابرکوه در سفرنامه‌های متعددی آمده است و دانشمندانی از ژاپن و روسیه پس از بازدید از سرو ابرکوه عمر آن را حتی تا  8000 سال برآورد کرده‌اند.

تصویر این درخت کهنسال همچنین بر تمبری به مناسبت روز درختکاری با عنوان سرو 5000 ساله ابرکوه نقش بسته است.

آنچه پیداست این درخت در هر یک از منابع مختلف از نظر سنی متفاوت بوده و عمر آن از 4 هزار تا 8 هزار سال تخمین زده شده و عمر طولانی این درخت نادر است.

سرو ابرکوه که در قسمت جنوب شهر ابرکوه واقع شده، در فهرست آثار ملی طبیعی ایران به ثبت رسیده است و از مسن‌ترین موجودات زنده دنیا به شمار می‌رود.

سرو ابرکوه از لحاظ گیاه‌شناختی، سرو زربین نام دارد و درختی است کند رشد، سوزنی برگ، همیشه سبز، به ارتفاع 20 تا 30 متر، مخروطی شکل، دارای گل‌های مخروطی لیمویی رنگ که اواسط بهار شکفته می‌شود.

زربین، از قسمت‌های برگ، جوانه، گل آذین، پوست و میوه که از فندق درشت‌تر است، تشکیل شده و پوست شاخه‌های جوان این درخت، سبز تیره تا روشن و در یکساله‌ها قهوه‌ای روشن تا قرمز است، اما در چند ساله‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره، صاف یا پولکدار قابل مشاهده است.

پوست تنه درخت نیز الیاف‌دار و شیارهای آن به صورت شبکه‌ای درهم رفته، چروکیده و عمیق است.

سرو زربین در خاک عمیق گلدانی (باغچه‌ای)، آهکی و در آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای رشد می‌کند.

این درخت نیاز آبی کم تا متوسط دارد، یعنی مقاوم به خشکی است و نسبت به هرس و قطع شاخه‌های جوان و انتهایی حساس است.

در مجموع زربین درختی بردبار، کم نیاز، کاملاً روشنایی پسند و آهک دوست است.

آنچه قابل توجه است؛ این است که این درخت بیشتر در نواحی شمالی ایران قابل مشاهده است و شاخص‌ترین درخت سوزنی برگ در جنگل‌های شمال ایران و بومی کشور است و به طور طبیعی در منطقه رودبار و منجیل با آب و هوای مدیترانه‌ای به صورت مخلوط با زیتون دیده می‌شود.

این امر، اهمیت پابرجا ماندن سرو ابرکوه را در یک منطقه خشک و کویری دو چندان می‌کند.

با گذر از تاریخچه درخت و نوع و گونه آن، آنچه در سال‌های اخیر این درخت کهنسال را دچار مشکل کرده است، داشتن چند متولی است که این مساله بویژه در طول دو سه سال گذشته، به این درخت باستانی صدمات بسیار زیاد و جبران ناپذیری وارد کرده است.

سازمان محیط زیست، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهرداری متولیان امر ساماندهی این درخت هستند اما در سال‌های اخیر ناهماهنگی بین این متولیان و اجرای طرح‌های مختلف از سوی آنها در کنار این درخت، زندگی سرو ابرکوه را در معرض تهدید قرار داده است.

سازمان‌ها و نهادهایی که به نوعی متولی این درخت کهنسال هستند، در سال‌های اخیر طرح‌های بسیاری در اطراف این درخت اجرا کرده‌اند که البته هدف آنها بهبود وضعیت درخت بوده اما این طرح‌ها بیشتر به تهدید تبدیل شده‌اند.

از جمله این طرح‌ها می‌توان به نصب چراغ‌های بزرگ روی پایه‌های بلند در اطراف سرو، چمن‌کاری و ایجاد محوطه در اطراف سرو، ایجاد حصار آجری به دور درخت و تغییرات مکرر در فضای سبز اطراف درخت اشاره کرد.

آنچه بیش از همه این درخت کهنسال را در معرض تهدید قرار داده است، قرار گرفتن این درخت در یک محیط باز شهری و در کنار خیابان است به نحوی‌که انواع وسایط نقلیه از موتورسیکلت گرفته تا تریلرهای بزرگ از کنار این درخت کهنسال عبور می‌کنند.

از سویی این درخت به راحتی در دسترس مردم قرار دارد که این امر میزان آسیب‌پذیری این درخت کهنسال را به شدت افزایش داده است.

برخی کارشناسان معتقدند که احداث خیابان در کنار این درخت و تردد وسایط نقلیه سنگین، ریشه‌های این درخت تنومند را تحت فشار قرار داده است.

یکی از کارشناسان ارشد کشاورزی استان یزد که در سال‌های اخیر تحقیقات میدانی بسیاری روی سرو ابرکوه داشته است، اظهار کرد: از آنجا که سرو ابرکوه یکی از کهنسال‌ترین موجودات زنده روی کره زمین است، لازم است که در نگهداری و مراقبت از آن کارشناسی‌های اصولی‌تری صورت گیرد.

مهرداد امیدسالاری با اشاره به آفت‌هایی که این درخت را تهدید می‌کند، افزود: از مهم‌ترین آفت‌هایی که موجب وارد آمدن آسیب‌های بسیار به این درخت می‌شود، می‌توان به شپشک ارس، سوسک زنبور مانند، سوسک پوست‌خوارسرو، شپشک آردآلود سرو و همچنین شپشک آردآلود مرکبات اشاره کرد.

وی در مورد راهکارهای حفظ این درخت کهنسال بیان کرد: این درخت باید با کاشت درختانی نظیر گل ابریشم، زرشک، داغداغان، ارغوان، اوکالیپتوس، زبان گنجشک، انجیر، خرزهره، زیتون، نخل زینتی، صنوبر، انار، بید یا نارون که مناسب کاشت در کنار این سرو هستند، مورد محافظت قرار گیرند و کاشت درختانی نظیر کاج، نوش، افرا، درختچه شمشاد رسمی، توت، چنار و اقاقیا برای آن به لحاظ افزایش آفت‌ها یک آسیب به شمار می‌رود.

امیدسالاری خاطرنشان کرد: درختانی که از آنها به عنوان درختان مناسب برای کاشت در کنار سرو ابرکوه یاد شده به دلیل عمل فتوسنتز، تبخیر و تعرق سبب ایجاد تعادل دمایی در تابستان و زمستان می‌شوند.

وی ادامه داد: با توجه به این امر، چنانچه در اطراف این درخت کهنسال درختی وجود نداشته باشد، درخت در تابستان و زمستان ناگزیر از تحمل هوای گرم‌تر و سردتر و به دنبال آن، وارد آمدن آسیب‌های جبران‌ناپذیری خواهد شد.

امیدسالاری با اشاره به استقرار چراغ از نور مصنوعی در کنار این سرو عنوان کرد: نور به طور طبیعی باید از سمت بالا و کناره‌ها به درختان و گیاهان بتابد و تابانیدن نور، آن هم نور مصنوعی با انواع رنگ‌های مختلف که هر کدام طول موج خاصی را داراست، کاملا اشتباه است.

وی همچنین آب‌دهی نامناسب و نامرتب را نیز از دیگر مسائلی دانست که باید با راهکارهای کارشناسی برای آن چاره‌اندیشی شود.

این کارشناس ارشد کشاورزی با اشاره به این‌که بازتاب نور خورشید سبب سوختگی برگ‌ها و پوست درخت می‌شود، افزود: وجود سنگ فرش‌های روشن باعث بازتاب نور به سمت زیرین درخت می‌شود، ضمن این‌که سنگ فرش‌های تیره نیز باعث افزایش دمای سطحی درخت خواهد بود و بر این اساس استفاده از پوشش گیاهی بهترین نوع پوشش اطراف درخت است.

وی با بیان این‌که معمولا تک درختان در فضای باز کمتر عمر می‌کنند، ادامه داد: سرو ابرکوه در سالیان گذشته در مجموعه باغ‌هایی واقع شده بود که اکنون دیگر از آنها اثری نیست و این امر به طور طبیعی می‌تواند باعث کاهش عمر و تهدید این درخت باشد. در این راستا چنانچه قصد کشت درخت در اطراف این درخت وجود داشته باشد باید همان گونه‌های قدیمی که درخت سرو با آنها به دلیل نوع ریشه، نوع فتوسنتز‌ و مسائلی از این دست عادت کرده بود، کشت شود.

وی با اشاره به عدم وجود بادشکن در اطراف سرو که ممکن است خسارت‌های جبران‌ناپذیری در اثر بادهای شدید به این درخت وارد کند، عنوان کرد: این امر نیز یکی از جدی‌ترین تهدیدهای سرو کهنسال ابرکوه به شمار می‌رود.

این‌که هنگام ساماندهی این درخت که شناسنامه قدمت شهرستان ابرکوه و استان یزد است، هریک از ارگان‌ها خود را کنار کشیده و متولی را ارگان دیگری بدانند، نه تنها مشکلی از این درخت کهنسال حل نخواهد کرد،‌ بلکه گامی بزرگ در راستای نابودی این گنجینه عظیم خواهد بود.

آنچه امروز بیش از توجه به جاذبه توریستی برای این درخت حائز اهمیت است، کمک به حفظ زندگی آن و ایجاد شرایط مناسب زندگی برای این موجود زنده است.

اگر این درخت کهنسال در مسیر تخریب و مرگ قرار گیرد، دیگر اقدام هیچ‌یک از ارگان‌هایی که در مواقع لزوم خود را متولی این درخت می‌دانند، جوابگو نخواهند بود و لازم است هرچه سریع‌تر ارگان‌های متولی با تعامل و همفکری، در راستای حفظ این درخت گام بردارند.