دیو زلزله به پایتخت هم سرمی زند

بدنبال وقوع هر زلزله اولین سوالی که در اذهان عمومی مطرح می شود این است که براستی متولی مواجهه با پیامدهای زلزله در کشورمان کیست؛
در مرحله اول به نظر می رسد شهرداری ، وزارت کشور ، وزارت مسکن و شهر سازی و سازمان نظام مهندسی بیشتر از هر نهاد دیگری باید در این زمینه فعالیت کنند اما آنها چقدر توانسته اند اقدامات جدی و شایسته ای را انجام دهند؛
وجود بناهای فرسوده و قدیمی ، خیابان های تنگ و باریک ، وجود لوله های گاز و جریان برق صدمه به سیستم آب و فاضلاب شهری وجود پالایشگاهها وسدهای اطراف شهر همه از جمله مسائلی است که به هنگام وقوع زلزله ، هریک تهدیدی برای شهروندان به شمار می رود.
اما به نظر می آید مسئولین کشورمان چندان توجهی به ضرورت ایمن سازی و گسترش فرهنگ آن در شهر ها ندارد.
درحالیکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان مدیریت بحران به عنوان یک نهاد مردمی با حفظ آمادگی کامل و مطلوب تشکیل شده است و آموزش عمومی به مردم به عنوان یک اصل در رسانه ها قرار دارد هنوز در کشورمان یک متولی جدی و یک برنامه ریزی کامل برای مواجهه با زلزله وجود ندارد و تنها به طرح هایی مقطعی چون مانورهای زلزله و مدیریت بحران شهری ، نوسازی بافتهای فرسوده و غیره بسنده می شود.

این در حالی است که نگاهی به برنامه ریزی های گسترده مقابله با زلزله در کشورهای دیگر نشان می دهد که در صورت وجود استاندارهای مقابله در برابر زلزله از جمله سبک سازی ساختمان ها از یک سو و از سوی دیگر آموزش های عمومی توانایی های مردم را در مقابله با این پدیده غیر قابل پیش بینی افزایش داده است.
ناحیه هوکایدودر کشور ژاپن در نیمه قرن گذشته شاهد سه زمین لزره بیش از 7 ریشتر بوده است که تلفات ناشی از وقوع آن بسیار ناچیز بوده است.
در سال 1952 زمین لرزه ای که باقدرت 8.2 ریشتر در این ناحیه به وقوع پیوست تنها 31 کشته بر جای گذاشت در سال و در سال 1993 زمین لرزه 7.6 ریشتری این ناحیه تنها 3قربانی گرفت. و تنها تعدادی از منازل دچار خسارت هایی جزیی شدند.
این سه کشته نیز شامل دو ماهیگیر بوده که اسیر امواج ناشی از زلزله شده اند و یک نفر که بر اثر تصادف رانندگی ناشی از زلزله جان خود را از دست داده بود.
تنها مورد آتش سوزی گزارش شده در این زلزله نیز آتش گرفتن یک تانکر سوخت بود.
همچنین در زلزله 6.5 ریشتری کالیفرنیا که در نواحی گسترده ای از لوس آنجلس تا سانفرانسیسکو احساس شد تنها 2 زن کشته شد.
این در حالی است که هنوز اقدامات اساسی در کشورمان برای مقابله با زلزله صورت نگرفته است.
سال گذشته وزیر مسکن و شهر سازی در همایش علمی ایمن سازی لرزه ای ساختمان های موجود در کشور اعلام کرد هنوز در بسیاری از تصمیم گیرندگان کشور، انگیزه لازم برای سرمایه گذاری و اختصاص منابع لازم برای کاهش زلزله در ساختمان های موجود ایجاد نشده است.
عبدالعلی زاده با اشاره به اینکه تنها در دوره کوتاهی پس از وقوع زلزله توجه به امر ایمن سازی ساختمان ها صورت گرفته و در مواقع دیگر توجه به کاهش آسیب پذیری ساختمانها در اولویت قرار نمی گیرد افزود: متاسفانه بجز برخی از ساختمان های دولتی و موسسات بزرگ بقیه ساختمان های موجود از نظر ایمن سازی لرزه ای مورد توجه قرار نگرفته اند.

عدم اطمینان به استحکام ساختمانها

در یک نظر سنجی که توسط مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) صورت گرفته است آمده است: حدود 75 درصد از مردم تهران نسبت به استحکام ساختمان محل سکونت خود در برابر زلزله اطمینان ندارند.
براساس این نظر سنجی 77.3 درصد مردم نیز اعتقاد دارند که مسائل ایمنی در ساخت و سازهای شهر تهران رعایت نمی شود و 68.7 درصد میزان نظارت مهندسین ناظر بر ساخت و ساز شهری را کم ارزیابی کرده اند.
تجریبات نشان می دهد که طراحی ساختمان های برای تحمل زلزله از جمله مهمترین عوامل موثراست که علاوه بر کاهش حفظ حیات جامعه موجب پایداری سرمایه های ملی می شود.
اگر ساختمان ها برای تحمل زلزله طراحی شده باشند زلزله را از سر خواهند گذراند و خرابی های اندک آنها با صرف وقت و هزینه ای معقول قابل بهسازی بوده و بسرعت زندگی را به روال عادی خود باز می گرداند این در حالی است که بیشتر سازه های موجود در شهرهای بزرگ کشور کمتر از 30 سال عمر مفید دارند و روشها و تکنیک های کاهش خطر پذیری مقاوم سازی و سبک سازی در ساخت آنها رعایت نشده است.
دکتر حیدری نژاد رئیس مرکز تحقیقات ساختمان با انتقاد از عدم توجه به مقاوم سازی ساختمان ها در کشور در این باره می گوید در زمینه طراحی ساختمانهای مقاوم در مقابل زلزله ، آیین نامه استاندارد 2800 و مقررات ملی ساختمانی ایران وجود دارد که مصوبه هیات دولت را به همراه دارد.
این آیین نامه برای بسیاری از ساختمان ها اجباری است ، لذا اگر ساختمان ها بر اساس این آیین نامه ساخته شوند، تلفات کمتری را شاهد خواهیم بود.
اما به نظر می رسد که وجود کاستی ها در اجرای این آیین نامه سبب شده است که ربطه منطقی و مطلوب میان مسئولان ساخت و ساز با مهندسان و شهرداری به عنوان ناظر نهایی ایجاد نشود.
همچینین سید محمود حسینی رئیس پژوهشکده سازه پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با انتقاد از فساد موجود بر ساخت و ساز کشور بر این باور است که بحث نظارتی به صورت منبع درآمدی برای کارکنان شهر داری در آمده است.
وی در این باره می گوید کارمندان شهرداری هنگام صدور پروانه ساخت و ساز دفاتر فنی یا شرکت هایی را که با آنان در ارتباط هستند به کارفرما معرفی می کنند و با این شیوه همکاری با دفاتر فنی و شرکت های ساختمانی منبع در آمدی برای خود به وجود می آورند.
این در حالی است که طی دهه گذشته ساختمان های بلند مرتبه زیادی بدون مطالعه در کشور ساخته شده اند که از جمله می توان به بلند مرتبه سازی در تهران اشاره کرد در حال حاضر بسیاری از ساختمانهای بلند مرتبه تهران در روی گسل نیاوران واقع شده اند که این مسله مدیریت زلزله را با بحران مواجه ساخته است.
وجود بسیاری از این ساختمانها باعث شده است که فضاهای آزاد منطقه به ساختمان تبدیل شده و بافتهای متراکمی را بدون در نظر گرفتن شبکه های ارتباطی مناسب به وجود آورده است که عملیات امداد رسانی را به هنگامه مواجه با مشکل روبرو خواهد ساخت.

مقاوم سازی باید اندیشه شود

عدم توجه به وقوع زلزله نه تنها در ساخت و ساز ساختمان وجود دارد بلکه شبکه زرگراه ها و خیابان های بسیاری از شهرهای کشور پس از وقوع زلزله ای بزرگ ، دارای وضعیتی بحرانی خواهد شد.
هم اکنون بسیاری از شبکه بزرگراه ها و خیابانهای در شهرهای بزرگ کشور حتی در شرایط عادی نیز دارای مشکلات متعدد است در حالی که شبکه ترابری درون شهری نقشی تعیین کننده در موفقیت عملیات نیروهای امداد و نجات در شرایط بحرانی پس از زلزله در شهرهای بزرگ دارد.
از سوی دیگرهنگام وقوع زلزله آسیب دیدن شبکه های آب ، گاز و فاضلاب که نه تنها خیابانها و بزرگراه ها بلکه تونل های مترو را تهدید می کند و سقوط دکل های برق و مخابرات که علاوه بر امکان مسدود نمودن مسیرها، احتمال وقوع آتش سوزی را افزایش می دهد نیز قابل پیش بینی است.
عباس شفیعی معاون وزیر نیرو در امور آب و فاضلاب در این باره گفت: شبکه های آب و فاضلاب کشور بدلیل نبود طرحهای ایمنی در برابر زلزله تهدید می شود و هنوز طرح و یا دستورالعمل مشخصی در زمینه ایمنی سازی سامانه آب و فاضلاب در زمان بروز زلزله یا پس از آن تهیه نشده است.
این در حالی است که در صورت وقوع زلزله بسیاری از سدهایی که در زمان گذشته ساخته شده اند از بین خواهد رفت که خود فجایعی را به دنبال دارد.
همچنین مطالعه آسیب پذیری پالایشگاه ها؛ پمپ بنزین ها و جایگاههای انواع عرضه سوخت در کلان شهرها از جمله مسائلی است که توجه لازم به خود را می طلبد و در این میان توان آتش نشانان و تجهیزات آنها خود جای بحث دارد.

علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد

به نظر می رسد که زمان آن رسیده است که اقداما ت پیشگیرانه در مواجه با زلزله را جدی گرفته و در عمل و بدور از شعار پردازی و با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر با زلزله و خطرات احتمالی آن مقابله کنیم.
از بین بردن فرهنگ سود جویی و به قولی بساز و بفروشی استفاده از مصالح خوب و رعایت دقیق استانداردهای مهندسی و سبک سازی ، جلوگیری از ساخت و سازهای بی ضابطه رعایت اصول مهندسی زلزله در طراحی ساختمان ، تحکیم بناها ی عمومی همچون دانشگاهها و مدارس و استحکام تاسیاست و زیر ساخت زیر بنایی ، افزایش امکانات کمک رسانی و امدادی ، برگزاری دوره های آموزشی در کتاب های درسی و رسانه های گروهی ، مانورهای ضد زلزله از جمله اقدامات پیشگیرانه ای است که می توان در مواجهه با زلزله آن را در نظر گرفت.
همچنین به نظر می رسد که دولت باید هرچه سریعتر نهادی مشخص را در جهت مقابله با زلزله و خطرات احتمالی آن تعیین کند تا چه قبل و چه بعد از وقوع این حادثه مرکزیت و محوریت در جهت مقابله با آن ایجاد شود.
شاید همه ضرب المثل قدیمی علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد را شنیده باشیم چرا که هرلحظه امکان وقوع حادثه عظیم در پیش است و اگر امروز اقدامی نکنیم فردا خیلی دیر است.