اعراب و علم

اگرچه مطالب منتشر شده در ساینس گمانه‌زنی‌های علمی بود تحقیقاتی که این گزارش بر مبنای آن تهیه شده بود در جهان عرب انعکاس قابل توجهی داشت. روزنامه «المصر الیوم»، پرتیراژترین روزنامه مستقل مصر تیتر «دانشمندان آمریکایی، داروین را تخطئه می‌کنند» را برگزیده بود و شبکه خبری الجزیره از ابطال تئوری داروین با آردی خبر داد.

هزاران خواننده و بیننده در جهان عرب این یافته را با شادمانی جشن گرفتند و آن را گواهی بر حقانیت دیدگاه‌های اسلامی و ضربه‌ای سخت به ایدئولوژی غربی دانستند.

با این حال تعدادی از مخاطبان رسانه‌ها با ارسال نظرات خود برای منابع خبری به این نکته که یافته‌های تحقیقات اخیر در جهان عرب به‌درستی درک نشده است، اشاره کرده بودند.

واکنش جوامع عرب به دیدگاه‌های تازه دانشمندان غربی در مورد چگونگی آغاز حیات بشر که براساس یافته‌های تیم‌ تحقیق آردی به دست آمده را به هیچ عنوان نباید شگفت‌آور تلقی کرد.

براساس نظرسنجی‌ها یک‌سوم افراد بالغ در مصر در سراسر عمرشان اسم داروین را هم نشنیده‌اند و تنها 8 درصد فکر می‌کنند شواهد و دلیل کافی در اثبات تئوری تکامل وجود دارد. حتی معلمان که به طور طبیعی انتظار می‌رود اطلاعات کامل‌تری داشته باشند هم به اندازه عامه مردم در مورد داروین کم‌اطلاع هستند.

در نظرسنجی‌ای که در 18 مدرسه دولتی مصر، جایی که تئوری داروین در دروس کلاس 8 گنجانده شده است، انجام شد گواهی بر این واقعیت بود که هیچ‌یک از 30 دبیری که مورد سوال قرار گرفتند به‌رغم نداشتن اطلاعات کافی در مورد تئوری داروین اصرار داشتند این تئوری اشتباه و مغایر با چگونگی شکل‌گیری حیات بشر است.

اگر پافشاری اعراب بر عدم‌ پذیرش یافته‌های علمی در مورد چگونگی پیدایش حیات بشری تا حدودی در آموزه‌های دینی نهفته است لیکن بخشی از آن را می‌توان به پایین ‌بودن سطح دانش در این جوامع نسبت داد.

تا پیش از انجام اصلاحات آموزشی در عربستان‌سعودی 31 درصد برنامه درسی دانش‌آموزان ابتدایی به طرح مسائل مذهبی اختصاص یافته بود در حالی که 20 درس آنها محتوای دروس در مورد ریاضیات و علوم بود. یک‌چهارم دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه‌های این کشور بخش اعظم وقت مطالعه خود را به دروس مذهبی اختصاص می‌دادند و پرداختن به دروس مذهبی در تمام مقاطع تحصیلی از دبستان گرفته تا دانشگاه اجباری است.

چنین روندی هزینه‌هایی به مراتب فراتر از بی‌اطلاعی از داروین و تشکیک در مورد یافته‌های علمی اخیر دارد. کشورهای عربی طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در زمینه آموزش را دوچندان کرده‌اند و میانگین سهم آموزش از بودجه کشورهای عرب از میانگین جهانی نیز بالاتر است، گام‌های بلندی در زمینه محو بیسوادی برداشته‌اند و توانسته‌اند گرایش به تحصیلات تکمیلی در جوانان را افزایش دهند با این حال خلا‡ موجود بین توان آموزشی در کشورهای عربی با سایر کشورها به غایت نگران‌کننده است.

همین مساله یکی از دلایل اصلی بالا بودن نرخ بیکاری جوانان در کشورهای عرب است. براساس تحقیقی که همین اواخر توسط گروهی از اقتصاددانان مصری انجام شد فقدان مهارت نیروی کار به خوبی نشان می‌دهد چرا پیشرفت و توسعه اقتصادی سریع در مصر نتوانسته به خروج آحاد مردم این کشور از زیرخط فقر کمک کند.

جامع‌ترین تحقیق مقایسه‌ای سیستم‌های آموزش در کشورهای مختلف موسوم به روش‌های تحقیق علوم و ریاضیات بین‌المللی (TIMSS) که هر 4 سال یک‌بار انجام می‌شود در جدیدترین گزارش خود در سال 2007 میلادی فاش ساخت از بین 48 کشوری که مورد بررسی و ممیزی قرار گرفته بودند هر 12 کشور عرب حاضر در این فهرست معدل پایین‌تری از شاخص تعیین شده دارند.

بدتر آن که کمتر از یک درصد کودکان 13 - ‌12 ساله شاغل به تحصیل در کشورهای عرب از حداقل اطلاعات علمی لازم برای ارتقا به مراحل بعدی تحصیل برخوردارند که در قیاس با آمار 32 درصدی سنگاپور و 20 درصدی ایالات‌متحده نگران‌کننده به نظر می‌رسد. اردن تنها کشور عرب بود که توانست امتیازی بالاتر از میانگین بین‌المللی اخذ کند و 5‌‌درصد دانش‌آموزان 13 ساله این کشور از اطلاعات پایه علمی مناسب برخوردار بودند.

وقتی پای مقایسه شاخص‌ها در میان باشد سایر معیارهای جهان عرب هم نگران‌کننده به نظر می‌رسد. در فهرست‌ رتبه‌بندی 500 دانشگاه برتر دنیا که هر ساله توسط دانشگاه جیائوتلنگ شانگهای منتشر می‌شود اگرچه حتی کشوری چون آفریقای‌جنوبی 3 نماینده در آن دارد حتی یک دانشگاه عربی در آن به چشم نمی‌خورد.

مجمع جهانی اقتصاد که در کشور سوئیس فعال است مصر را در فهرست رقابت‌پذیری کشورهای دنیا از بین 133 کشور در رتبه 70 قرار داده است اما تا آنجا که به کارآمدی سیستم آموزش ایتالیا و توجه به آموزش علوم و ریاضیات مربوط می‌شود این کشور در رتبه 124 قرار می‌گیرد.

لیبی با وجود درآمد سرانه 16 هزاردلاری مردمش وضعی به مراتب بدتر از مصر دارد و در رتبه 128 این فهرست قرار گرفته است. دولت‌های عرب که به‌خوبی از ضعف ساختارهای آموزشی خود اطلاع دارند در تلاشند نواقص خود را برطرف سازند. آنها در این مسیر برای سرعت بخشیدن به روند لاک‌پشت‌وار اصلاح برنامه‌های آموزشی، تربیت دانش‌آموزان باسواد و ارتقای علمی معلمان جاده میان‌بر توسعه مدارس غیرانتفاعی را در پیش گرفته‌اند.

به عنوان مثال در قطر سهم آموزش غیرانتفاعی از 30 درصد در سال 1999 به 60 درصد در سال 2006 رسید و سوریه از سال 2001 تاکنون مجوز فعالیت 20 دانشگاه خصوصی را صادر کرده است.

مترجم: فرزین تکلو / منبع: اکونومیست