خوابگردی کودکان

خواب نقش مهمی در بهبود وضع جسمانی، ایجاد مقاومت، استحکام و تقویت تجارب شناخته شده و به‌کارگیری آنها دارد؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت نوع طبیعی آن در سلامت و بهداشت روانی فرد امری اساسی به شمار می‌آید.

اختلال خواب در بین کودکان خیلی شایع است تا جایی که برخی از نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند 20 تا 30 درصد کودکان یک تا 5 ساله دچار نوعی مشکل خواب هستند.

شروع اختلال خوابگردی بین 4 تا 6 سالگی است. این اختلال قبل از 4 سالگی نادر است و همین طور بعد از 9 سالگی نیز کمتر دیده می‌شود. اولین ویژگی این گروه از کودکان، تکرار راه رفتن در خواب است. در این اختلال، فرد رختخواب را ترک می‌کند و در اطراف خود شروع به قدم زدن می‌کند، بدون آن که از عمل خود در صبح روز بعد خاطره‌ای به یاد داشته باشد. گاهی دیده شده کودک در رختخواب نشسته و چشمانش باز است و اطرافیان تصور می‌کنند که او بیدار است، در حالی که در این موقع کودک واقعا خواب است و چیزی نمی‌بیند. اگر اتفاقا بین راه رفتن از خواب بیدار شود، با تعجب به اطراف خود نگاه می‌کند و از علت وجود خود در آن مکان تعجب می‌کند. البته بعد از چند دقیقه دوباره به رختخواب برمی‌‌گردد و به خواب عمیق فرومی‌رود.

خوابگردی ممکن است در پسرها رواج بیشتری داشته باشد. رفتار این کودکان کاملا متفاوت است. در برخی از آنها خوابگردی می‌تواند به شکل خارج شدن از تختخواب و رفتن به سایر قسمت‌های اتاق بروز کند، ولی در برخی دیگر رفتارهای دیگری مثل دویدن به اطراف همراه با خشونت گزارش شده است. این کودکان ممکن است به اطراف بدوند بدون این که به موانع توجه کنند. البته ممکن است هوشیاری مختصری نسبت به محیط وجود داشته باشد. این موضوع از طریق توانایی کودک در عبور از راهروها و عدم برخورد به موانع تایید شده است، به هر حال، احتمال برخورد با اشیا، شیشه‌های پنجره‌ها و پله‌ها وجود دارد و ممکن است در بعضی موارد آسیب‌های جدی نیز رخ دهد. خطرات آسیب‌زا در کودکانی که خوابگردی شدید دارند، نسبت به کسانی که چنین رفتارهایی را نشان نمی‌دهند، بالاتر است.

این اختلال در خواب عمیق دیده شده و هنگام صبح، کودک چیزی از آن را به خاطر نمی‌آورد. بهتر است در این مواقع کودک را به رختخوابش برگردانیم. در ضمن، محیط خانه باید طوری باشد که کودک به هنگام راه رفتن به خودش آسیب نرساند. چون ممکن است کودکی که خوابگردی می‌کند، از پله‌ها بیفتد یا از پنجره بالا رود. در ضمن، این مشکل در کودکان بین سنین 5 تا 12 سالگی هم بیشتر دیده می‌شود. معمولا خوابگردی دوره کودکی و در آغاز نوجوانی ‌ حدود 15 سالگی از بین می‌رود، اما در پاره‌ای از موارد، بعد از قطع خوابگردی دوران کودکی، با بازگشت مجدد آن در بزرگسالان جوان، مواجه می‌شویم. بین 10 تا 30 درصد از کودکان دست‌کم یک بار خوابگردی را تجربه می‌کنند.

اشیای تیز و شیشه را باید از اتاق کودک و نواحی مجاور دور و دسترسی به پله‌ها را محدود کنیم. هر مرحله خوابگردی از چند دقیقه تا نیم ساعت طول می‌کشد و بعد از پایان آن کودک ممکن است دچار حالت اغتشاش و درهم شدگی کوتاه‌مدت شود یا آن که به رختخواب برگردد و خواب خود را تا صبح روز بعد ادامه دهد.

خوابگردها از موقعیت‌هایی که موجب می‌شوند افراد دیگر به مشکل آنها پی ببرند (مانند رفتن به اردو یا منزل دوستان، یا رفتن به تعطیلات و خوابیدن با افراد دیگر در یک اتاق) اجتناب می‌کنند.

سبب‌شناسی

احتمالا یک نابهنجاری عصبی جزیی در این اختلال نقش دارد. پژوهش‌هایی که درباره دوقلوها صورت گرفته، احتمال وجود یک مولفه ژنتیک را در خوابگردی مطرح می‌کند. همچنین، گاهی به علت احتمال تصادف، حالت خطرناکی پیدا می‌کند. نقش عوامل استرس‌زای محیطی، روانی و خستگی و محرومیت قبلی از خواب و دیگر موارد مشابه نیز در ابعاد این اختلال‌ها مطالعه و تایید شده است.

به نسبت نوع اختلالات خواب، علت‌های گوناگونی را اصل می‌پندارند ولی به طور کلی عوامل زیر نقش دارند:

اختلالات عفونت سیستم عصبی یا نارس بودن دستگاه اعصاب مرکزی

ضربه‌های روحی وارد شده به فرد در طول دوران زندگی

وجود والدین با اختلال خواب یا مبتلا به دچار بیماری‌های روانی دیگر

خستگی، احساس رنجیدگی و به طور کلی فشارهای محیطی

درمان

هرچند پزشکان درمان‌های دارویی را برای این اختلال در راس اقدامات خود قرار می‌دهند، اما بررسی‌ها نشان از کارایی کم و عوارض جانبی این اقدام‌ها را با شک و تردید مواجه کرده است. به نظر می‌رسد روان‌درمانی در تخفیف این اختلال‌ها، برطرف کردن اضطراب و اصلاح شیوه‌های غلط رفتاری مربوط به خواب موثر خواهد بود. تصمیم درباره استفاده از آنها، به اساس ارزیابی از خطر و آسیب و هزینه‌ای که اثرات دارو بر فعالیت‌های روزمره بر جای می‌گذارد وابسته است. اگر کودک شما همیشه در خواب راه می‌رود، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. گاهی دارو می‌تواند الگوی خواب کودک را تغییر دهد.

پیشنهاد

در مورد بعضی از کودکان، تصور منفی بهتر عمل می‌کند. برای مثال، کودک را وادارید که تصور کند در خواب از رختخوابش بیرون آمده است و در حال پرت شدن از پله‌هاست و در این حال به خودش می‌گوید: «بایست! بایست! به رختخواب برگرد»! تا حد امکان این صحنه را واقعی و ترسناک مجسم کنید. سپس از کودک بخواهید که صحنه را با تصور ذهنی خودش که سالم و آرام در رختخواب خوابیده است، کامل کند.

شما به عنوان پدر و مادر، باید راه‌هایی را پیدا کنید که وقتی کودک در خواب راه می‌رود، به خودش آسیب نرساند. این به معنای مجبور کردن و ترساندن کودک نیست، زیرا مجبور کردن و ترساندن کودک می‌‌تواند خطرناک‌تر از خوابگردی او باشد. در عوض، فکر خود را روی ترتیب دادن محیطی آرام و امن که در آن کودک آسیب نبیند متمرکز کنید. از وسایلی که شما را از راه رفتن او هنگام شب آگاه می‌کند استفاده کنید. از کودکان بزرگ‌تر بخواهید که در این مورد، راه‌های مناسبی پیشنهاد دهند.

چون خستگی، خوابگردی را تسریع می‌کند، کودک باید به اندازه کافی و منظم بخوابد. اگر هم بحث اضطراب و استرس در میان است، اضطراب و استرس کودک باید درمان شود. اگر یک ماه کودک را 30 دقیقه قبل از شروع دوره خوابگردی (که مبنایش ثبت روزانه خواب کودک است) بیدار کنیم و با این کار در بیداری ناقص او خلل ایجاد کنیم، مشکل کودک رفع می‌شود. در مدیریت دوره خوابگردی از فنون پیشگیری از سوانح، آرام برگرداندن کودک به رختخواب و انجام کاری که کودک آرام بگیرد (البته اگر کودک هیجان‌زده باشد) استفاده می‌شود.

صابر محمدی