با تغییرات آب‌وهوایی در دشت سیستان

کوه خواجه دیگر در امان نیست

طی 8 سال گذشته به علت خشکسالی سیستان و بلوچستان، کوه خواجه از گزند باران در امان بود، اما پس از سال‌ها، چندی پیش و اوایل سال گذشته به علت بارانی شدن دشت سیستان میزان آسیب‌های وارد شده به کوه خواجه بیشتر شده است. این اثر خشتی هم اکنون نیز با سرد شدن هوا بیشتر از قبل تهدید می‌شود. در حال حاضر این قلعه شهر اشکانی هنوز استحکام‌بخشی نشده است.

کد خبر: ۲۸۸۲۸۹

بنای عظیم کوه‌ خواجه همچنان در کانون بی‌توجهی مسئولان سازمان میراث فرهنگی به سر می‌برد و با آغاز بارندگی در سیستان و بلوچستان، تخریب‌های این شهر خشتی دوباره از سر گرفته می‌شود. این در حالی است که هنوز هیچ عملیات حفاظتی برای استحکام‌بخشی این مجموعه بزرگ اشکانی نشده است.

به گزارش میراث خبر، کوه خواجه قلعه شهری بزرگ متعلق به دوره اشکانی است که روی تنها پشته طبیعی و بلند زابل ساخته شده و به تخت جمشید خشت و گل شهرت دارد. این مجموعه معماری خشتی در حالی همچنان شمایل خود را حفظ کرده که تن فرسوده آن سال‌هاست از بی‌توجهی مسئولان سازمان میراث فرهنگی رنج می‌برد و هنوز هم در کانون غفلت مدیران و دست‌اندرکاران به سر می‌برد.

در حالی که طی دو تا سه سال گذشته با تشکیل ساختار‌های مدیریتی برای دشت سیستان و تاکید بر حفاظت بیشتر روی آثار این منطقه از استان سیستان و بلوچستان، هنوز مشکلات کوه خواجه برطرف نشده و طی چندماه گذشته مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری دشت سیستان هم از سمت خود استعفا کرد و هنوز هم مدیر جدیدی جایگزین وی نشده است.

«رسول موسوی حاجی»، مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری دشت سیستان دراین‌باره به خبرگزاری میراث فرهنگی گفت: «استعفای من به 6 تا 7 ماه قبل باز می‌گردد و دلیل آن هم کسالت و بیماری است. دشت سیستان نیاز به نیرویی کوشا و سالم دارد که البته از زمان استعفای من تا کنون معرفی نشده و هنوز شخصا مسائل پایگاه را پیگیری می‌کنم».

وی درباره وضعیت کوه‌ خواجه گفت: «بارها گفتم و تاکید می‌کنم که کوه خواجه برای ماندن نیاز به تیمی پژوهشی با امکاناتی مناسب و بودجه‌ای کافی دارد تا احیاء‌ شود. با پرداخت بودجه‌هایی مثل سالیانه 30 تا 50 میلیون تومان، مشکل کوه خواجه حل شدنی نیست».

پیش از این سازمان میراث فرهنگی با در نظر گرفتن اعتباری بالغ بر 30 میلیون تومان قصد شروع فعالیت‌های حفاظتی در کوه خواجه را داشت.

موسوی در ادامه گفت: «مطالعات پژوهشی شامل باستان‌شناسی،‌ آسیب‌شناسی بنا، مطالعات معماری و ... از جمله فعالیت‌هایی است که باید قبل از شروع به کار مرمت در این بنای اشکانی انجام شود. این درحالی است که هنوز این فعالیت‌ها انجام نگرفته».

وی در ادامه گفت: «پیش از این کوه خواجه نیاز به تشکیل تیمی فعال دارد که حداقل 6 ماه سال به طور مدام به این بنا سرکشی کرده و از نزدیک مطالعات خود را در کنار آن دنبال کنند. برای کوه خواجه باید الگوی مطالعاتی مثل چغازنبیل در نظر گرفت و محیا‌ کرد».

طی 8 سال گذشته به علت خشکسالی موجود در سیستان و بلوچستان، کوه خواجه از گزند باران در امان بود، اما پس از سال ها، چندی پیش و اوایل سال گذشته به علت بارانی شدن دشت سیستان میزان آسیب‌های وارد شده به کوه خواجه بیشتر شده است. این اثر خشتی هم اکنون نیز با سرد شدن هوا بیشتر از قبل تهدید می‌شود.

موسوی گفت: «هنوز از باران‌های فصلی در سیستان و بلوچستان خبری نیست، اما امکان شروع این بارندگی‌ها وجود دارد و نیازی به گفتن نیست که، باران با یک بنای خشتی استحکام‌بخشی نشده و رها شده چه می‌کند».

مدیر استعفا کرده پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری دشت سیستان با انتقاد از عدم توجه کافی مسئولان استانی به کوه خواجه گفت: «این‌که همه انتظارات را از سازمان میراث فرهنگی داشته باشیم، عادلانه نیست. برای بنایی مثل کوه خواجه که نیاز به هزینه‌های بسیار و بودجه‌های کلان دارد، استانداری، فرمانداری و دیگری مسئولان شهری و استانی هم باید با سازمان میراث فرهنگی همکاری کنند».

طبق آخرین مصوبات پایگاه پژوهشی سیستان، ساخت و ساز تا شعاع 3 کیلومتری کوه خواجه ممنوع اعلام شد. به این ترتیب فعلا این بنای اشکانی از گزند تعرض به حریم و عرصه در امان مانده است.

در آخرین اقدامات انجام گرفته، طی بررسی باستان‌شناسی در کوه خواجه، منجر به کشف 7 محوطه دوره زیرین پارینه سنگی جدید در این کوه باستانی شد.

کوه خواجه که به آن "کوه خدا"، "کوه رستم" و "کوه اوشیدم" هم می گویند، با ارتفاع تقریبی 133 متر از سطح دشت تحت تاثیر جریانات زمین ساختاری دوران سوم شکل گرفت.

این کوه در باورهای سه مذهب زرتشتی، مسیحیت و اسلام دارای قداست است و به گونه‌ای با فرجام خواهی، بهروزی و حاکمیت عدل و داد بر پهنه ایران ارتباط داشته است.

در انجیل متی آمده سه مغ هر روز از بلندای کوهی ستاره تولد مسیح(ع) را جستجو می‌کردند. این کوه در شرق فلات ایران و در سیستان بوده و از بالای همین کوه نیز ستاره تولد مسیح دیده شده. مغ‌های ایرانی رد ستاره را دنبال می‌کنند و به مکانی ‌می‌رسند که مسیح متولد می‌شود و در حالی که نوزاد در دامان مادر تازه فارغ شده آرام گرفته بود، با آن‌ها سخن می‌گوید. آن‌گونه که از نوشته‌ها مشخص است، آن کوه معروف همان کوه خواجه است.

بخش اصلی قلعه در شیب جنوب شرقی با سه دیواره دفاعی ترکیب و تقارنی از معماری مرکزی و فضاهای منفرد جنبی با عملکرد توامان زیستی و دفاعی و عبادی است.

این بخش در بردارنده زیباترین گچبری‌های دوران اشکانی و نقاشی‌های متنوع و تنها نقش‌ برجسته‌های گلی شناخته شده و نیز بنیادهای اولیه معماری دو ایوانه و چهارایوانه، طاق‌ها و گنبدهای اولیه است.

بناهای کک کهزاد، کوشک چهل دختران، زیارت پیر گندم بریان، و مزار خواجه و قبور اسلامی از بناهای مهم سطح کوه است.

کوه خواجه برای نخستین بار در سال 1916 توسط "اورل اشتین" باستان‌شناس انگلیسی شناسایی و کشف شد. بدنبال آن پروفسور "هرتسفلد" طی سالهای 1925-1929 میلادی به جستجو در آثار کوه خواجه پرداخت. در سال 1961 "گوئلینی" باستانشناس و معمار ایتالیایی کاوش‌های محدودی در آثار کوه خواجه انجام داد. از دیگر کاوشگران محوطه می‌توان از محمود موسوی و سید منصور سید سجادی نام برد. آخرین بررسی در این محوطه توسط سرور غنیمتی از دانشگاه برکلی انجام شده است.