رنگین کمان تئاتر ایران

در حالی که جشنواره تئاتر ماه امسال به هفتمین روز خود رسیده و شاهد آخرین اجراهای این دوره‌‌اش خواهد بود و در مراسم اختتامیه فردا برندگانش را خواهد شناخت، پای صحبت‌های دکتر سعید کشن‌فلاح نشستیم و با او درباره چند و چون برگزاری این رویداد هنری گفتگو کردیم.

با توجه به حضور 35 نمایش صحنه‌ای و 21 اثر خیابانی در جشنواره امسال تئاتر ماه و جدول پر و پیمان اجراها به مدت 7 روز به نظر می‌رسد کمیت برای شما خیلی اهمیت داشته است.

به هیچ‌وجه قصدمان افزایش تعداد آثار پذیرفته شده در جشنواره و پرداختن به کمیت نبوده است. ابتدا به دلیل بودجه پیش‌بینی شده و تعداد کم سالن‌هایی که در اختیار داشتیم، تنها قرار بود 24 اثر صحنه‌ای را در جشنواره بپذیریم که بعد به خاطر اصرار هیات انتخاب، تصمیم به افزایش این نمایش‌ها گرفتیم.

اصرار هیات انتخاب و ارزیابی برای پذیرش نمایش‌های بیشتر بر چه اصلی استوار بود؟

وقتی هیات ارزیابی از استان‌ها به تهران بازگشتند، با توجه به کیفیت آثاری که دیده بودند و فعالیت‌های چشمگیر هنرمندان شهرستان‌ها تقاضا کردند سقف پذیرش نمایش‌های غیر تهرانی را افزایش دهیم. آنان تاکید داشتند نباید زحمت و تلاش گروه‌های شهرستانی را که با امکانات کم و ناچیز در حال فعالیت هنری هستند، نادیده بگیریم.

پس این افزایش تعداد نمایش‌ها تنها مربوط به آثار شهرستانی می‌شود؟

بله. ما سقف پذیرش کارهای تهرانی را حفظ کردیم و برای همین در جشنواره امسال کفه ترازو به نفع حضور شهرستانی‌ها سنگینی می‌کند.

از تلاش گروه‌های شهرستانی گفتید. با آن که این فعالیت را باید ارج گذاشت، اما نباید به گونه‌ای رفتار کرد تا کیفیت جشنواره افت پیدا کند.

چنین اتفاقی نیفتاده است.

اما تعدادی ازکارهای شهرستانی به لحاظ کارگردانی و بازیگری دچار ضعف‌هایی هستند که قابل قبول نیست.

این ارزیابی شما تنها براساس یکی دو کار شهرستانی است که روز چهارم جشنواره روی صحنه رفته‌اند و باید صبر کنید و داوری نهایی را در پایان جشنواره انجام دهید.

تجربه سال‌های گذشته و همین چند اجرایی که تاکنون از سوی شهرستانی‌ها اجرا شده‌اند، نشان‌دهنده این کاستی‌ها و ضعف‌های هنری است. این مشکل حتی گریبانگیر تعدادی از نمایش‌های تهرانی را نیز گرفته است.

این داوری‌ها در همه جشنواره‌ها می‌تواند صورت بگیرد و تعدادی کار را ضعیف و برخی را قوی ارزیابی کند. همان‌طور هم‌ که خودتان گفتید تنها محدود به نمایش‌های شهرستانی نمی‌شود.

اما سیاست و برنامه‌ریزی شما در جشنواره‌های چند سال گذشته نشان داده توجه خاصی به آثار شهرستانی دارید.

این که عیب نیست و در واقع از اهداف اصلی ماست. در واقع ما به دنبال کشف استعدادهای جوان در شهرستان‌ها هستیم تا زمینه رشد آنها را فراهم کنیم. اعتقاد داریم به دلیل تمرکزی که در تهران وجود دارد، دانشکده‌های متعدد هنری که در آن فعالیت می‌کنند و دیگر امکانات، جشنواره‌ها باید به فضایی برای فعالیت شهرستانی‌ها تبدیل شوند. برای همین جشنواره تئاتر ماه را به فرصت مغتنمی برای ابراز وجود هنرمندان غیرتهرانی تبدیل کرده‌ایم.

استعدادهای خلاقی در بسیاری از شهرهای کشور وجود دارد و با توجه به کمبودهایی که با آن روبه‌رو هستند، جشنواره تئاتر ماه مدت زمان کوتاهی در اختیار آنان قرار می‌دهد تا خود را نشان دهند.

حضور آنان در پایتخت، تماشای کارهای یکدیگر، قرار گرفتن‌شان در کنار گروه‌های تهرانی و ایجاد یک رقابت سالم هنری، زمینه رشد و بالندگی بیشتر این هنرمندان را فراهم می‌آورد.

این حمایت از آثار شهرستانی تنها در قالب همین جشنواره خلاصه می‌شود؟

قطعا نه. ما قصد داریم از کارهای راه یافته به جشنواره و حتی آنها که از سطح کیفی خوبی برخوردار بوده و اما موفق به حضور در این رویداد هنری نشده‌اند، مجموعه‌ای را آماده کنیم و در قالب برگزاری رپرتوارهایی در استان‌ها به صحنه ببریم. در این صورت، نمایش‌های گروه‌های شهرستانی پس از ارزیابی شدن در جشنواره، این فرصت را خواهند یافت تا مورد قضاوت مخاطبان هم قرار بگیرند.

در جشنواره تئاتر ماه، شعارتان توجه به هنر و معنویت است. از آنجا که تئاتر در طول حیات خود به طور عام همیشه با آیین‌ها و اعتقادات مردم پیوستگی داشته است، منظور شما از معنویت در این جشنواره به طور خاص چیست؟

درست است که تئاتر خاستگاهی آیینی، دینی و اعتقادی داشته است، اما در طول زمان با فرهنگ و تفکرات جامعه غرب رشد کرده و با همان زیربنای فرهنگی به عنوان سوغات فرنگ به ایران آمده است.

تئاتر در یکی دو قرن اخیر با توجه به فرهنگ و اندیشه‌های غالب بر اروپا و آمریکا، به سمت تفکر بی‌دینی و پرداختن به مسائل روزمره و حتی در مواردی پیش‌پاافتاده حرکت کرده است. این باعث شده تا دغدغه‌های اقتصادی، مادی، جسمی و جنسی مانع از آن شوند که هنرمندان تئاتر معاصر جهان به امور معنوی انسانی توجه کافی نشان دهند.

از طرف دیگر فرهنگ حاکم بر جامعه ایران که ریشه در تاریخ کهن آن دارد، با محوریت تفکر و اندیشه دینی و توجه به امور معنوی شکل گرفته است. در این فرهنگ، مبنای اعتقادی این است که انسان متعلق به جهان باقی است و چند روزی را در این وادی فانی به سر خواهد برد. از این رو تمام آنچه در این دنیا انجام می‌دهد، نتیجه‌اش را در دنیای دیگر درو خواهد کرد. این اعتقاد به پندار، گفتار و کردار انسان اینجایی اثر می‌گذارد و آموزه‌هایی را بنیان می‌گذارد که می‌توانند در تئاتر تجلی شوند.

اما تئاتر امروز غرب هم یکسره خالی از معنویت نیست؟

ما به هیچ وجه چنین آثاری را نفی نمی‌کنیم. اما تاکیدمان بر این است که تئاتر ایران باید بر فرهنگ اسلامی و ریشه‌دارش و تفکر انقلابی معاصرش استوار شود. تاکید بر این نکته اصل و مبنای نگرش ما به پیوند هنر و معنویت است.

مهرماه امسال شاهد برپایی 4 جشنواره تئاتر بوده و هستیم. جشنواره‌های تئاتر کودک و نوجوان و ایثار که به پایان رسیده‌اند و جشنواره‌های تئاتر ماه و رضوی هم در حال برگزاری هستند. این تداخل و تراکم را چگونه ارزیابی می‌کنید و اصولا آن را گریزناپذیر و طبیعی می‌دانید یا نه؟

درباره همزمانی 2 روزه جشنواره تئاتر ماه و رضوی باید بگویم که زمان برگزاری جشنواره ماه در تقویم سالانه شمسی ثابت است و این روزها را با رصد کردن تقویم و خالی بودن آنها انتخاب کرده‌ایم. ولی از آنجا که جشنواره تئاتر رضوی همزمان با روز تولد امام رضا (ع) برگزار می‌شود و این مناسبت دینی در تقویم شمسی هرسال 10 روز جلو می‌آید، امسال به طور اتفاقی در 2 روز مشترک شده‌اند.

آیا امکان پیشگیری این اتفاق وجود نداشت؟

چون ما بخشی از برنامه‌ریزی‌ها را از قبل انجام داده بودیم، امکان تغییر زمان برگزاری جشنواره را نداشتیم.

درباره ترافیک جشنواره‌ای در مهرماه چه نظری دارید؟

پاییز در همه‌جای دنیا فصل پرکاری تئاتری‌ها و جشنواره‌هاست. از آنجا که ما در کشورمان مناسبت‌های مذهبی چون محرم و صفر داریم که چندان وقت مناسبی برای فعالیت‌های هنری نیست، این تراکم و ترافیک در مهرماه انباشته شده است.

اما واقعیت این است که فعالیت‌های تئاتری می‌توانند زمینه‌ای برای رشد و تقویت یکدیگر باشند و از پشت سر هم آمدن آنها نباید چندان نگران بود.

حتی اگر باعث تقسیم مخاطبان و کاهش تماشاگران شود؟

خوشبختانه این اتفاق نیفتاده است. شما خودتان دیده‌اید که تالارهای نمایشی ما در بیشتر اجراها پر بوده است و در مواردی حتی نتوانسته‌ایم پاسخگوی اشتیاق علاقه‌مندان باشیم. اتفاقا این استقبال از جشنواره‌های تئاتری چون کودک و نوجوان، ماه و رضوی نشان می‌دهد که برخلاف آنچه تصور و گفته می‌شود، تئاتر کشور توانایی جذب تماشاگران بی‌شماری را دارد و آن را باید جدی‌تر گرفت.

از زمان‌بندی جشنواره‌ها بگذریم، آیا فکر نمی‌کنید همه آنها نباید با میزبانی تهران برگزار شوند؟

جشنواره تئاتر کودک و نوجوان که سال‌هاست مهمان اصفهانی‌ها بوده و جشنواره رضوی هم بعد از چند سال برای اولین بار به تهران آمده است. از این رو فکر نمی‌کنم این اتفاق سال آینده هم رخ دهد. با وجود این من هم تایید می‌کنم بهتر است جشنواره‌های تئاتری در کشور پخش شوند و تنها به تهران اختصاص پیدا نکنند.

دغدغه تئاتر ایرانی

دکتر سعید کشن‌فلاح، استاد دانشکده سینما و تئاتر است و دانشجویانش بخوبی می‌دانند او تا چه حد دغدغه‌ نمایش و نمایشنامه‌های ایرانی را دارد. وقتی او به شاگردانش توصیه و گاه اجبار می‌کند تا متنی ایرانی را برای پروژه کلاسی درس کارگردانی دستمایه خود قرار دهند و این انتخاب حتی در نمره‌ای که می‌گیرند تاثیر مثبت دارد، هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که او دلبسته پیشرفت و اعتلای تئاتر کشور است و بیشتر به درون می‌نگرد تا به داشته‌های غربی‌ها.

کشن‌فلاح که کارهای زیادی را هم کارگردانی و به روی صحنه برده است، در انتخاب متن‌هایش نیز بیشتر سراغ نمایشنامه‌های ایرانی رفته و می‌رود و آثاری را در دست می‌گیرد که برآمده از ریشه‌های فرهنگ خودی و اینجایی باشد. وقتی هم او در قامت یک مدیر اجرایی ظاهر می‌شود، این گرایش خود را در برنامه‌ریزی‌هایش دخالت می‌دهد. برای مثال در چند سالی که جشنواره تئاتر ماه به دبیری او در حال برگزاری است، توجه به نمایشنامه‌های ایرانی و گروه‌های شهرستانی بشدت خودنمایی می‌کند. برای تایید این ادعا کافی است به جدول برنامه‌های ششمین دوره جشنواره تئاتر ماه نگاهی انداخت. تمام آثار شرکت‌کننده در این رویداد هنری، متون ایرانی را دستمایه کار خود قرار داده‌اند و از 35 نمایش راه یافته به جشنواره، 19 اثر متعلق به گروه‌های شهرستانی است.

تئاتر ماه از آن جشنواره‌هایی است که تکلیفش با خودش مشخص است و می‌داند چه هدفی را دنبال می‌کند. حال در این مسیر ممکن است انتقادها و خرده‌هایی بر آن وارد باشد که شاید با توجه به مقصدی که در پیش دارد، بتوان آنها را نادیده گرفت. جشنواره تئاتر ماه یک رویداد کاملا ایرانی است که در آن شهرستانی‌ها نقشی پرسرنگ دارند.

مهدی یاورمنش