تفاهم ملی و ضرورت‌های اجتماعی

 این طرح در آن زمان با اقبال گروه‌های سیاسی روبه‌رو نشد؛ اما انتخابات ریاست‌جمهوری دهم و حوادث قبل و بعد از آن باعث شد تا پس از گذشت حدود یک سال از ارائه طرح دولت وحدت ملی، این بار نخبگان سیاسی صحبت از طرحی برای رفع سوءتفاهمات ناشی از انتخابات و تفاهم ملی به میان آورند.

آیت‌الله‌ هاشمی‌ رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام که خود و اعضای خانواده‌اش در جریان مناظره‌های انتخاباتی مورد اتهاماتی قرار گرفته بودند از اولین کسانی بود که برای برون‌رفت جامعه از فضای پس از انتخابات راهکارهایی ارائه کرد.

وی در خطبه‌های نماز جمعه 26 تیر که اولین و آخرین نماز جمعه او پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم تاکنون بوده است، آغاز فرآیند بازگشت اعتماد عمومی را ضرورت اصلی امروز کشور برشمرد و پیشنهادهایی را در چند محور جداگانه برای تحقق این موضوع ارائه کرد.

حرکت در چارچوب قانون، ایجاد فرصت برای ابراز همه دیدگاه‌ها در رسانه ملی، آزادی دستگیرشدگان، دلجویی از خانواده‌های آسیب‌دیده حوادث اخیر و خاتمه برخورد امنیتی با رسانه‌ها از جمله راهکارهای ‌هاشمی ‌رفسنجانی در آن نماز جمعه بود.

وی همچنین رجوع و اتکا به مرجعیت را از جمله محورهای بارز پیشنهادهای خود برشمرد و تاکید کرد باید دلایل رنجش برخی مراجع را به صورت جدی مورد توجه قرار دهیم.

انتقادها از خطبه‌های آیت‌الله ‌هاشمی

این خطبه‌های هاشمی‌ رفسنجانی که پس از گذشت بیش از یک ماه از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری انجام می‌شد واکنش‌های متفاوتی به همراه داشت. از یک سو دستور آیت‌الله‌ هاشمی‌ شاهرودی، رئیس وقت قوه قضاییه مبنی بر رسیدگی و تعیین تکلیف سریع وضعیت بازداشت‌شدگان به نوعی حکایت از حرکت در راستای عملی شدن پیشنهادهای رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام داشت و از سوی دیگر برخی فعالان و گروه‌های سیاسی با انتقاد از خطبه‌های نماز جمعه 26 تیر ماه اعتقاد داشتند هاشمی‌ رفسنجانی یک‌جانبه و در حمایت از یک جریان خاص سخنرانی کرده است. از جمله این افراد که انتقادهای تندی به پیشنهادهای رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام داشت، آیت‌الله یزدی رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود. آیت‌الله یزدی با اعتقاد به این‌که‌ هاشمی‌ رفسنجانی باید به مسائل مربوط به حیطه کارش بپردازد پیشنهاد وی مبنی بر آزادی دستگیرشدگان را نادرست خواند. آیت‌الله یزدی همچنین گفت: اگر از من بپرسند که دستگیرشدگان را چه کار کنند می‌گویم باید آنها را مجازات کنند برای این‌که مملکت قانون دارد.

اصولگرایان منتقد دولت و راهکارها برای عبور از بحران

این‌گونه انتقادها از سوی برخی اصولگرایان در حالی مطرح می‌شد که چهره‌های معتدل‌تر اصولگرا و به قول معروف اصولگرایان منتقد دولت بر ضرورت دستیابی به راهکاری برای تلطیف فضای کشور اصرار داشتند.

علی مطهری، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی ‌از جمله این افراد است. او بهترین کار در شرایط فعلی را میانجیگری برخی بزرگان همچون آیت‌الله مهدوی کنی میان دولت و افرادی دانست که به نوعی رهبران اعتراضات خوانده می‌شوند. وی در گفتگو با مهر با تاکید بر این‌که طرفین باید رهنمودهای رهبری را پایه اتحاد قرار دهند، گفت: این اقدام در برقراری آشتی در کشور، ایجاد فضای گفتگو میان طرفین و اقرار به اشتباهات از جانب هر دو طرف موثر است و این مساله موجب می‌شود آنان به دلیل اتفاقات روی داده از مردم عذرخواهی کنند و انقلاب اسلامی قوی‌تر به راه خود ادامه دهد.

با این حال عماد افروغ، یکی دیگر از اصولگرایان منتقد دولت معتقد است در حال حاضر ایفای نقش میانجیگرانه از سوی آیت‌الله مهدوی‌کنی، پیشنهادی غیرعملی و ناسودمند است و آنچه اکنون مورد نیاز است، شکل‌گیری گفتگو میان نیروهای اجتماعی گوناگون جامعه ایران در عرصه عمومی و حوزه جامعه مدنی است تا پس از آن بتوان تاثیر این گفتگوها را در عملکرد حکومت نیز مشاهده کرد.

افروغ که ریاست کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم را به عهده داشت در گفتگو با عصر ایران گفت: به نظر من پیش از این‌که موضوع میانجیگری به میان بیاید، باید صورت مساله روشن شود و طی سلسله گفتگوهایی این امر روشن شود که اساسا مسائل امروز ما چیست و پس از آن ببینیم برای برون‌رفت از این مسائل چه راهکارهایی باید اندیشیده شود.

وی با بیان این‌که مولفه‌های وحدت‌بخش جامعه در معرض پاره‌ای از رخدادها و ذهنیت‌های بعضا غلط قرار گرفته است، گفت: بنابراین باید شرایط گفتگو بین گروه‌های مختلف وفادار به جمهوری اسلامی را فراهم کرد تا نهایت بتوان به سرانجام مناسبی دست یافت.

اما پیشنهاد افروغ برای گفتگو به یک اردوگاه خاص محدود نبوده، بلکه او معتقد است این گفتگوها باید بین چهره‌های متعادل و منتقد و خردمند هر دو گروه انجام شود.

وی معتقد است انجام این گفتگوها امر مطلوبی است و پس از انجام آنها می‌توان به فکر راهکار بود. در هر صورت با وجود چنین اعتقادی از سوی افروغ، خبرهایی که این روزها به گوش می‌رسد از عملی شدن میانجیگری آیت‌الله مهدوی‌کنی حکایت دارد که در جامعه روحانیت مبارز در حال انجام است.

اجلاس خبرگان رهبری

ارائه طرح‌های مختلف به صورت جسته و گریخته ادامه داشت تا این‌که سخنرانی ‌هاشمی ‌رفسنجانی در اجلاس مجلس خبرگان رهبری، فصل جدیدی را در این مبحث گشود. رئیس مجلس خبرگان رهبری که در تاریخ 31 شهریور در افتتاحیه اجلاس خبرگان صحبت می‌کرد به سخنان خود در نماز جمعه پس از انتخابات اشاره کرد و از تدوین متنی توسط دلسوزان نظام برای برون‌رفت از وضعیت فعلی خبر داد. وی به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز عید فطر اشاره کرد و گفت: گروهی از افراد خیر و خیرخواهان و دلسوزان نظام بر اساس فرمایشات رهبری و همچنین دیدگاه‌های افراد صاحب‌نظر، در حال تنظیم کردن متنی برای انتقال فضای فعلی جامعه به فضای نقادی صحیح هستند.

این اظهارات ‌هاشمی ‌رفسنجانی، موج جدیدی از انتقادها را علیه او برانگیخت تا جایی که وی چند روز بعد نسبت به این انتقادها واکنش نشان داد. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در دیداری که با اعضای شورای مرکزی خانه احزاب داشت، با اشاره به جنجال‌آفرینی برخی رسانه‌ها درخصوص سخنانش در اجلاس خبرگان رهبری گفت: متاسفانه برخی افراد و رسانه‌ها که خود را در بهشت برین می‌بینند، شتابزده درباره این اظهارات واکنش نشان دادند، ولی باید متذکر شوم افرادی دلسوز در مجمع تشخیص مصلحت نظام، پیشنهاددهنده این طرح به اینجانب بودند که مورد موافقت بنده نیز قرار گرفت و قرار است نتایج آن بزودی در دیداری که با آنان خواهم داشت، مورد بحث قرار گیرد.

رضا طلایی نیک از اعضای دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام در همین خصوص گفت: تعدادی از بزرگان و پیشکسوتان اصولگرا پیشنهادهایی به منظور وحدت بین نیروهای انقلاب ارائه کرده‌اند که هنوز نتایج آن مشخص نشده است. وی با اشاره به تلاش‌هایی که برای ایجاد وحدت بین نیروهای سیاسی صورت می‌گیرد، گفت: انسجام و اتحاد نیروهای وفادار به انقلاب و نظام،‌ بدون شفاف شدن مواضع آنها در حمایت از ولایت فقیه و سایر مبانی اسلام و انقلاب میسر نمی‌شود.

طرح آیت‌الله مکارم برای خروج از اختلافات

در حالی که برخی رسانه‌ها و تعدادی از چهره‌های سیاسی با اعتقاد به این که فضای کشور عادی است، هرگونه طرح برای خروج از بحران را غلط دانسته و با همین رویکرد به انتقاد از اظهارات رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در این خصوص پرداخته بودند، آیت‌الله مکارم شیرازی نیز ضمن انتقاد از انتشار شایعات و گسترش اختلاف‌ها، خواستار تشکیل هیاتی متشکل از نمایندگان مجلس و نخبگان کشور برای پایان دادن به اختلاف‌های سیاسی شد.

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید، در یکی از جلسات درس خارج فقهش، سخنان خود را مستند به روایتی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) کرد و گفت: براساس فرموده این دو امام بزرگوار، اساس تعلیمات اسلامی بر اتحاد، صمیمیت، دوستی و رفاقت میان مسلمانان بنا شده است؛ اما متاسفانه در داخل و خارج کشور این نگاه وجود ندارد.

وی با اشاره به برخی اختلاف‌های سیاسی در داخل کشور خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور خودمان شاهدیم که برخی با شایعه پراکنی و دروغ‌های بی‌اساس در سایت‌های اینترنتی به اختلاف‌های سیاسی دامن می‌زنند و هرگز به مبانی اسلامی توجهی نمی‌کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: باید هیاتی متشکل از نمایندگان مجلس و برخی نخبگان در خارج از مجلس دست به دست هم دهند و با کمک همدیگر میان گروهای سیاسی الفت برقرار کنند تا این اختلاف‌ها برچیده شود، زیرا اگر این اختلاف‌ها ادامه یابد و تشدید شود، هرگز به نفع کشورمان نخواهد بود.

وی یادآور شد: اگر دامن این اختلاف‌ها گسترده شود، همه گروه‌ها، ملت، دولت و مجلس زیان خواهند دید و این ضرر و زیان به نفع کشور ما نیست.

همه باید در عملکرد خود بازنگری کنند

رضا طلایی نیک، کارشناس مسائل سیاسی و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هفتم در گفتگو با «جام‌جم» گفت: با توجه به بروز برخی التهابات و ابهامات پس از انتخابات، ضرورت انسجام و همگرایی بین وفاداران به مبانی و اصول انقلاب و نظام بیش از گذشته احساس می‌شود.

وی افزود: پس از انتخابات و به دنبال بروز برخی التهابات، ذهنیت‌ها و ابهامات و حتی اتهامات بحق و نابحقی به وجود آمده است که شفاف‌تر شدن وفاداری نیروهای مدافع انقلاب و نظام، بویژه در مساله ولایت‌فقیه و تحکیم راه امام می‌تواند به بهبود وضع موجود کمک کند.

وی با اشاره به ایجاد برخی ابهامات در افکار عمومی ‌افزود: بیگانگان و دشمنان نظام و ملت ایران از برخی ابهامات، سوژه‌سازی کرده و جریانات انحرافی ایجاد می‌کنند. طلایی نیک از سوژه‌سازی و جریان‌سازی انحرافی به عنوان 2 تاکتیک مهم دشمنان و جریانات بیگانه برای تضعیف نظام و القای شکاف‌های سیاسی و اجتماعی در کشور یاد کرد و گفت: برخی گروه‌ها و جریان‌های ساختارشکن با بازی در زمین بیگانگان به تشدید ابهامات و التهاب‌آفرینی می‌پردازند. این کارشناس مسائل سیاسی، مجموعه تدابیر رهبر انقلاب در چند ماه گذشته را راهگشای عبور از شرایط پس از انتخابات دانست و گفت: همه وفاداران نظام و ملت ایران باید بر تبعیت شفاف از رهنمودها و تدابیر رهبر معظم انقلاب تاکید داشته باشند و جامعیت و شفافیت رهنمودها و تدابیر فصل الخطاب رهبری، هیچ عذر و بهانه‌ای برای تداوم ابهامات و رفتارهای انحرافی باقی نمی‌گذارد.

وی در ادامه درخصوص ضرورت وجود طرحی برای انسجام بیشتر نیروهای درون نظام گفت: با ناکامی بیگانگان و عوامل ساختارشکن، بسیاری از زمینه‌های التهاب‌آفرینی کاهش یافته است، اما برای تقویت تحرک ملی در نیل به اهداف توسعه و ورود به دهه پیشرفت و عدالت، نیاز به انسجام و همگرایی همه نیروهای انقلاب و نظام دارد و در این زمینه باید اقدام مناسبی صورت گیرد.

طلایی نیک با اشاره به چالش‌های مهم پیش روی دولت ازجمله اجرای تحول اقتصادی و عبور از مساله هسته‌ای گفت: انتظار مردم از نیروهای درون نظام، کنار گذاشتن اختلافات و کمک به انسجام، همدلی و همگرایی است. وی برخورد قانونی با ساختارشکنان، روشنگری درخصوص منحرفان و اغماض در برابر خطاها را به عنوان 3 رویکرد مکمل برای رضایتمندی و اتحاد ملی عنوان کرد و افزود: همه جریانات بدون استثنا باید با اتکا به قانون و تدابیر رهبر انقلاب نسبت به رفتارها و عملکرد خود بازنگری کنند.

تفاهم، بهترین راه فیصله دادن به مشکلات

البته نباید انکار کرد که برخی نیز معتقدند با توجه به گذشت چند ماه از انتخابات ریاست‌جمهوری و فروکش کردن التهابات ناشی از حوادث پس از انتخابات دیگر نیازی به طرح و راهکار برای خروج از فضای پس از انتخابات نیست و به اعتقاد این گروه، نظام با قوانین و ساختارهای متعارف خود توانسته این موضوع را حل کند. در پاسخ به این عده باید گفت اگرچه جمهوری اسلامی ایران همچون بیشتر کشورها توانایی اتخاذ رفتار قانونمند در قبال اعتراض‌ها و ناآرامی‌ها را دارد، اما با وجود این، در جهت تقویت سرمایه اجتماعی اعتماد عمومی به نظام، به نظر می‌رسد تفاهم و توافق برای تدبیر ساز و کاری همه‌پسند مبتنی بر عقلانیت، شایسته‌ترین شیوه برای فیصله بخشیدن به اعتراض‌های پس از انتخابات باشد، شرایطی که ابهامات و عدم شفافیت در آن موجب استتار واقعیات و تداوم رفتارهای ساختارشکنانه خواهد شد.

حسین نیک‌پور