فضانوردان و سربازان خواب کمتری را تجربه می‌کنند

آنهایی که نمی‌خوابند

نخوابیدن آن هم برای روزهای متمادی! گروه‌هایی از دانشمندان در نظر دارند این توانایی را میان افراد خاصی از جمله نظامیان و حتی فضانوردان آزمایش کنند. این طرح چندان جدید نیست، اما تاکنون هیچ اقدام مشخصی در مورد آن انجام نشده است. در گذشته، پروژه‌های تحقیقاتی خاصی در این زمینه انجام شده که تبعات منفی سنگینی برای فرد به دنبال داشته است. بتازگی نیز خبر می‌رسد که ارتش آمریکا قصد دارد دارویی تولید کند که سربازان مصرف‌کننده را قادر می‌کند چند روز بدون آن‌که نیازی به خواب داشته باشند، در نبردهای نظامی شرکت کنند.

کد خبر: ۲۸۶۲۱۶

سال‌هاست روی چنین داروهایی کار می‌شود تا راهی برای رهایی افراد از خستگی ناشی از کم‌خوابی پیدا شود. در حال حاضر، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از این مشکل رنج می‌برند و بر اساس تحقیقاتی که بتازگی انجام شده، حدود 20 درصد از تصادف‌های رانندگی با خواب‌آلودگی یا خستگی ناشی از کم‌خوابی در ارتباط است. به نظر می‌رسد اتفاقات تازه‌ای در این زمینه در حال انجام است، چون هم‌اکنون محققان روی نسل متفاوتی از ترکیبات دارویی کار می‌کنند که خواب‌آلودگی را برای روزهای متمادی و با کمترین تبعات از افراد دور می‌کند. البته همه چیز هنوز در ابتدای راه است و تا کاربردی شدن ممکن است سال‌ها فاصله باشد. داروی Dexedrine، سال‌هاست یکی از شاخص‌ترین داروهای ضدخواب‌آلودگی به شمار می‌رود. این دارو پس از جنگ جهانی دوم برای نخستین بار به کار گرفته شد و گرچه در ابتدا تصور می‌شد تبعات سوء چندانی به همراه نداشته باشد، اما بعدها با انجام تحقیقات بیشتر مشخص شد که ترک این دارو برای آنهایی که مدت طولانی از آن استفاده کرده‌اند، نتایج وخیمی همچون بدخلقی و اختلالات خواب به همراه دارد. از این رو، از دهه 70، تجویز بدون نسخه این دارو ممنوع شد و استفاده از آن تنها در مواقع خاص مجاز اعلام شد. مأموریت آپولوی 13، از جمله این موارد بود که طی آن، ناسا به فضانوردان دستور مصرف آن را داد. این دستور پس از آن صادر شد که نزدیک بود خواب‌آلودگی یکی از خدمه این مأموریت، فاجعه‌ای بزرگ رقم بزند. البته گفته می‌شود هنوز هم در برخی ارتش‌های جهان از این دارو استفاده می‌شود. برای آینده، طرح‌های مشابهی که تبعات سوء ناچیزی داشته باشند در دست بررسی است. فضانوردان، تیم‌های تحقیقاتی که راهی مناطق قطبی زمین می‌شوند و نظامیان، از گروه‌های هدف محققان در چنین پروژه‌هایی به حساب می‌آیند. به عنوان مثال، هم‌اکنون پروژه‌ای تحقیقاتی در آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا موسوم به «دارپا» در دست انجام است که در آن، استفاده‌کنندگان از داروهایی خاص، چندین روز بدون نیاز به خواب و در حالی که از سطح هوشیاری قابل توجهی نیز برخوردارند، وظایفشان را بخوبی انجام می‌دهند. بسیاری از کارشناسان امور نظامی بر این باورند که با تغییر شیوه‌های نبرد در عصر حاضر که در آنها معمولا از ابزارهای پیشرفته نظامی استفاده می‌شود، نه‌تنها به روز کردن تجهیزات و ادوات نظامی یکی از مهم‌ترین برگ‌های برنده به شمار می‌آید، بلکه افزایش ضریب هوشیاری و مهارت نظامیان نیز اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. از این رو پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی، نظامیان یکی از مهم‌ترین هدف‌های محققان در توسعه فناوری داروهای ضدخواب‌آلودگی باشند.

محققان روی نسل متفاوتی از ترکیبات دارویی کار می‌کنند که خواب‌آلودگی را برای روزهای متمادی و با کمترین تبعات از افراد دور می‌کند

پروژه دیگری که در همین زمینه از سوی محققان کانادایی در حال انجام است، کار روی ساعت بیولوژیکی بدن افراد است. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که دستکاری ساعت بیولوژیکی بدن افراد، در کنار به‌کار‌گیری داروهای ضدخواب‌آلودگی، می‌تواند بازده کاری آنها را افزایش دهند. تاکنون درباره بیدار ماندن متوالی، گزارش و آمار مستندی منتشر نشده، اما گفته می‌شود تونی رایت، 42 ساله، سال 2008 در اقدامی بی‌سابقه موفق شد 11 روز و شب، بدون وقفه و خواب بیدار بماند. شاید تا پیش از این چنین اقدامی غیرممکن به نظر می‌رسید، اما با توجه به این تلاش‌ها، محققان نسبت به تولید داروهایی با عوارض سوء کمتر برای جلوگیری از خواب‌آلودگی، امیدوارتر از گذشته شده‌اند. یکی از داروهایی که دانشمندان آن را مبنایی برای تولید نسل آتی داروهای ضدخواب‌آلودگی می‌دانند، modafinil است. این دارو که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از آزمایشگاه‌های معتبر جهان بوده، تبعات منفی خاص خود را نیز دارد که از آن جمله باید به افزایش فشار و سرعت جریان خون در بدن مصرف‌کننده اشاره کرد. این عوارض در نهایت به بروز بیماری‌های مختلف قلبی و عروقی منجر می‌شود. با توجه به این عوارض، دانشمندان آژانس دارپا تلاش می‌کنند تا این نقص را از داروهای مورد بررسی حذف و محصولی با کمترین عوارض روانه بازار کنند.

در حالی که به عقیده بسیاری از کارشناسان عمده تلاش‌ها در زمینه تولید داروهای ضدخواب‌آلودگی، روی کمک به نظامیان متمرکز شده گفته می‌شود از این داروها در سفرهای طولانی‌مدت فضایی نیز استفاده خواهد شد. ناسا در نظر دارد ضریب هوشیاری فضانوردان خود را در مسافرت‌های طولانی مدت فضایی، مثل آنچه در مورد رسیدن انسان به مریخ تصور شده، افزایش دهد و در عین حال به دنبال آن است تا فضانوردان در چنین مأموریت‌هایی، بیشترین زمان ممکن را در بیداری و انجام آزمایش‌های مختلف سپری کنند. پیش‌بینی می‌شود در 2 دهه آینده که برنامه سفر به مریخ ناسا وارد مراحل نهایی خود می‌شود، استفاده از نسل جدید و تقریبا بی‌خطر داروهای ضدخواب وارد مراحل عملیاتی خود شود. یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های ناسا در مأموریت مریخ که با تکیه بر فناوری‌های فعلی تا 9 ماه به طول خواهد انجامید، خواب‌آلودگی فضانوردان و مهندسان پرواز در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت است. در چنین ماموریت‌هایی، خلاف حمایت‌هایی که از سوی زمین در مورد فضانوردان شاتل در سفر به ایستگاه فضایی بین‌المللی انجام می‌شود، امکان کمک زمینی در عمل وجود ندارد و همه چیز به عهده فضانوردان است و تلاش برای افزایش ضریب هوشیاری آنها یکی از اصلی‌ترین برنامه‌ها به شمار می‌آید. قرار است در یک دهه آینده، نسل جدیدی از این داروها که در دوزهای مختلفی ساخته شده‌اند، از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی گوشه و کنار جهان بیرون بیاید، اما این‌که اثرات منفی آنها تا چه حد خواهد بود، به آینده بستگی دارد.