وقتی کودکتان از دیوار راست بالا می‌رود

عارضه بیش‌فعالی جزو بیماری‌های چند عاملی محسوب می‌شود. یعنی هم ریشه ژنتیکی دارد و هم محیطی. طبق مطالعات، روی7 الی 8 کروموزومDNA ، ژن این بیماری کشف شده است که جهش در این ژن‌ها می‌تواند زمینه‌ای برای بروز بیش‌فعالی باشد.

در مورد عوامل محیطی هم اگر زایمان مادر در شرایط غیرطبیعی و با مشکل انجام شود، در دوران نوزادی یعنی 4 هفته اول تولد، کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی روانی مواجه باشد و اگر مادر در دوران بارداری سیگار کشیده یا الکل مصرف کند، این کودکان بیشتر در معرض خطر بیش‌فعالی قرار دارند. این عارضه به میزان 8 الی 10 درصد در پسران نسبت به کودکان دختر بیشتر است.

این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ می‌دهد. به این صورت که کودک توانایی دقت و تمرکز روی یک موضوع را نداشته،‌ یادگیری در او کندتر صورت گرفته و کودک از فعالیت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردارست.

عارضه بیش‌فعالی ناشی از مشکلات مادر در بارداری و زایمان، زمینه ژنتیکی بسیار ضعیف، نقص در رفتارهای محیطی در برخورد با کودک، نحوه آموزش و تربیت خانواده و برنامه تغذیه‌ای در کودکان است که به ویژه در پسران، 10 درصد بیشتر از دختران دیده می‌شود و از علائم آن می‌توان عدم یادگیری مطلوب، اشتباهات مکرر و عدم توجه به مسائل آموزشی و فقدان تمرکز کافی در کارها را نام برد.

هر کودکی بیش‌فعال نیست

یک روان‌شناس با اشاره به این که هر کودک بازیگوش و پرتحرکی، بیش‌فعال نیست، می‌گوید: متخصصان بر اساس معیارهایی، بیش‌فعالی در کودک را شناسایی می‌کنند.

دکتر مصطفی تبریزی به ایسنا می‌گوید: بیش‌فعالی ممکن است در نوزادان هم دیده شود، ‌اما به دلیل این که هنوز رفتارهای فرد شکل نگرفته است، تشخیص این بیماری در نوزادان دشوار است.

تبریزی در رابطه با روش‌های درمان بیش‌فعالی ادامه می‌دهد: هنگامی که این بیماری در فرد تشخیص داده شد، ابتدا دارو درمانی آغاز می‌شود که رایج‌ترین دارو «ریتالین» است. بعد از مدتی با توجه به شرایطی که فرد در آن قرار می‌گیرد به رفتار درمانی در بیمار پرداخته می‌شود. در رفتار درمانی نحوه برخورد با کودکان به والدین آموزش داده می‌شود.

او با تاکید بر این که بیش‌فعالی یک بیماری است و هیچ بیماری قابل سرزنش و قابل مقایسه با دیگران نیست، ادامه می‌دهد: مدارس کودکان بیش‌فعال نباید جدا از سایرین باشد زیرا زمانی که کودک در محیط عادی قرار می‌گیرد رفتار طبیعی را از سایرین می‌آموزد. همچنین لازم است، معلمان کودکان بیش‌فعال نیز در مورد این بیماری و نحوه برخورد با آنها آموزش دیده و اطلاعات لازم را کسب کنند.

به گفته او این که این بیماری قابل درمان است، طول درمان در انواع مختلف بیش‌فعالی متفاوت است، به طوری که در افرادی که هم اختلال در تمرکز و هم اختلال در بیش‌فعالی دارند ‌در صورت شدت آن، ممکن است تا بعد از تحصیلات دانشگاهی هم احتیاج به مراقبت داشته باشند.

به طور کلی علت دقیق بیماری‌های روانی شناخته نشده است، اما برخی از عوامل در تشدید بیماری موثر است. مانند امر و نهی زیاد در خانواده‌ها، افزایش بیش‌فعالی در خانواده‌های پرخاشگر و نیز در خانواده‌هایی که ناکامی‌های کودکان بیشتر است، بیش‌فعالی نیز شدت می‌یابد.

پیشگیری

معمولا خانواده‌هایی که پدر و مادر شاغل دارند، ‌تمایل کودک برای صرف وقت بیشتر با آنها تصور بیش‌فعالی فرزند را در پدر و مادر بر می‌انگیزد، اما تنها از زمانی که کودک به مدرسه می‌رود در صورت مشاهده علائم از جمله تحرک غیرمعمول و عدم یادگیری خوب می‌توان آن کودک را بیش‌فعال خواند.

برای پیشگیری از بیش‌فعالی کودکان به خانواده‌ها توصیه می‌شود که از رفتارهای تند و خشن با کودک خود پرهیز کنند، محیط آرامی را برای مطالعه کودکان در دوران مدرسه فراهم کنند و در صورت مشاهده رفتارهایی از کودکانشان از قبیل انجام کارها به طور نیمه کاره، عدم تلاش ذهنی برای انجام تکالیف، فعالیت و تحرک بدنی بسیار بالا حتی زمانی که مشغول بازی نیستند، گم کردن پی در پی وسایل شخصی، عدم داشتن تمرکز و دقت بالا در انجام کارها الزامی است آنها را به متخصصان روانپزشکی کودک نشان دهند تا با انجام اقداماتی از قبیل رفتار درمانی، گفتار درمانی و اقدامات توانبخشی به آنها آموزش چگونگی افزایش تمرکز روی کارها داده شود.

ممکن است این عارضه در بزرگسالی نیز در افرادی که ثبات در سخن گفتن یا ادامه یک شغل را ندارند بروز کند پس افزایش تمرکز در کارها در هر سنی الزامی است.

بهره هوشی مناسبی برای کودکان بیش‌فعال

از آنجایی که بیش‌فعالی بسیاری از کودکان در سنین دبستان و پیش‌دبستانی آشکار می‌شود به همین دلیل والدین آن را به حساب بهره هوشی پایین می‌گذارند.

اختلال بیش‌فعالی از سنین 3 الی 4 سالگی شروع و در سنین دبستان شناخته می‌شود و عموما سیر بیماری در سنین بلوغ کاهش می‌یابد.

کودکان بیش‌فعال معمولا از میزان هوش خوبی برخوردارند ولی به دلیل مشکلات رفتاری و اختلال در تمرکز عملکرد تحصیلی خوبی ندارند بنابراین عدم آگاهی از این موضوع تبعات نامطلوبی مانند احساس عدم ارزشمندی و اعتماد به نفس برایشان ایجاد می‌کند.

آنها قادر نیستند براحتی در مکانی آرام بنشینند و به دلیل کم بودن دامنه توجه‌شان معمولا سر کلاس درس نسبت به حرف معلم بی‌توجه بوده و در انجام تکالیف مدرسه دقت لازم را ندارند به جزئیات مسائل کمتر اهمیت می‌دهند مرتب وسایل‌شان را گم می‌کنند و در مجموع فراموش کارند.

کودکان بیش‌فعال هنگام پاسخ دادن به سوال طرف مقابل بدون صبر و حوصله جواب می‌دهند هنگام بازی در نوبت و انتظار قرار نمی‌گیرند حرف دیگران را قطع کرده و در کار دیگران دخالت می‌کنند و سرکلاس درس نظم را به هم می‌زنند.

بسیاری از آنها به دلیل عدم تمرکز در دروس و حرکات زیادی که دارند در معرض تنبیه، تحقیر و سرزنش قرار می‌گیرند و در نهایت دچار عدم اعتماد به نفس می‌شوند.

فرهاد طالبیان