اولیا با انجمن آشتی می‌کنند؟

این همان پدیده چند ده ساله‌ای است که به قول قائم‌مقام وزیر آموزش و پرورش، کمر انجمن اولیا و مربیان را شکست و به قول برخی والدین هیچ گاه رابطه متقابلی بین والدین و مربیان به وجود نیاورد.

هفته آخر مهرماه هر سال به عنوان هفته پیوند اولیا و مربیان نامگذاری شده است و استفاده صحیح از منابع، امکانات و فرصت‌های موجود در جامعه به عنوان یکی از راهبردهای اساسی توسعه مشارکت اولیا در امر تعلیم و تربیت عنوان می‌شود. انجمن اولیا و مربیان را یکی از قدیمی‌ترین نهادهای مدنی کشور می‌دانند که آغاز فعالیت آن تحت عنوان «انجمن خانه و مدرسه» به 61 سال قبل بازمی‌گردد.

این انجمن، الگوی خود را از فرانسه گرفت و قرار شد سال 1326 شمسی، شورای عالی فرهنگ بنابه توصیه یونسکو، تشکیل این انجمن را در تمامی آموزشگاه‌ها و مدارس کشور، سرلوحه کار خود قرار دهد.

60 سال پیش، انجمن مهجور امروز سازمانی غیرانتفاعی و غیردولتی بود که هدف‌های معین و مشخصی را بر محور سیاست‌های کلی نظام آموزش و پرورش وقت تعقیب می‌کرد. بنابر این گذشت 6 دهه نتوانسته خللی در اهداف تعیین شده آن ایجاد کند، اما تجربه نشان داده با وجود افزایش کمی تعداد انجمن‌های اولیا و مربیان در مدارس که از 90 هزار در سال 86 به 109 هزار در سال تحصیلی جاری افزایش یافته است، عملکرد آن همواره از سوی برخی اولیا و حتی مدیران مدارس نقد شده است و این نهاد مدنی نتوانسته در سیاست‌های جاری مراکز آموزشی اعمال نظر کند و با موانعی روبه‌رو شده است.

کارشناسان آموزش و پرورش عقیده دارند: مدرسه محوری، چیزی جز تفویض اختیار و اداره مدرسه به انجمن اولیا و مربیان و کاهش تصدی دولت در حوزه آموزش و پرورش نیست.

تمرکزگرایی در آموزش و پرورش‌

ایسنا در گزارش مفصلی از موانع موجود بر سر راه انجمن، به نظام متمرکز و پلکانی آموزش و پرورش اشاره می‌کند. براساس این گزارش، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های اداری و از بالا به پایین، فلسفه وجودی انجمن اولیا و مربیان را زیر سوال می‌برد. هر چند در سال‌های اخیر، با تفویض اختیارات به سازمان‌های کوچک‌تر آموزش و پرورش و مناطق، گام‌هایی در جهت تمرکززدایی صورت گرفته، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب، راه درازی وجود دارد.

مدیران مخالف با انجمن‌

همچنین مدیران بعضی مدارس، انجمن را رقیب کاری خود تلقی می‌کنند. هر چند این نگاه بر تمام مدارس حاکم نیست، اما یکی از موانع جدی محسوب می‌شود، انجمن در برخی مدارس، یک تشکل تشریفاتی و ژست تمرکزگریزی است. مدیران اگر چه جلسات متعدد باانجمن برگزار می‌کننداما در تصمیمات خود، آنان را دخالت نمی‌دهند.

در آن روی سکه هم انجمن‌ها ساز و کاری برای مشارکت اولیا به صورت جامع ارائه نمی‌کنند و همه چیز به عملکرد خوب یا بد مدیر مدرسه بستگی دارد، اگرمدیری عملکرد منفی داشته باشد، از نقش فعال انجمن کاسته می‌شود.
اما مدیران هم انجمن را دارای اختیارات تعریف شده می‌بینند، در بسیاری موارد، مدیران از دخالت‌ها و اعمال نظرهای مکرر انجمن در حوزه مدیریت خود گله‌مندند، به گفته یکی از همین مدیران، انجمن‌ها گاه چوب لای چرخ مدیران می‌گذارند و سطح توقع اولیا را از مدرسه بالا می‌برند، حتی به خود اجازه می‌دهند در شوون مدیریتی دخالت کنند، در حالی که هدف از ایجاد انجمن ارتباط مثبت و دوستانه است نه رابطه‌ای پلیسی و مداخله‌جو که البته به ضرر دانش‌آموزان تمام خواهد شد.

والدین و انجمن‌های خاکستری‌

رنگ خاکستری را می‌توان نماد خنثی بودن دانست که در دو‌سویه آن، سفید و سیاه قرار دارد، جدا از بعضی والدین که انجمن را سفید سفید یا سیاه سیاه می‌بینند، بخش عمده‌ای از والدین امروزه خواستار مشارکت در فعالیت‌های انجمن هستند، اما نحوه فعالیت انجمن در بسیاری موارد این مشارکت را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

از گذشته دور، وقتی مدرسه‌ای با کمبود شدید بودجه رو‌به‌رو می‌شد، بار جمع‌آوری اعانات را بر دوش انجمن می‌انداخت، اعلام شماره حساب 2020 از سوی انجمن اولیا و مربیان همان عاملی است که نگاه مثبت به انجمن را تغییر داد. ابوالفضل خادمیان، رئیس انجمن مرکزی اولیا و مربیان با اشاره به اختصاص یک میلیارد تومان اعتبار به انجمن ثابت کرد که این انجمن آنقدرها فقیر و بدون منابع مالی نیست.

ضمن این که امسال انتظار می‌رود این مبلغ افزایش یابد. وی پرداخت پول از سوی والدین را خلاف قانون می‌داند، مگر این که والدین، خودشان خواهان کمک به مدرسه باشند. این نگرش یکی از همان موانع اصلی مشارکت اولیا در انجمن است. مشکلات معیشتی برخی خانواده‌ها همراه با فقر فرهنگی و ضعف نهادهای مدنی باعث شده تا مشکلات اداری تنها عامل ضعف انجمن اولیا و مربیان نباشد.

دیدگاه یکی از والدین که فرزندش در دوره راهنمایی تحصیل می‌کند، نشان‌دهنده نگرش غالب والدین به این انجمن مدنی است: تعداد جلسات آنها زیاد است، علاوه بر این که در بیشتر موارد مبلغی را طلب می‌کنند، بچه‌ها را برای شرکت والدین در جلسات تحت فشار قرار می‌دهند و حتی به اخراج از مدرسه تهدید می کنند که این روش درستی برای تشویق والدین به مشارکت در جلسات انجمن نیست.

وی که شاغل تمام وقت است، می‌گوید: نمی‌توانم مانند مادران خانه‌دار در روزهای تعیین شده جلسات حاضر شوم و این باعث شده تا اولیای مدرسه، مرا به بی‌توجهی به امور فرزندم متهم کنند، در حالی که آنها  چنین حقی ندارند.

بنابراین اگرچه نظام تربیتی فردگرایانه و بی‌توجهی والدین به مشارکت در امور مدرسه همواره یکی از عوامل عقیم ماندن فعالیت‌های انجمن بوده، اما مدیریت انجمن در مدارس و سازوکار ارتباط با والدین هم نیازمند بازنگری است، بخصوص در زمانی که والدین فرصت کمتری برای حضور فیزیکی در مدارس دارند. هفته انجمن اولیا و مربیان که از امروز آغاز می‌شود، بهترین زمان برای تعریف و بازبینی راه‌های افزایش ارتباط والدین با مدرسه است که می‌‌تواند همزمان و حتی پیشتر از طنین نمادین زنگ پیوند در مدارس مورد توجه قرار گیرد.

کتایون مصری