میکروب‌ها زیر‌‌پوست بیمارستان‌

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، روزانه از هر 10 نفری که در بیمارستان‌ها پذیرش و بستری می‌شوند، یک نفر به عفونت بیمارستانی مبتلا می‌شود و تقریبا 10 درصد بیماران مبتلا جان خود را از دست می‌دهند و هزینه‌ای که این بیماران برای درمان متحمل می‌شوند 3 برابر هزینه بیمارانی است که به عفونت بیمارستانی مبتلا نشده‌اند.

با همه پیشرفت‌هایی که در علم پزشکی اتفاق افتاده، بیماری‌های عفونی هنوز هم از جمله خطرناک‌ترین بیماری‌های تهدیدکننده جان بشر به شمار می‌آیند. امروزه عفونت‌های بیمارستانی که بر اثر انتقال عوامل عفونی در بیمارستان ایجاد می‌شوند، نظام سلامت کشورها را دچار چالش کرده است. بیمارستان‌ها به عنوان مراکز درمانی به صورت بالقوه مکان‌هایی برای انتقال عوامل عفونی محسوب می‌شوند. براساس اعلامیه سازمان بهداشت جهانی در اکتبر 2005 در جهان جمعیتی بالغ بر 4/1 میلیون نفر از عفونت‌های بیمارستانی رنج می‌برند.

کنترل عفونت‌های بیمارستانی‌ هم‌اکنون در سطح دنیا یک اولویت جهانی است که با هدف به حداقل رساندن عفونت‌ها علاوه بر کاهش مرگ و میر سبب کاهش مدت بستری بیماران در بیمارستان و نیز کاهش قابل توجه هزینه‌های درمانی می‌شود. برنامه‌های کنترل عفونت‌های بیمارستانی به صورت منسجم در اواخر دهه 1950 در آمریکا به منظور کنترل عفونت‌ها شکل گرفته است. در بیشتر بیمارستان‌های دولتی کشور ما نیز کمیته کنترل عفونت‌های بیمارستانی تشکیل شده است که به صورت نظام‌دار با عوامل خطر عفونت برخورد می‌کنند.

امروزه در کشورهای صنعتی دنیا، یکی از پارامترهای تعیین‌کننده برای ارزیابی کیفیت ارائه خدمات درمانی به مردم، نحوه کنترل عفونت‌های بیمارستانی است.

عفونت‌های بیمارستانی کدامند؟

عفونت‌هایی بیمارستانی‌اند که افراد، هنگام بستری در بیمارستان به آن مبتلا می‌شوند؛ البته تظاهرات این عفونت‌ها ممکن است حین بستری ظاهر شود یا بعد از مرخص شدن از بیمارستان بروز پیدا کند. معمولا عفونت‌هایی که بعد از 48 تا 72 ساعت پس از بیمارستان ظاهر می‌شوند، به دلیل عفونت‌های بیمارستانی است.
ولی اگر مدت کمتر از 48 ساعت پس از بستری شدن عفونتی اتفاق بیفتد، احتمال آن که فرد هنگام پذیرش در بیمارستان در مرحله کمون آن به سر می‌برده، بیشتر است. در صورتی که با اعمال جراحی در بدن فرد جسم خارجی کار گذاشته شود، تا یک سال پس از عمل عفونت بیمارستانی ممکن است به وقوع بپیوندد.

در بیمارستان‌های دنیا چه می‌گذرد؟

تخمین زده شده است در ایالات متحده آمریکا از هر 10 بیماری که در بیمارستان بستری می‌شوند، یک بیمار به عفونت بیمارستانی مبتلا می‌شود که این مساله با حدود 2 میلیون نفر بیمار در سال برابری می‌کند. این آمارها در کشورهای درحال توسعه بسیار بیشتر و حدود 25 درصد است. این در حالی است که آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند
92درصد از مرگ و میرها به دلیل عفونت‌های بیمارستانی قابل پیشگیری‌اند. در فرانسه شیوع عفونت‌های بیمارستانی 87/6 درصد و در ایتالیا این رقم حدود 7/6 درصد و در سوئیس حدود 14 درصد گزارش شده است.

عفونت‌های بیمارستانی چگونه ظاهر می‌شوند؟

علاوه بر بیماران بستری در بیمارستان‌ها، کارکنان بیمارستان‌ها و عیادت‌کنندگان نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت بیمارستانی هستند. عفونت‌های بیمارستانی با اشکال متفاوت می‌توانند نقاط مختلفی از بدن را درگیر سازند، اما طبق آمار سازمان بهداشت جهانی شایع‌ترین عفونت بیمارستانی، عفونت مجاری ادراری است که حدود 32 درصد از کل عفونت‌های بیمارستانی را شامل می‌شود. عفونت‌های ادراری به علت مناسب نبودن روش‌های ضد عفونی در هنگام قرار دادن سوند مثانه و نیز کافی نبودن مراقبت هنگام قرار دادن سوند ایجاد می‌شود.

عفونت محل عمل جراحی حدود 22 درصد و عفونت‌های تنفسی بخصوص پنومونی بیمارستانی حدود 15 درصد کل عفونت‌های بیمارستانی را شامل می‌شوند. پس از آن باکتریمی (عفونت خونی)‌ و عفونت‌های پوستی، گوارشی و سیستم عصبی مرکزی در رده‌های بعدی قرار دارند.

پنومونی؛ کشنده‌ترین عفونت بیمارستانی‌

در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های بیمارستانی پنومونی مربوط به ونتیلاتور است که باعث مرگ‌ومیر بالایی می‌شود. این پنومونی (عفونت دستگاه تحتانی تنفسی)‌ در بیمارانی که با جایگذاری لوله نای و به وسیله دستگاه ونتیلاتور تنفس می‌کنند، دیده می‌شوند.

در واقع مهم‌ترین عامل خطر برای ایجاد پنومونی بیمارستانی، جایگذاری لوله نای (انتوباسیون)‌ است. در این میان سالمندان، نوزادان، بیماران قلبی  عروقی یا بیمارانی که سیستم ایمنی آنها تضعیف شده است، در معرض خطر جدی‌تری قرار دارند. برای این بیماران لوله‌گذاری نای و تهویه مکانیکی راه مستقیمی است برای ورود باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها به درون دستگاه تنفسی آنها.

میکروارگانیسم‌ها چگونه منتقل می‌شوند؟

در بیمارستان عوامل بیماری‌زا به راه‌های مختلف می‌توانند منتقل شوند. گاهی ممکن است یک میکروب به چند طریق منتقل شود:

انتقال از طریق تماس شایع ترین و مهم‌ترین راه انتقال عفونت‌های بیمارستانی به شمار می‌رود. گاهی فرد دچار عفونت یا فرد ناقل عوامل بیماری‌زا به صورت مستقیم عوامل عفونی را به فرد حساس یا مستعد دیگری منتقل می‌کند، ولی گاهی به صورت غیرمستقیم فرد حساس با شیء آلوده مثل وسایل معاینه، سوزن، دستکش آلوده و... تماس می‌یابد و باعث انتقال عفونت به وی می‌شود. قطرات ریز حاصل از ترشحات عطسه، سرفه یا حتی حرف زدن، ساکشن کردن یا برونکوسکوپی می‌تواند فرد مقابل را دچار عفونت کند. راه‌های دیگر انتقال از طریق هوا، وسایل مشترک مثل غذا، آب، داروها، تجهیزات، وسایل آلوده و... است.

شایع‌ترین عامل عفونت دستگاه ادراریE.coli  است‌

شایع‌ترین عامل عفونت زخم جراحی استافیلوکوک اورئوس و شایع‌ترین باکتری‌هایی که سبب عفونت دستگاه تنفسی تحتانی می‌شوند، سودومونا آئروژینوزا و استافیلوکوک ارئوس هستند. کوکسی‌های گرم مثبت شایع‌ترین میکروارگانیسم‌ها در ایجاد باکتریمی اولیه‌اند.

هشدار! عفونت‌های بیمارستانی زیاد شده‌اند

آیا می‌دانید روزانه 4 هزار و 384 کودک در کشورهای در حال توسعه به علت ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی جان خود را از دست می‌دهند و میزان عفونت بیمارستانی در نوزادان در کشورهای در حال توسعه 12 برابر این میزان نسبت به کشورهای توسعه یافته است. این عفونت‌ها بار سنگینی هم بر دوش بیماران و هم بر دوش نظام سلامت کشور می‌گذارد. عفونت‌های بیمارستانی طول مدت بستری را به طور متوسط تا 5 روز افزایش می‌دهند که سبب خسارت‌های مالی فراوان به نظام سلامت کشور می‌شود. این در حالی است که آمار مرگ‌ومیر ناشی از این موضوع نگران‌کننده‌تر است.

آنتی‌بیوتیک‌ها هم مقصرند

مصرف زیاده از حد آنتی‌بیوتیک‌های متنوع، تهدیدی جدی برای بروز عفونت‌های بیمارستانی است. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها سبب می‌شوند که باکتری‌ها در مواجهه بیشتری با آنتی‌بیوتیک‌ها قرار بگیرند و برای حفظ و ایجاد محیط مناسب زندگی و رشد، برای خود دست به اقداماتی بزنند که مهم‌ترین آنها تغییر ژنوم باکتری است. این تغییر آرایش ژنتیکی در جهت مقاومت بیشتر در برابر عوامل کشنده محیطی از جمله آنتی‌بیوتیک‌هاست.

حتی بسیاری از مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده که سبب توقف رشد باکتری‌ها می‌شوند و به اصطلاح باکتریواستاتیک هستند، فرصت فرار باکتری‌ها از عوامل ناسازگار محیطی و ایجاد تغییر ساختارشان را فراهم می‌کنند. تجویز خودسرانه و پیشگیرانه آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از دلایل مهم ایجاد مقاومت باکتری‌هاست. تجویز بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ موجب از بین رفتن باکتری‌های حساس به آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود و در عوض عرصه برای رشد و تکثیر میکروب‌های مقاوم فراهم می‌آید. دامپروری‌های صنعتی برای حیوانات خود به طور مداوم از دوز پایین آنتی‌بیوتیک‌ها،‌ نه‌تنها برای درمان عفونت‌ها؛ بلکه به عنوان هورمون رشد نیز استفاده می‌کنند. استفاده از دوز پایین آنتی‌بیوتیک‌ها زمینه را برای جهش ژنومی در باکتری‌ها آماده می‌کند.

پژوهشگران رابطه‌ای قوی بین افزایش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ در حیوانات و پیدایش تغییرات مقاومت در حیوانات و در نتیجه انعکاس آن در انسان را نشان می‌دهد. برای خاتمه دادن به این مشکل، اتحادیه اروپایی بتازگی استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای رشد ممنوع کرده است، اما آمریکا و کانادا در این زمینه کار قابل توجهی انجام نداده‌اند.

زباله‌های بیمارستانی، خطرناک‌تر از آنچه فکر کنید

بافت‌ها، ارگان‌ها و قسمت‌های مختلف بدن، پنبه‌های آغشته به خون و چرک و مواد دفعی بدن ، نمونه‌های ادرار و مدفوع، مواد زائد عفونی مثل سرنگ‌ها، اره‌های جراحی، شیشه‌های شکسته، تیغ‌های جراحی همه و همه زباله‌های خطرناکی هستند که باید از زباله‌های معمولی شهری جدا شده و به شیوه مطمئنی معدوم شوند.
سوزاندن زباله‌های عفونی در دستگاه زباله‌سوز بهترین شیوه امحاء زباله‌های بیمارستانی است که نیازمند تخصیص بودجه کافی از سوی دولت‌هاست.  طبق تحقیق سازمان بهداشت جهانی که در سال 2002 برای 22 کشور انجام شد 18 تا 64 درصد زباله‌ها به طریق مناسبی دفع نشده است.

آموزش کادر پزشکی بیمارستان‌ها در جهت تفکیک زباله‌های عفونی از زباله‌های غیرعفونی می‌تواند تا حد قابل توجهی عوارض ناگوار ناشی از زباله‌های بیمارستانی را کم کند.

پرسنل بیمارستان‌ها، بهداشت را رعایت کنید

براساس مطالعات اخیر، اکثر عفونت‌های بیمارستانی در نتیجه عدم رعایت بهداشت توسط پرسنل بیمارستان‌هاست که منجر به افزایش عفونت ‌در بیماران شده و هر ساله موجب بسیاری از موارد مرگ و میر می‌شود. در بسیاری از موارد کادر درمانی نیز در معرض خطر عفونت‌های بیمارستانی قرار دارند. آمارهای جهانی حاکی از آن است که 20 تا 60 درصد از مبتلایان به اپیدمی سارس، پرسنل بهداشتی، درمانی بودند. رعایت اصول بهداشتی و ضدعفونی توسط پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان بیمارستان در بخش‌های مختلف بیمارستان بخصوص بخش‌هایی که امکان عفونت بالاست مثل اتاق عمل، سی‌سی‌یو، آی‌سی‌یو، دیالیز و زایشگاه‌ها که شرایط خاص دارند بسیارضروری است.

استریل کردن وسایل کاربردی، ایزوله کردن بیماران عفونی، مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها و استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های قوی، راه‌های اصلی پیشگیری از این عفونت‌ها هستند.

مراقبت‌های دوره‌ای از پرسنل بیمارستان‌ها و تشکیل پرونده انفرادی برای آنها برای انجام معاینات و چکاپ دوره‌ای، واکسیناسیون و انجام آزمایش‌های دوره‌ای درخصوص کنترل عفونت‌های بیمارستانی و پیشگیری از آن ضروری به نظر می‌رسد. کلیه نیروهای بیمارستانی باید علیه هپاتیت B واکسینه شوند و نباید واکسیناسیون هپاتیت B فقط شامل نیروهای دیالیزو آی‌سی‌یو‌ باشد.

شستن دست‌ها، ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه پیشگیری‌

شستن دست‌ها به مدت 10 تا 15 دقیقه با آب و صابون تا 50 درصد در کنترل عفونت‌های بیمارستانی موثر است. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است پزشکان و سایر امدادگران بهداشتی که بیشتر دستان خود را می‌شویند، بیماران را با عفونت‌های کمتری روبه‌رو می‌کنند. درواقع قدرتمندترین رویکرد برای مبارزه با عفونت‌های بیمارستانی ساده‌ترین رویکرد است، لذا کلیه ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی لازم است پس از معاینه بیماران دستان خود را بشویند.  درواقع یکی از وظایف کمیته‌های کنترل عفونت‌های بیمارستانی، تدوین دستورالعمل شستشوی دست‌هاست.

کادر پزشکی با حرکت خود از سوی یک بیمار به سمت بیمار دیگر به پراکنده شدن عوامل بیماریزای عفونی کمک می‌کنند، اما شستشوی کامل دست‌ها پس از معاینه و انجام کارهای یک بیمار و نیز ضدعفونی کردن دست‌ها با الکل یا مواد ضدعفونی‌کننده قبل از تماس با بیمار بعدی، تا حد بسیاری در کنترل عفونت‌های بیمارستانی موثر است. دست‌ها باید بلافاصله پس از دست زدن به خون، مایعات بدن، ترشحات، مواد دفعی و وسائل آلوده، بدون در نظر گرفتن این که از دستکش استفاده شده است یا نه، کاملا شسته شوند.

ایمنی در تزریقات‌

برای پیشگیری از جراحات ناشی از وسایل تیز و برنده آلوده و افزایش سطح ایمنی کارکنان و دفع و انتقال بهداشتی زباله‌های آلوده و پرخطر، به خاطر داشتن نکات زیرضروری است:

1 - لازم است پیش از شروع به کار، دستان خود را با دقت بشویید.

2 - محل تمیزی را برای عمل تزریق انتخاب کنید و سرنگ را بلافاصله پس از تزریق دفع کنید.

3 - از سالم بودن بسته‌بندی سرنگ، سرسوزن و تاریخ انقضای آن مطمئن شوید. از دست زدن به سرسوزن قبل از تزریق و نیز بعد از تزریق و سرپوش‌گذاری مجدد سرسوزن بپرهیزید.

4 - محل تزریق را با پنبه آغشته به الکل (70 درصد)‌ ضدعفونی کنید و هرگز از پنبه الکلی که قبلا آماده شده استفاده نکنید.

5 - برای دفع اجسام نوک‌تیز و سوزن از جعبه‌های زردرنگ مخصوص با نام sofety Box استفاده کنید.

6 - پس از پر شدن سه‌چهارم حجمsofety Box در آن را بسته و تا دفع صحیح ضایعات در مکان مطمئن و خشک و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. فراموش نکنید عفونت های بیمارستانی تنها در کشور ما مطرح نیست و طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، روزانه از هر 10 نفری که در بیمارستان‌ها پذیرش و بستری می‌شوند، یک نفر به عفونت بیمارستانی مبتلا می‌شود و تقریبا 10 درصد بیماران مبتلا جان خود را از دست می‌دهند و هزینه‌ای که این بیماران برای درمان متحمل می‌شوند 3 برابر هزینه بیمارانی است که به عفونت بیمارستانی مبتلا نشده‌اند.

پوشیدن دستکش، یکی از اصول مهم احتیاط‌

هنگام دست زدن به خون، مایعات و ترشحات و مواد دفعی بدن بیمار، وسایل، سرنگ و سایر اقدامات تهاجمی، دستکش تمیز بپوشید. قبل از تماس با پوست آسیب دیده و سطوح مخاطی بدن بیمار مانند دهان یا ناحیه تناسلی حتما دستکش بپوشید.اگر برای یک بیمار اقدامات مختلفی صورت می‌گیرد، حتما در فواصل بین هر کار دستکش را عوض کنید. همچنین بعد از تماس دستکش‌ها با ماده یا ترشحاتی که حاوی غلظت زیادی از میکروارگانیسم است، دستکش خود را تعویض کنید.

یادتان باشد پوشیدن دستکش هیچگاه جایگزینی برای شستن با دقت دست‌ها نیست. زیرا ممکن است دستکش سوراخ‌های ریز و حتی غیرقابل رویتی داشته باشد، در حین کار پاره شده باشد یا دست‌ها حین خروج دستکش آلوده شده باشند.حفاظت سطوح مخاطی چشم، بینی و دهان نیز از جمله موارد ضروری است چرا که استفاده از ماسک، محافظ چشم و محافظت صورت در حین انجام کارهای تهاجمی یا فعالیت‌های مراقبتی از بیمار که احتمال پاشیده شدن خون و ترشحات وجود دارد ضروری است همچنین استفاده از گان نیز توصیه اکید شده است که در این صورت باید برای هر بیمار آن را تعویض کرد.

دکتر شیرین فرجی گودرزی‌