نوشابه‌های انرژی‌زا متهم می‌شوند

قطعا همه شما این نوشابه‌های سحرآمیز را درون سوپرمارکت‌ها دیده‌اید، آنها با خیال راحت در کنار کالاهای گرانقیمت جا خوش کرده‌اند و با نام‌های عجیب و غریب و در رنگ‌های تند و تیزشان مدام شما را به خود می‌خوانند و شما هم برای این که از قافله تمدن عقب نیفتید، از آنها استفاده می‌کنید. البته اگر تا به حال نه بالی برای پرواز پیدا کرده‌اید و نه با محیط اطراف خود احساس تفاهم زیاد می‌کنید، خیلی ناراحت نباشید.

 همه ما همین طور هستیم. فروشنده‌ها که تنها به فکر فروش محصولشان هستند به شما نمی‌گویند که این نوشابه سرشار از قند و کافئین است و ممکن است مضرات زیادی هم برای شما به وجود بیاورد.

با این که این نوشیدنی‌ها باعث مرگ نمی‌شوند، اما تعداد زیادی از نوشیدنی‌های انرژی‌زای معروف حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای کافئین هستند که باعث عصبی شدن و بدخوابی‌های متوالی در شخص مصرف‌کننده می‌شود. این نوشابه‌ها همچنین دارای مقادیر زیادی قند هستند که تنها فایده‌ای که به بدن می‌رسانند، چاقی است! مشتری‌های پروپاقرص این نوشابه‌ها کودکان و نوجوانان هستند که برخی هم اضافه‌وزن دارند و هم بدنشان نیازی به دریافت کافئین اضافی ندارد.

چندی قبل سازمان غذا و داروی امریکا به منظور کنترل این نوشابه‌ها تولیدکنندگان را مجبور به درج میزان کافئین روی برچسب محصول کرد.

با بررسی که محققان انجام دادند و محتوی کافئین را در 10 نوشابه انرژی‌زای معروف بررسی کردند متوجه شدند که در بیشتر آنها میزان کافئین بیشتر از محدوده مجاز تعیین شده، توسط سازمان غذا و داروی امریکا برای آب‌های گازدار بوده است. بعضی از این نوشابه‌ها، مانند کوکائین حاوی مقادیر زیادی کافئین هستند؛ 280 میلی‌گرم در یک وعده 10 گرمی در قیاس با حدود 100 میلی‌گرم در 7 گرم قهوه.

مضرات نوشابه‌ها

آخرین بررسی‌های انجام شده نشان می‌‌دهد که سال گذشته جوانان و نوجوانان حدود 2/3 میلیارد دلار خرج نوشیدنی‌های سرشار از کافئین کرده‌اند. آنان اعتقاد دارند که فعالیت‌های بدنی خود را بعد از مصرف این نوشیدنی‌‌‌ها در زمان بیشتری می‌توانند انجام دهند اما چیزی که واضح است آن است که چقدر کافئین در این نوشیدنی‌ها موجود است و چه عوارض خاصی را برای آنان به وجود می‌آورد.

دکتر نوید خدابنده داروساز می‌گوید: جوانان و نوجوانان باید بدانند که کافئین یک دارو است و خوردن زیاد ‌آن باعث عوارض خاصی می‌شود. به طوری که اگر جوانان و نوجوانان 3 یا 5 روز متوالی از این نوشیدنی مصرف کنند و سپس مصرف آن را ناگهان متوقف کنند، حالات انزوا و گوشه‌گیری در آنان دیده می‌شود. علائم گوشه‌گیری می‌تواند شامل سردرد، سرگیجه و عدم تمرکز باشد. بعضی از افراد به این تحریکات حساس‌تر هستند تا دیگران، بنابراین بعضی نوجوانان ممکن است بر اثر مصرف مقادیر خیلی کم کافئین دچار عصبانیت شدید شوند.

او می‌‌افزاید: جوانان و نوجوانان متاسفانه امروزه بیش از هر زمان دیگری از نوشابه‌های کافئین‌دار استفاده می‌کنند.
بازارهای نوشیدنی‌‌‌های انرژی‌زا اغلب محصولات‌شان را به نوجوانان و جوانان به پشتوانه رخدادهای ورزشی یا ورزشکارانی که قهرمانان ورزشی شناخته شده‌ای هستند،‌ می‌فروشند. نوشیدنی‌‌‌های انرژی‌زا اغلب با وعده‌های فریبنده همراه هستند.

بعضی از آنها با وعده افزایش انرژی و هوشیاری به بازار می‌آیند بعضی دیگر ادعای خواص مغذی فراوانی دارند و بعضی حتی افزایش کارایی در حرکات ورزشی یا قدرت تمرکز را نوید می‌دهند، اما واقعیت این است که یک قوطی نوشابه انرژی‌زا تنها مقادیری قند و کافئین دارد.

او با اشاره به این که بعضی از نوشیدنی‌‌های انرژی‌زا دارای کالری انرژی هستند و مختص ورزشکاران هستند که مقادیر زیادی کالری در فعالیت‌های خیلی شدید ورزشی می‌سوزانند اما نوشیدن این نوشابه، توسط جوانان باعث می‌شود که دچار افزایش وزن و پوسیدگی دندان‌ها شوند.

خدابنده در مورد مضرات کافئین خاطرنشان می‌کند: کافئین یک داروی محرک است که می‌‌تواند به تاثیرات جانبی مانند عصبانیت، معده درد، سردرد و کمبود خواب منجر شود که تمام این علائم سبب سنگینی و کسالت می‌شود و هیچ ربطی هم به قدرتمندتر شدن ندارد.

این در حالی است که پیروی از یک رژیم دارویی خاص یا مکمل‌ها می‌‌تواند آثار جانبی کافئین را تشدید کند.

مصرف زیاد کافئین که به اختلال در خواب و سردرد در بین زنان منجر می‌شود، می‌تواند سبب تولد کودکان کم‌وزن‌تر هم بشود. کافئین اغلب سرعت ضربان قلب و فشارخون را افزایش می‌دهد که این می‌تواند بسیاری از درمان‌های پزشکی را هم خنثی کند.

او می‌گوید: علاوه بر کافئین و قند بعضی از این نوشابه‌ها می‌توانند حاوی اجزایی که ایمنی یا کارایی آنها تحت آزمایش‌ قرار نگرفته است باشند‌.

 بعضی حاوی مکمل‌های گیاهی هستند که توسط سازمان غذا و داروی امریکا تایید نشده‌اند، مانند جنسنگ، بعضی از اینها ممکن است افرادی را که دارای رژیم دارویی خاص یا شرایط بدنی سالمی هستند، دچار مشکل کند.

دکتر هوشنگ فرحی، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد مضرات نوشابه‌های انرژی‌زا می‌گوید: کافئین ماده‌ای است که ایجاد وابستگی می‌کند، این در حالی است که کافئین موجود در این نوشابه‌ها نسبت به دیگر نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و چای، با سرعت بیشتری جذب بدن می‌شود. اضطراب، اختلال خواب، افزایش فشار خون، به‌هم خوردن ریتم طبیعی قلب، بالارفتن کلسترول خون، تشدید علایم پیش از عادات ماهیانه، کم‌آبی، مشکلات بارداری و... بعضی از عوارض مصرف زیاد کافئین است.

او با اشاره به مواد نگهدارنده موجود در این نوشابه‌ها خاطرنشان می‌کند: اسید بنزوئیک ازجمله موادی است که می‌تواند نوشابه‌ خورهای انرژی‌زا را به سمت بیماری‌های صعب‌العلاج و سرطان سوق دهد. رنگ‌های کارامل که در تهیه این نوشابه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای سم‌زدایی در کبد تجمع پیدا می‌کند و این عضو حیاتی بدن برای سم‌زدایی مواد رنگی مجبور به تحمل فشار زیادی می‌شود.

با مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا، میزان اسید فسفریک خون بالا می‌رود و از آنجایی که کلیه‌ها نمی‌توانند آن را سریعا دفع کنند، دچار یک فشار مضاعف می‌شوند. از طرف دیگر، یون‌های کلیسم که به ‌دنبال مصرف نوشابه از استخوان‌ها کنده می‌شود، داخل خون جریان پیدا می‌کند و با افزایش یافتن غلظت آن، در کلیه‌ها رسوب می‌کند. این امر در بلند‌مدت باعث تشکیل سنگ‌های ادراری می‌شود.

به ‌دنبال مصرف نوشابه، ماده سخت مینای دندان در این اسید حل می‌شود و حدود 8 تا 18 درصد آن از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. باقی‌مانده آن هم در سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها، پوست و سایر اعضای بدن تجمع پیدا می‌کند و به این ترتیب عملکرد کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

او یادآوری می‌کند: نوشابه‌ انرژی‌زا محلولی بشدت اسیدی است و تنها معده است که می‌تواند چنین اسیدیته‌ای را تحمل کند، اما مخاط گلو، مری و دهان به‌شدت نسبت به این اسید حساس و آسیب‌پذیر است که اسید فسفریک موجود در نوشابه به شکل رقابت با اسید معده وارد تعامل می‌شود و اثر آن را خنثی می‌کند. به ‌این ترتیب در عملکرد معده اختلال ایجاد می‌شود. وقتی معده کارایی خودش را از دست می‌دهد، غذای مصرفی خوب هضم نمی‌شود و شخص دچار نفخ، دل‌درد و دیگر علایم سوءهاضمه می‌شود.

او یادآوری می‌کند: گازهای موجود در نوشابه‌های انرژی‌زا معده را بشدت آزار می‌دهد و از آنجایی که نوشابه بیشتر همراه با وعده‌‌های اصلی غذا مصرف می‌شود، حجم و فشار درون معده را زیاد می‌کند و سبب بالا رفتن دیافراگم و فشار بر قلب می‌شود.

دکتر فرحی در مورد عوارض نوشابه‌های انرژی‌ زا‌ و  چاقی می‌گوید: چاقی و افزایش وزن یکی از جدی‌ترین تهدید‌های نوشابه‌های گازدار است بخش اصلی این نوشیدنی‌ها را آب تشکیل می‌دهد. اما همه نوشابه‌ها بخصوص نوشابه‌های انرژی‌زا به‌خاطر شیرین‌کننده‌هایی که در ساخت آن به‌ کار می‌رود کالری (انرژی غذایی)‌ بالایی دارد. به‌عبارت ساده‌تر، این نوشابه‌ها بشدت چاق‌کننده هستند قند موجود در یک بطری نوشابه، برابر با دو بسته شکلات است، میزان قند خالص موجود در یک بطری نوشابه بیش از 300 میلی‌گرم است و همین یک بطری، 150 کالری انرژی وارد بدن می‌کند. این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: مصرف مدام نوشابه‌های گازدار به علت دارا بودن مقدار بالای اسید فسفریک، باعث پوکی استخوان هم می‌شود.

تاریخچه نوشابه‌های انرژی‌زا

در انگلستان اولین نوشیدنی انرژی‌زا در سال 1929 به عنوان یک نوشیدنی بیمارستانی معرفی شد و بعدها با شعار بهبود سلامت در اوایل دهه 1980 به بازار آمد و به عنوان یک نوشیدنی انرژی‌زا برای ذخیره مجدد انرژی از دست رفته محبوبیت به دست آورد.

در اروپا نوشیدنی انرژی‌زا توسط یک فرد اتریشی بنیانگذاری شد.

در سال 2001، بازار نوشیدنی انرژی‌زا در ایالات متحده در حدود 400 میلیون دلار در سال رشد کرد در 5 سال اخیر این میزان سالانه به طور میانگین 50 درصد رشد داشته است. در ژاپن پدیده نوشابه‌های انرژی‌زا به قبل از دهه 1960 بر می‌گردد.

بیشتر این قبیل محصولات در ژاپن شباهت کمی به نوشیدنی‌‌های غیرالکلی داشتند و در بطری‌های کوچک شیشه‌ای قهوه‌‌ای رنگ‌دار و با قوطی‌های مخصوص پر می‌شدند و به فروش می‌رسیدند. این محصولات تحت عنوان «نوشیدنی جنگی» ابتدا به کارمندان فروخته می‌شدند تا برای افزایش مدت زمان کار در اداره‌ها به کارشان بیاید.

نوشیدنی‌‌های انرژی‌زای رژیمی با رشدی معادل 2 برابر آنچه که پیش‌بینی شده بود مواجه شدند و فروش آن در سال 2006 حدود 4 میلیارد دلار تخمین زده شده، البته پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2010 حدود 10 میلیارد دلار سهم بازار نوشیدنی‌های انرژی‌زا باشد.

بیتا مهدوی‌