راهکار‌های نخبگانی برای توسعه‌فضایی

دیدار اخیر نخبگان با مقام معظم رهبری فرصتی پیش آورد تا متخصصان جوان کشور نظرها، ایده‌ها و چالش‎های خود را برای توسعه هرچه بیشتر علم و فناوری مطرح کنند. بر همین اساس جام‌جم با دکتر سید محمد نوید قریشی، پژوهشگر پژوهشگاه فضایی ایران که در این دیدار حضور داشته و به بیان مهم‌ترین دغدغه‌های توسعه دانش فضایی پرداخته بود، گفتگو کرده است.

دکتر سید محمد نوید قریشی، دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته مکانیک دانشگاه تهران گذرانده و مدرک دکترا و پسادکترای خود را از دانشگاه تهران در زمینه مهندسی هوافضا گرفته است.
او از پژوهشگرانی است که در بسیاری از برنامه‎های طراحی و ساخت ماهواره‎ها شرکت داشته و با شناسایی معضلات و نیاز‌های این حوزه، توانسته برنامه‎ای راهبردی برای تسریع فرآیند توسعه در صنعت فضایی ارائه کند. دکتر قریشی در این زمینه می‎گوید: برای تبدیل ایران به قطب اول منطقه در حوزه فضایی اقداماتی باید انجام شود و حمایت‎هایی باید صورت گیرد که آن‌ها در چند بخش تقسیم‎بندی می‎کنم. یکی از جدی‌ترین دغدغه‎ها مربوط به مهاجرت کسانی است که در زمینه فناوری‎های‌های پیشرفته کار می‌‎کنند.

وی علت این مهاجرت‎ها را نداشتن قرارداد رسمی و دریافت حقوق ساعتی می‎داند و می‎گوید: در واقع برخی افراد متخصص در زمینه صنعت فضایی هستند که چند سال سابقه کار دارند و هنوز با قرارداد ساعتی و بی‎ثبات کار می‌کنند و همین باعث می‌شود خود را پایبند به ایران ندانند و در ازای قرارداد‌های رسمی، جذب کشور‌های امارات، ترکیه و عربستان بشوند.

متاسفانه این مشکل باعث شده بسیاری از این افراد را از دست بدهیم. وی تاکید می‎کند: ما قانون حمایتی در این زمینه نداریم در حالی که کسی که در حوزه صنعت فضایی کار می‌کند در واقع در پیشرفته‎ترین صنایع جهان در حال فعالیت است و باید دریافتی‌اش از دیگر حوزه‌های صنعت بالاتر باشد. مبالغ پرداختی‌ها هم ویژه نیست در حالی که این زمینه برای کشور بسیار مهم است. برای رفع این معضل از شورای عالی فضایی درخواست داریم حمایت‎های جدی‌تری برای جذب و نگهداری این نخبگان در کشور داشته باشد.

لزوم تخصیص بودجه دولتی برای توسعه زیرساخت‌ها

در کشور‌های پیشرفته‌ای که صنعت فضایی توسعه یافته‌ای دارند رایج است که بخش خصوصی هم در بعضی پروژه‌های این حوزه مشارکت داشته باشد، اما به نظر نمی‌رسد این روال برای کشور ما که هنوز در ابتدای مسیر صنعت فضایی است، قابل اجرا باشد.

دکتر قریشی بر همین اساس از دولت درخواست حمایت و تخصیص بودجه دارد و می‌گوید: یکی دیگر از مشکلات و دغدغه‌های پژوهشگران این حوزه این است که صنعت فضایی ما با توجه به این که هنوز به بلوغ کامل نرسیده، نمی‌تواند درآمدزا باشد، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت بخش خصوصی به تنهایی بیاید و در زمینه صنعت فضایی سرمایه گذاری کند.

وی می‌افزاید: ما نیاز به حمایت‌های دولتی داریم، زیرا حوزه زیرساخت فضایی هزینه بسیار زیادی می‌خواهد که جزو وظایف دولت است و، چون کشور به سمت کاربردی شدن صنعت فضایی نرفته، بخش خصوصی نمی‌تواند در این زمینه موثر فعالیت کند.

جای خالی برنامه‎ های فضایی در سند‌های کلان کشور

صنعت فضایی تا زمانی که به بخش مهمی برای سیاست‌گذاران و دولت‌‍‌ها تبدیل نشود امکان پیشرفت و توسعه نخواهد داشت. روشنگری درباره پروژه‌ها و توضیح ساده فعالیت‌ها و کاربرد‌های این صنعت برای مردم می‌تواند مطالبه عمومی و شور و شوقی را در بین جوانان علاقه‌مند به مهندسی هوافضا ایجاد کند، اما متاسفانه معمولا به‌دلیل لزوم حفظ امنیت، هیچ اطلاعات و جزئیاتی از ماهواره‌ها و دیگر پروژه‌های فضایی ایران منتشر نمی‌شود. همین موضوع می‌تواند باعث شود نگاه جامعه به این صنعت، نگاهی نامطمئن و بی‌اعتماد باشد و باعث شود دولت‌ها هم برای توسعه آن برنامه ویژه یا تلاشی موثر نداشته باشند. این درحالی‌است که در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته برای هر پروژه فضایی، برنامه‌ای تدوین می‌شود تا بتواند مردم را به اهداف و کاربرد‌های آن پروژه علاقه‌مند کند و با شفافیت کامل آن‌ها را در جریان هزینه‌ها و دلایل اهمیت پروژه‌ها قرار دهد. به‌این‌ترتیب مردم هم به پیگیری و دنبال‌کردن بخش‌های عمومی پروژه جذب می‌شوند. این مسأله را به‌خوبی درباره تلسکوپ فضایی جیمزوب شاهد بودیم که ارائه اطلاعات جذاب در قالب انیمیشن، ویدئو، برنامه‌های تلویزیونی ساده و غیرتخصصی یا محصولاتی که با تصویر این تلسکوپ در بازار‌های بین‌المللی عرضه شده بود، اشتیاق مردم را برای دنبال‌کردن کار تلسکوپ افزایش داد؛ بنابراین به نظر می‌رسد از مهم‌ترین معضلات این صنعت، شفافیت در ارائه اطلاعات به رسانه‌ها و مردم است. دکتر قریشی در این زمینه معتقد است از آنجا که در سرفصل‌ها و بند‌های کلی برنامه هفتم توسعه هیچ اشاره‌ای به صنعت فضایی ایران و اهمیت توسعه آن نشده، احتمال دارد که با تغییر سلایق دولت‌ها چرخه صنعت فضایی دچار مشکل یا حتی منحل شود. او می‌گوید برای این‌که چنین اتفاقی نیفتد، ضروری است که این موارد به برنامه توسعه اضافه شود و جزو دستور کار دولت‌ها قرار بگیرد. او همچنین حمایت دولت برای بخش زیرساختی صنعت فضایی را از مهم‌ترین مسائل این حوزه می‌داند و می‌گوید: متاسفانه ما هنوز در زمینه زیرساخت رشد نداشتیم. این حوزه هزینه خیلی بالایی می‌برد و بودجه دولتی می‌طلبد. وقتی ما ماهواره‌ای را می‌سازیم مطابق با استاندارد‌های جهانی باید بتوانیم آزمایش‌هایی را روی آن انجام دهیم، اما برخی از این تجهیزات برای ماهواره‌های آینده را در اختیار نداریم و با مشکل مواجه هستیم. دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری سنگین و تخصیص بودجه این مساله را حل کند، چون نمی‌شود از شرکت‌های دانش‌بنیان یا بخش خصوصی این را خواست؛ در کل‌دنیا هم همین‌طور است که در مراحل ابتدایی و برای رشد صنعت فضایی، دولت‌ها خودشان بودجه‌ای را برای توسعه زیرساخت در نظر می‌گیرند.

همکاری‌های بین‌المللی سرعت بخش توسعه صنعت فضایی

صنعت فضایی و پیچیدگی‌های توسعه در بخش‌های مختلف آن، نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است. از آنجا که تجربه پرتاب و انتقال داده از ماهواره خیام که پروژه مشترک ایران و روسیه بود، موفقیت آمیز بوده به نظر می‌رسد صنعت فضایی ایران می‌تواند گام‌های تازه و مؤثری در همکاری‌های بین‌المللی بردارد تا حرکتی روبه جلو داشته باشد و به‌تدریج به پروژه‌های مهم‌تر دست پیدا کند. دکتر قریشی در بیان دغدغه خود برای پیشرفت صنعت فضایی می‌گوید: همکاری مشترک با کشور‌های مختلف می‌تواند منجر به محصولی شود که بسیار پیشرفته باشد البته ما با توجه به محدودیت‌ها و مشکلات تحریم، فرصت همکاری با کشور‌های اروپایی را نداریم به همین علت من پیشنهاد مشارکت در پروژه‌های فضایی را با کشور‌های چین و روسیه ارائه کردم. از آنجا که هر دو کشور در حوزه فضایی پیشرفته هستند و امکان برقراری ارتباط با آن‌ها وجود دارد، می‌توانیم همکاری‌هایی داشته باشیم.

وی معتقد است گنجاندن بند‌هایی مرتبط با حوزه فضایی در سند همکاری ۲۰ساله با کشور چین می‌تواند مسیر توسعه خوبی باشد و باعث پیشرفت بخش فضایی ایران شود. او می‌گوید: بخشی از شرکت‌های خصوصی داخلی می‌توانند قطعات مورد نیاز ماهواره‌ها را تامین کنند، اما برخی از تجهیزات هم هست که ما توان تولیدش را نداریم. چون فرآیند رسیدن به دانش تولید یا انجام مراحل اجرایی آن از صفر تا صد، زمان زیادی می‌برد درعوض ارتباط با کشور‌های خارجی کمک می‌کند تا قطعات مورد نیاز را از بیرون کشور تامین کنیم و با روش‌های مهندسی معکوس بتوانیم به سازوکار ساخت آن هم دست پیدا کنیم. به‌این‌ترتیب می‌توانیم در زمان کوتاه‌تری به آنچه برای توسعه فضایی نیاز است دست پیدا کنیم.» او با اشاره به همکاری موفق در ساخت ماهواره خیام می‌گوید: «خیام، ماهواره‌ای است که براساس سند راهبردی ما، ۱۵سال دیگر می‌توانستیم به تنهایی و بدون همکاری با کشوری دیگر بسازیم، اما همکاری بین‌المللی باعث شد سریع‌تر این کار اتفاق بیفتد.»

روزنامه جام جم