اصل محبت و رافت اسلامی از صفات پیامبر(ص)

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از حوزه نت؛ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که  خداوند آن را رحمة للعالمین معرفی کرده است (و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین ) (انبیاء، ١٠٧). در این مقاله به محبت و رأفت پیامبر اشاره می کند.

محبت در سیره پیامبر اکرم (ص) نمود چشمگیری دارد. حدیث معروف ایشان مبنی بر اینکه بعثت ایشان را هدفی جز مکارم اخلاق نبوده است (إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق ) شاهدی بر این مدعی است خداوند متعال نیز صفت «رحیم » را تنها یک بار برای غیر خدا بکار برده است و آن آیه ١٤٨ سور مبارکه توبه است که در آن این صفت در کنار «رئوف » برای شخص پیامبر اکرم (ص) بکار رفته است. نکته مهم در این آیه شمولیت محبت پیامبر است. خداوند در این آیه هیچ قیدی برای دایره محبت پیامبر ذکر نمیکند و آن را شامل همگان می داند. خوی پیامبر (ص) بر عطوفت و نرمی بنا شده است. چنان که خداوند میفرماید اگر پیامبر دارای این صفت نبود مانند پادشاهان و حکمرانان ظالم به تند خویی و سنگدلی شهرت مییافت، مردم قطعا از دور ایشان پراکنده میشدند. (آل عمران، ١٥٩). این سیره پیامبر اکرم در جذب مشرکان به دین اسلام و همچنین مستحکم تر ساختن ساختار مدینه بسیار موثر بوده است.

اعرابی خشنی با تند خویی به سوی پیامبر اکرم (ص) آمد و از ایشان درخواست پول کرد. کمک پیامبر اعرابی را راضی نساخت و او بیش از قبل به تندی و دشنام روی آورد. پیامبر مانع عکس العمل اصحاب با وی شد و از او دعوت کرد که برای گرفتن کمک های بیشتر با هم به خانه روند حضور اعرابی در خانه پیامبر و رو به رو شدن با واقعیت ساده زیستی پیامبر او را به خود آورد و او از کمک حضرت راضی شد و از ایشان تشکر کرد. حضرت از او درخواست کردند این تشکر را در ملاعام از ایشان انجام دهند و او نیز چنین کرد پیامبر به مردم گفت : «اگر شما را آزاد گذاشته بودم، این اعرابی را به حال کفر می کشتید، اما من مانع شدم و اینک خودم او را با نرمی و لطافت رام کردم ». (کافی، ١٣٧٠: ٩٨ ) اصل مشورت و مشارکت پذیری یکی از خصلت های بارز پیامبر گرامی اسلام ترویج روحیه همکاری و مشورت در جامعه اسلامی بوده است . خداوند متعال در توصیف جامعه مومنان آنان را کسانی میداند که در امر خویش به مشورت می پردازند (و الذین استجابوا لربهم و أقاموا الصلوه و أمرهم شوری بینهم و مما رزقنهم ینفقون ) (شوری، ٣٨ ) در سیره پیامبر اسلام نیز این امر بارز است. طبق توصیه قرآن کریم، آن حضرت برای زمینه سازی گسترش فرهنگ شور و مشورت در جامعه اسلامی، با دیگران مشورت نموده و مسلمانان را نیز بدان امر می کردند. خداوند سیره مبارک حضرت را چنین بیان می کنند.

(فبما رحمة من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الأمر فإذا عزمت فتوکل علی الله إن الله یحب المتوکلین ) (آل عمران، ١٥٩ ) امام رضا (ع) در توصیف سیره آن حضرت می فرمایند: (إن رسول الله (ص) کان یستشیر أصحابه ثم یعزم علی ما یرید ) رسول خدا (ص) با اصحاب خویش مشورت می کرد و سپس بر آنچه اراده الهی بود، تصمیمم گرفت.

(مجلسی، ١٤٠٤، ١٠١) نمونه های مختلفی از مشورت و شورا و مشارکت دیگران را در امور می توانیم در سیره آن حضرت ذکر کنیم که برای مثال: در غزوه بدر درباره اصل جنگ و تعیین موضع نبرد و اسیران جنگی با اصحاب خود مشورت کرد. در نبرد احد شورایی تشکیل داد و در نحوه مقابله با لشکر قریش مشورت کرد. در جنگ خندق پیامبر برای مقابله با سپاه عظیم مشرکان کار را به مشورت گذاشت و بر اساس توصیه سلمان فارسی تصمیم گرفت. در ماجرای حدیبیه، هنگام فتح مکه و آمدن ابوسفیان به اردوگاه مسلمانان، در غزوه تبوک و موارد بسیاری با اصحاب خویش مشورت نمود. (دلشاد تهرانی، ١٣٧٣: ٣٨٦) حضرت در تاکید بر مشاوره بر حضرت علی (ع ) توصیه نموده و فرموده است (لا مظاهره أوثق من المشاوره) هیچ پشتیبانی مطمئن تر از مشورت نیست. (مجلسی، ١٤٠٤: ١٠٠) اصل وفا به عهد و پیمان در قرآن کریم بر لزوم عمل به تعهدات فردی و اجتماعی تاکید شده است. در سوره اسرا آمده است (و أوفوا بالعهد إن العهد کان مسؤولا) (اسراء، ٣٤). همچنین در قرآن کریم خداوند بر رد امانات امر نموده و آن را موعظه ای حسنه نامیده است:

(إن الله یأمرکم أن تؤدوا الأمانات إلی أهلها وإذا حکمتم بین الناس أن تحکموا بالعدل إن الله نعما یعظکم به إن الله کان سمیعا بصیرا) (نساء، ٥٨) خداوند به شما فرمان میدهد که امانت ها را به صاحبانش بدهید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید به عدالت داوری کنید. خداوند اندرزهای خوبی به شما میدهد! خداوند شنوا و بیناست. در روایات اسلامی نیز بر رعایت عهد و پیمان تاکید شده است. در حدیثی از امام باقر(ع ) نقل شده است (سه چیز است که خداوند به هیچ کس اجازه مخالفت نداده است: ادای امانات به بر یا فاجر، وفای به عهد بر یا فاجر و نیکی بر پدر و مادر، نیکوکار باشد یا بدکار ) (کلینی، ١٣٧٢: ١٦٢)

در سیره پیامبر گرامی اسلامی موارد زیادی از رعایت عهد و پیمان را میتوان یافت و حتی در بسیاری از این موارد عهد و پیمان با غیر مسلمانان به صورت جدی رعایت شده است. پیامبر اکرم (ص) در میان صلح حدیبیه با مشرکان عهد کردند که در سال های آتی که برای عمره به مکه می آیند بیش از سه روز در مکه نمانند. بر این اساس عمره القضاء در سال بعد پس از پایان موعد به مسلمانان اعلام کردند تا شب هیچ کس در مکه نماند. (ابن هشام، ١٩٥٥: ١٤) در مورد دیگر وی، هنگام فتح مکه آن حضرت عهد نموده و اعلام کردند هر کس از مشرکان مکه در منزل خویش بماند یا وارد مسجد الحرام شود یا در خانه عثمان وارد شود، در امان خواهد بود. هنگام فتح مکه و غلبه مسلمانان پیامبر بر قول خویش پایبند بوده و از آنان که در گذشته به آزار و اذیت پیامبر اسلام و اصحاب وی پرداخته بودند و در جنگ احد و بدر خون بسیاری از مسلمانان را ریخته بودند در گذشت و آنان را با آغوش باز به اسلام پذیرفت و با آنان با مهربانی و عطوفت رفتار کرد. حتی هنگامی که مهلت چهار ماه مشرکان پایان می یافت، آن حضرت به فرمان الهی تا هنگامی که مشرکانی که بر عهد و پیمانشان باقی مانده بودند به آنها تعرض نکرده و بر عهد خویش باقی میماند، البته وفا به پیمان تا هنگامی است که طرف مقابل نیز به عهد و پیمان وفادار باشد که نمونه آن را میتوان در رفتار یهود بنی قریطه یافت که به رغم عهد و پیمان با پیامبر اسلام به همکاری با مشرکان مکه پرداخته بودند و با نقض پیمان خویش موجب خشم مسلمانان و جهاد با آنان گردید. (طبری، ١٣٧٥: ٥٨٢)