شورای امنیت در برزخ مکانیسم ماشه

انتظار ایالات متحده آن بود که با خروج آن کشور از برجام، ایران بلافاصله از برجام خارج و زمینه بازگشت کلیه تحریم های سازمان ملل علیه آن کشور فراهم خواهد شد. و یا اینکه با خروج آمریکا، متحدان اروپایی آمریکا نیز از برجام خارج شده و به این شکل بدترین توافق تاریخ ایالات متحده از دید ترامپ پایان می یابد. انتظاراتی که به دلایل مختلف تحقق نیافت. ایران، روسیه و چین به همراه اعضای اروپایی برجام در توافق ماندند تا ترامپ نتواند به اهداف خود دست یابد.

پس از آن آمریکا روز به روز بر دامنه تحریم های اولیه و ثانویه اش افزود و سیاست فشار حداکثری را درپیش گرفت تا به دو هدف دست یابد. اول اینکه مشکلات اقتصادی ناشی از قطع درآمدهای ارزی ایران، موجب شورش های گسترده و ناامنی و بی ثباتی در کشور شود و فروپاشی رژیم رخ دهد؛ و یا اینکه مشکلات اقتصادی به ناچار مسئولان ایرانی را به پای میز مذاکره بکشد و در این صورت توافق مد نظر ترامپ حاصل شود و از این دستاورد بتواند در مبارزات انتخاباتی حداکثر استفاده را ببرد. هر دو هدف مورد نظر نیز به نتیجه نرسید.

سرانجام چند ماه مانده به پایان همزمان دور اول ریاست جمهوری ترامپ و تحریم های تسلیحاتی ایران مطابق برجام، ایالات متحده از قصد خود برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران خبر داد و در این میان به تدریج برنامه جدید آن کشور در کارزار فشار به ایران و نابودی برجام پرده برداری شد. ایالات متحده تصمیم گرفت که قطعنامه تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران را به شورای امنیت ببرد و در صورت عدم موفقیت در تصویب این قطعنامه و وتوی احتمالی روسیه و چین، به مکانیسم ماشه مندرج در برجام و قطعنامه 2231 متوسل شود و کلیه تحریم های ایران را بازگردانده و تحریم های تسلیحاتی نیز به دنبال آن تمدید شود. در این میان استدلال اینکه مکانیسم ماشه مربوط به اعضای برجام است و ایالات متحده با خروج از برجام امکان استفاده از آن را ندارد نیز با پاسخ آمریکا مواجه شد که آمریکا به عنوان عضو شورای امنیت و بر اساس بندهای 10 تا 15 قطعنامه 2231 می تواند درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را ارائه دهد. سرانجام پس از عدم موفقیت آمریکا در تصویب قطعنامه تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران که شکستی تاریخی برای آن کشور محسوب می شد؛ ایالات متحده طی نامه ای به رییس شورای امنیت درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را ارائه داد.

درخواست آمریکا در همان روز اول با مخالفت قاطع اکثر اعضای دایم و غیردائم شورای امنیت رو به رو شده و حتی متحدان غربی آن کشور نیز در بیانیه ای رسمی مخالفت خود را با طرح این موضوع بوسیله آمریکا در شورای امنیت مطرح کردند. اما علی رغم همه این مخالفت ها آمریکا اصرار دارد که مطابق قطعنامه 2231 یا باید قطعنامه ای درخصوص تحریم ها علیه ایران توسط یکی از اعضاء طرح شود و در صورتیکه چنین قطعنامه ای ارائه نشود رییس دوره ای شورای امنیت موظف است قطعنامه مورد نظر را ارائه دهد. به نظر می رسد برای اولین بار در تاریخ شورای امنیت سازمان ملل متحد، وضعیت بسیار دشواری به وجود آمده و اعضاء در معرض تصمیم گیری دشواری قرار دارند. چالش اصلی در حال حاضر مقاومت کشورهایی چون روسیه، چین، فرانسه و انگلستان به عنوان اعضای دائم شورای امنیت است که اگر در مقابل یکجانبه گرایی مدنظر آمریکا مقاومت نکرده و اقدامی انجام ندهند عملا در بازی های نظام بین الملل به حاشیه رانده خواهند شد. در چنین حالتی شورای امنیت نیز عملا کارایی خود را در حل و فصل منازعات بین المللی از دست خواهد داد.

برخی معتقدند که در شرایط دشوار که عملا شورای امنیت در برزخ مکانیسم ماشه گرفتار شده است چه بسا ممکن است قدرت های بزرگ به دنبال دست یافتن به راه حلی میانه باشند تا حداقل با تامین نسبی برخی از نظرات ایالات متحده بتوانند هم سهمی از توزیع قدرت در مناسبات آتی داشته باشند و هم از ناکارآمدی شورای امنیت جلوگیری کنند.

هرچند در شرایط کنونی پیش بینی اتفاقاتی که در یک ماه آینده در ارتباط با مکانیسم ماشه خواهد افتاد، تقریبا غیرممکن است اما یک نکته قابل توجه است و آن اینکه چند هفته بسیار پرچالش و پرتنشی را هم در شورای امنیت و هم در نظام بین الملل شاهد خواهیم بود. تنش هایی که شاید بر آینده مهمترین نهاد سازمان ملل هم تاثیرگذار باشد.

دکتر اردشیر سنایی - استاد دانشگاه