به نوعی میتوان گفت تمام اینها با نگرش به بخشی از جرم اتفاق میافتد. در واقعیت و با توجه به آماری که سازمان پزشکی قانونی هرساله آن را منتشر میکند، انگیزه و روش ارتکاب قتل در جامعه متمکن و بخشی که وضعیت مالی خوبی ندارند، با یکدیگر متفاوت است.
گرچه بحث مالی، تقسیمبندی میان جامعه متمکن و کمبرخوردار را رقم میزند، اما باید توجه داشته باشیم که بحث فرهنگی نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در جوامع متمکن، امکانات متعددی وجود دارد. بهطور مثال، دسترسی به فرهنگ، ابزارهای رسانه، برخورداری از آموزش گران و امکان تحصیل در مدارسی که با هزینههای قابل توجه اداره میشوند، در سطح بالاتر، تحصیل در دانشگاههای خارج از کشور، همه اینها روی هم باعث میشود تا اطلاعات مردم نسبت به مسائل فرهنگی بالا و قابل توجه شود.
در چنین حالتی، وقتی سطح فرهنگ و اطلاعات فرهنگی مردم افزایش پیدا میکند، در دعاوی و درگیریهای احتمالی که رخ میدهد، پیش از این که طرفین یا یکی از طرفهای دعوا، دست به یک اقدام خشونتبار یا هیجانی لحظهای بزنند، سعی میکنند با گفتمان و صحبت کردن، مساله مورد بحث را مرتفع کنند.
نقطه مقابل، جوامع کمبرخوردار است. در جایی که ممکن است بهدلیل ضعف فرهنگی، ضعف مالی نیز وجود داشته باشد، در این حالت، دسترسی به رسانه و آموزش همگانی کمتر است. بسیاری از مردم بهدلیل درگیری و مشغلههای مالی، زمان کافی برای گفتمان و صحبت کردن با یکدیگر را ندارند.
گاهی ضعف مالی در درجهای قرار دارد که فرد مجبور است چند شیفت کار کند تا هزینههای زندگیاش تامین شود.
نکته دیگر درخصوص این جامعه این است که با توجه به این مشکلات، خانواده وقت و زمان کافی برای تربیت فرزند خود اختصاص نمیدهد.
مجموع اینها موجب میشود تا در زمان ایجاد درگیری، بهجای مشاوره گرفتن یا صحبت کردن درخصوص موضوع مورد مناقشه، دچار خشم لحظهای شوند و بلافاصله به استفاده از سلاح روی آورند که نتیجهاش میتواند فاجعهبار باشد.
درخصوص نحوه ارتکاب جرم، در جوامع کمبرخوردارتر، اغلب افراد به صورت دستهجمعی و با بهکارگیری ابزارآلات خاص مانند چاقو و قمه، با یکدیگر درگیر میشوند. اما در سطح بالا، قتلها گاهی با استفاده از یک نیرنگ خاص مانند بهکارگیری سم یا در مواردی شلیک با اسلحه گرم رخ میدهد. حتی ممکن است فرد در زمان ارتکاب قتل، نوعی خونسردی خاص نیز داشته باشد.
در جوامع پایینتر، نزاعها گاهی بر سر مسائل بسیار ناچیز و بیارزش مانند یک مبلغ پایین رخ میدهد، اما در سطوح متمکن، پولشویی یا جرایم یقهسفیدها، بستر را برای ارتکاب قتل فراهم میکند.
در بحث قتل های ناموسی نیز، در جوامع متمکن، اغلب آن سختگیریها و تعصبات ناموسی که در جوامع کمبرخوردار شاهد هستیم، دیده نمیشود و به همین دلیل، کمتر شاهد وقوع این نوع قتلها در این مناطق هستیم، اما در مناطق پایینتر، بهدلیل تعصبات شدیدی که وجود دارد، خشم لحظهای حتی بهدلیل دیر برگشتن خانم به خانه ممکن است رخ دهد و منجر به یک جنایت شود.
در کل، هر چه میزان نزاعهای جمعی بیشتر باشد و خشم لحظهای زودتر رخ دهد، آمار قتل افزایش پیدا میکند که بر این اساس میتوان گفت در مناطق کمبرخوردار و پیرامونی، میزان وقوع قتل بالاتر است.
دکتر حامد خانی - جرمشناس و استاد دانشگاه / ضمیمه تپش روزنامه جام جم