دوباره کلاه سرمان نرود

چند اتفاق نسبتا مرتبط!
سفر بن‌علوی و خبر روحانی از پیغام‌های خصوصی آمریکا
اظهارات دیروز روحانی در حالی بیان شد که روز قبل از آن یعنی سه‌شنبه، یوسف‌ بن علوی وزیر خارجه عمان دیدار و گفت‌وگویی با رئیس‌جمهور کشورمان در تهران داشت.
با توجه به نقش عمانی‌ها در مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا که به برجام منجر شد همواره از این کشور به عنوان واسطه‌ای در روابط تهران و واشنگتن یاد می‌شود و اگرچه بر اساس خبرهای رسمی منتشر شده از دیدارهای او، بحث روابط ایران و عربستان و ماجرای یمن در محور گفت‌وگوها بوده است اما با توجه به شرایط فعلی منطقه و جهان، بعید است که در دیدارهای او حرفی از مذاکرات ایران و آمریکا به میان نیامده باشد.
صحبت‌های روز سه‌شنبه روحانی در دیدار صمیمی با جمعی از افراد دارای معلولیت نیز حکایت از ادامه پیغام‌های مخفیانه از سوی آمریکا برای انجام مذاکره بود. روحانی در این باره تاکید کرد: آمریکایی‌ها به دنبال گفت‌وگو و مذاکره هستند و پیام‌های خصوصی می‌فرستند.
بلاتکلیفی ترامپ در موضع‌گیری
مرور صحبت‌های ضد و نقیض ترامپ در همین روز هم تقویت‌کننده ذهنیت‌ها درباره برخی تلاش‌های پشت پرده برای ایجاد گفت‌وگو میان ایران و آمریکا است. ترامپ در اولین موضع‌گیری خود در روز سه‌شنبه در مورد ایران در نشست خبری با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در پاسخ به سوالی درباره این‌که آیا قصد دارد از معترضان در ایران حمایت کند، گفته بود که «نمی‌خواهم در این زمینه حرف بزنم ولی پاسخ «نه» است. نمی‌خواهم در این مورد حرف بزنم».
این موضع‌گیری ترامپ با سایر موضع‌گیری‌های او درباره ایران تفاوت داشت تا جایی که برخی کارشناسان این‌گونه تحلیل کردند ترامپ نخواسته با موضع‌گیری در این زمینه، تلاش‌های پشت پرده برای ایجاد مذاکره با ایران را تخریب کند.
اما ترامپ دقایقی بعد در موضع‌گیری کاملا متفاوت نشان داد حاضر نیست از موضوعی چون اغتشاشات در ایران که قابلیت زیادی برای جوسازی علیه تهران دارد به راحتی بگذرد. به همین دلیل بلافاصله در توئیتی، موضع قبلی خود را تصحیح کرد و نوشت: «آمریکا از مردم شجاع ایران که برای آزادی‌شان اعتراض می‌کنند حمایت می‌کند. ما در دولت ترامپ همیشه حمایت کرده‌ایم و باز هم حمایت می‌کنیم!»
ترامپ همچنین در نشست مطبوعاتی مشترک با جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، که پس از انتشار توئیتش برگزار شد، بار دیگر به این موضوع برگشت و گفت: «ما کاملا از آنها [معترضان ایرانی] حمایت می‌کنیم و از ابتدا هم حمایت کرده‌ایم». او گفت در نشست خبری مشترک با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، تصور کرده بود که سوال درباره حمایت مالی از معترضان است.
شایعه استعفای ظریف و توئیت آشنا
در چنین شرایطی، توئیت حسام‌الدین آشنا مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور که پیش از سخنان دیروز روحانی منتشر شد بر ابهامات افزود. آشنا که به نوشتن مطالب مبهم و دوپهلو در فضای مجازی معروف است در این مطلب با اشاره به گرانی بنزین نوشت: این که مردم احساس کنند بنزین ناگهان سه برابر شده ‌است (خود سهمیه‌ای هم ۵۰ درصد که میزان کمی نیست ) و هیچ کاری هم نمی‌توانند بکنند، تاثیر بسیار ویرانگری دارد. ‏ذهن‌ها ملتهب است و باید قدمی بلند به سوی مردم برداشت تا از این احساس تلخ رها شوند.
با توجه به مسؤولیت آشنا در دولت و داشتن حکم مشاور از سوی رئیس‌جمهور، بعید به نظر می‌رسد که او از منتقدان گران شدن بنزین باشد بر همین اساس بخش دوم مطلب او از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ آن بخش که می‌گوید باید قدمی بلند به سوی مردم برداشت.
هنوز تحلیلگران در حال هضم این مطلب آشنا و منظورش از "قدم بلند به سوی مردم" بودند که روحانی دیروز، باز هم به دوران مذاکرات بازگشت و از داشتن شجاعت لازم برای گفت‌وگوی دوباره با آمریکا گفت و اعلام کرد با وجود آنچه او اصرار برخی جوانان در داخل برای مذاکره با آمریکا می‌خواند اما تا زمانی که تحریم‌ها لغو نشود حاضر به مذاکره نیست.
در همین حال انتشار شایعه استعفای محمدجواد ظریف در صبح دیروز بر پیچیدگی‌های فضای سیاسی کشور افزود؛ شایعه‌ای که علیرضا معزی، معاون ارتباطات دفتر رئیس‌جمهور درباره ریشه‌ شکل‌گیری آن این‌گونه نوشت: تا رسانه‌ها از احتمال پیشرفت مذاکرات منطقه‌ای و ترافیک آمد و شدهای دیپلماتیک نوشتند، دیگرانی هم دست به کار شدند و از شایعه استعفا گفتند.

شرایط ایران و آمریکا
دولتی‌ها در شرایطی همچنان بر طبل مذاکره با آمریکا می‌کوبند که رفتار آمریکا و غرب در ماجرای برجام باعث شده تا شاهد چرخش 180 درجه‌ای نگاه‌ها در داخل ایران نسبت به مذاکره با غرب باشیم. در اوایل دهه 90، این ذهنیت که از طریق مذاکره با غرب و آمریکا می‌توان مشکلات داخل کشور را حل کرد طرفداران زیادی داشت و پیروزی روحانی در انتخابات سال 92 و شعارهای انتخاباتی او در خصوص مذاکره، موید این مطلب بود.
اما روند تحولات 6 سال اخیر به‌ویژه پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، ناکارآمدی این تئوری را که از طریق کنار آمدن با آمریکا می‌توان مشکلات را حل کرد اثبات کرد تا جایی که حتی دولتی‌ها و رئیس‌جمهور تاکید دارند تحریم‌هایی که در حال حاضر علیه ایران وضع شده، بی‌سابقه است و حتی قبل از برجام نیز شاهد چنین فشارهایی نبوده‌ایم.
از سوی دیگر این یک اصل سیاسی است که در مذاکره باید از جایگاه برابر، گفت‌وگو کرد. بر همین اساس در شرایطی که آمریکایی‌ها همچنان به سیاست فشار حداکثری خود ادامه می‌دهند و ایران نیز از شرایط اقتصادی باثباتی برخوردار نیست، مذاکره در چنین شرایطی به انفعال تعبیر می‌شود.
فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: صحبت کردن از مذاکره در شرایط کنونی موضوعیت ندارد زیرا زمانی مذاکره معنا می یابد که از طرف مقابل امتیاز گرفته و وضعیت بهتر شود، این در حالی است که نشانه‌ای مبنی بر امتیازدهی از سوی آمریکا وجود ندارد.
ایزدی، تنها برنده مذاکره در چنین شرایطی را ترامپ می‌داند و می‌افزاید: با توجه به این‌که شاهد شکست سیاست ترامپ در مورد ایران هستیم، سخن گفتن از مذاکره نوعی تنفس مصنوعی به سیاست شکست خورده ترامپ است و ادامه این‌گونه سخنان موجب ادامه سیاست فشار حداکثری به ایران خواهد بود.
وی با بیان این‌که سخنان روحانی درباره مذاکرات موجب خوشحالی تندروها در آمریکا می‌شود می‌‌گوید: تندروهای آمریکایی، چنین سخنانی را از منظر ضعف ایران و اثرگذاری فشارها برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره تفسیر می‌کنند.

روحانی درباره مذاکره با آمریکا چه گفت

رئیس‌جمهور در بیست و ششمین همایش ملی بیمه و توسعه که در برج میلاد برگزار شد به شروع مذاکرات با آمریکا در ابتدای دولت یازدهم اشاره کرد و گفت: برای اولین بار بعد از انقلاب اسلامی در سال ۹۲ و در آغاز دولت یازدهم بین وزرای خارجه ایران و آمریکا گفت‌وگو و مذاکره آغاز شد و این کارِ عظیم و بزرگی بود.
وی با بیان این‌که ما به مردم قول داده بودیم ظرف مدت ۱۰۰ روز مردم شاهد اولین تحول در این زمینه باشند افزود: مشاوران و همراهان من در سفر نیویورک من را قانع کردند که برای پیشرفت در مذاکرات مطلوب است که من جواب تماس تلفنی رئیس‌جمهور آمریکا را بدهم.
روحانی با اشاره به این‌که پاسخ به این جواب تلفنی مورد تردید بنده بود، گفت: زمانی که ملاحظه کردم تمام مشاوران و همراهان من به این اتفاق نظر رسیده‌اند که باید پاسخ جواب تلفنی را بدهم، من این را پذیرفتم و در آخرین لحظات قبل از ترک نیویورک با رئیس‌جمهور آمریکا در هتلی که اقامت داشتم، تماس تلفنی برقرار شد و من پاسخ وی را دادم.
رئیس‌جمهور سپس در توصیف این تماس تلفنی که رهبر انقلاب، یکی دو بار از آن انتقاد کرده‌اند گفت: گفت‌وگوی کوتاه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه‌ای با رئیس‌جمهور آمریکا یک لکوموتیو قوی برای حرکت قطار مذاکرات بود و موجب شد تا چارچوب مذاکرات مشخص شود.
روحانی در ادامه با اشاره به خروج آمریکا از برجام افزود: لازم بود که ما این قرارداد و توافق (برجام) را حفظ کنیم، اینجا محل طرح این مسائل نیست و اگر زنده ماندم در آینده خواهم گفت که ما با چه دردسر‌هایی برجام را نگه داشتیم و چه فشار‌هایی روی ما بود.
وی گفت: خیلی راحت است که بگوییم ما مذاکره نمی‌کنیم اما کسی که بگوید مذاکره می‌کنم این تازه اول گرفتاری است، چون باید بروی بنشینی بحث کنی، دعوا کنی، استدلال کنی و حقوقدان و اقتصاددان باید بیاید. اما اگر بگوییم مذاکره نمی‌کنیم چه کسی ضرر می‌کند؟ همه منطقه، همه جهان و همه ملت بزرگ ایران.
روحانی افزود: ما دولتی نبودیم که از زیر بار یک مسؤولیت سخت فرار کنیم، می‌دانستیم بعضی از امور چقدر سخت است. من می‌دانستم اگر در نیویورک جواب تلفن رئیس جمهور آمریکا را بدهم در فرودگاه مهرآباد یک عده افراطی لنگه کفش به سمت من پرتاب می‌کنند، اما من این را به جان خریدم.
وی با اشاره به سفر اخیرش به نیویورک برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفت: وقتی سران به دیدار من می‌آمدند می‌گفتند تقصیر شماست و شما باید قبول کنید با رئیس جمهور آمریکا دیدار کنید تا تحریم‌ها یکباره برداشته شود؛ آمریکایی‌ها می‌خواستند همه دنیا فکر کند همه چیز گردن ایران است.
وی گفت: اما ما در نیویورک حربه را از دست آمریکا گرفتیم و به سران گفتیم اگر الان اعلام شود کل تحریم‌ها برداشته می‌شود ما ساعت بعد با آمریکایی‌ها مذاکره می‌کنیم.
رئیس‌جمهور افزود: آمریکایی‌ها می‌گفتند ابتدا ملاقات کنیم سپس درباره تحریم‌ها بحث کنیم ولی ما دیگر حاضر نیستیم کلاه سرمان برود و خدمت ملت ایران عرض می‌کنم که هر وقت آمریکا تحریم‌های غلط، ظالمانه، غیرقانونی، نادرست و تروریستی خود را بردارد، بلافاصله سران 1+5 می‌توانند ملاقات کنند و ما هیچ مشکلی نداریم.
روحانی با بیان این‌که ما لجبازی نمی‌کنیم و مشکلی با مذاکره نداریم گفت: بعضی جوانان گمان می‌کنند که خود ما لجبازی می‌کنیم و می‌گویند بروید مذاکره کنید و تمام کنید اما این‌طور نیست و ما بهانه‌ها را از دست آمریکا گرفتیم.

چرایی طرح دوباره مذاکره
با وجود چنین تحلیل‌هایی همچنان شاهد طرح بحث مذاکره از سوی مقامات دولتی به‌ویژه رئیس‌جمهور هستیم.
نوذر شفیعی، استاد دانشگاه در این زمینه معتقد است:‌ طرح دوباره بحث مذاکره با آمریکا به فاصله کمی از سهمیه‌بندی بنزین و نارضایتی‌های ایجاد شده در این زمینه، این ذهنیت را ایجاد می‌کند که برخی می‌خواهند بار دیگر این دوقطبی را ایجاد کنند که یا باید فشارهای اقتصادی را تحمل کرد یا پای میز مذاکره با آمریکا نشست چرا که مشکلات فعلی به‌دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌هاست و دولت راهی به جز گران کردن بنزین نداشته است.
این استاد دانشگاه در تشریح بیشتر این سناریو می‌گوید: به نظر می‌رسد فاز جدیدی در کشور در حال راه افتادن است به این معنی که تحریم‌ها موجب ایجاد چنین مشکلاتی شده و برای جبران زیا‌ن‌ها می‌بایست تحریم‌ها رفع شود و این کار نیازمند انجام مذاکره است.
چنین تحلیلی در حالی است که به نظر می‌رسد جامعه دیگر چنین دوگانه‌هایی را نخواهد پذیرفت و همان‌طور که محمدجواد ظریف گفته است: از آنجایی که آمریکا به تعهداتش عمل نکرد و اروپایی‌ها نیز به حرف‌شان عمل نکردند، تعامل اعتبارش را در ایران از دست
داده است.
صحبت‌های چند روز قبل عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه نیز قابل تامل بود که گفت: یکی از درس‌های ما از برجام این است که ظاهراً نتیجه توافق و پایبندی به آن، تحریم‌های جدید بود و درس دیگری که گرفتیم این بود که مقاومت بیش از همکاری جواب می‌دهد.
بر همین اساس به نظر می‌رسد دولت به جای تمرکز دوباره بر موضوع مذاکره باید به فکر ایده‌های جدید و راهگشا برای حل مشکلات کشور باشد؛ ایده‌هایی که اتکای آن به توانمندی‌های داخلی باشد.