سفر به اوج اصالت

این هفته می‌خواهیم با هم برویم یزد، شهر بادگیرها و مسجدها، مسیر باغ‌ها و قنات‌هایی که چهره کویر را عوض کرده‌اند، شهر خانه‌های کاهگلی محله فهادان که هنوز هم می‌توانند انگاری تمام دلشوره و غم‌های آدمی را خاک کنند و دلش را آبی مثل آسمان کویر. بعد هم ببینیم چطور می‌توانیم در استان یزد یک کویرگردی مفصل برویم. حالا که تا اینجا آمده‌ایم سری هم بزنیم به میبد، شهری که کارگاه‌های سفال سازی‌اش می‌تواند برای ساعت‌ها چشم‌ها را نوازش دهد و شمار لحظه‌ها و دقیقه‌هایی که می‌رود را از ذهنمان خارج. اصلا مگر خوبی و زیبایی هایش یکی دو تاست که بشود همین‌طوری تکرارشان کرد و از کنارشان رد شد؟

بیشتر بخوانید : طرز تهیه رب انار 

از ابریشم ساسانی تا ترمه‌های امروزی
یزد کجاست و چگونه می‌شود رفت، موضوعی نیست که بخواهیم درباره‌اش بنویسیم. آن‌قدر استان شناخته شده‌ای هست که همه بدانند مرکز ایران است، در نزدیکی جاده ابریشم همان مسیر باشکوه تجاری و فرهنگی گذشته ایران واقع شده و مرکز بیابان‌های کشور است. قرن پنجم که جناب مارکوپولو قدم رنجه کرده و آمده ایران، قلمی کرده که یزد یک شهر اصیل است و این عبارت را در سفرنامه مفصلش گنجانده است. حالا هم که می‌بینیم مسلمان و زردشتی در این شهر قرن هاست مسالمت‌آمیز و با حفظ احترام به عقاید یکدیگر کنار هم زندگی می‌کنند.
جالب است بدانید در این شهر قدیمی که هنوز هم پرورش ابریشم وجود دارد، تولید پارچه‌های بی‌نظیر ابریشمی از دوره ساسانیان شروع شده بوده، حالا هم هر چند ابریشم گران است، اما می‌توانیم همه مان برویم یزد و ترمه به دست برگردیم. توی کوچه‌های سنتی که هنوز تسلیم عصر مدرنیته نشده‌اند، راه برویم و بادگیرها، دیوارهای خشتی و درخت‌های انار را نگاه کنیم. اولین شهر خشتی جهان را که از ابریشم و ترمه تا انار و بادگیر دارد، تماشا کنیم و برگردیم. تا یادم نرفته بگویم این اولین شهر خشتی جهان که در قلب ایران واقع شده، دومین شهر تاریخی دنیا هم هست و به همین دلیل هم در هر فصلی می‌شود گوشه و کنارش توریستی را پیدا کرد که با چشم‌های هیجان زده به بنایی و باغی زل زده است تا ببیند مردمان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان چگونه زندگی را رقم می‌زده‌‌اند.

دوچرخه‌سواری در خنکای کوچه‌های مسقف
پایتان به یزد که برسد، خودتان دیدن مسجد جامع و مسجد امیر چخماق را از دست نمی‌دهید. زیبایی‌هایی که شهره‌اند و همه از آنها می‌گویند. اگر یزد را بشناسید و عشق قدم زدن و تماشا هم باشید حتما گذرتان به محله تاریخی فهادان می‌افتد. جایی که خانه‌ها هنوز کاهگلی‌اند و همان‌طور که گفتیم تسلیم تغییرات جهان امروز نشده‌اند. مهم‌ترین نکته این است که در فهادان همین که خودتان را به بام یک خانه برسانید می‌توانید بادگیرهای بسیاری را ببینید که روزی روزگاری ریه‌های شهر بوده و ابداع نیاکان‌مان برای تهویه و خنک‌سازی خانه‌ها. در شهری که گرمای تابستان‌هایش هنوز هم طاقت‌فرساست، چه آدم‌های باهوشی زندگی می‌کردند که بلد بودند خنکای هوا را به طبیعی‌ترین شکل ممکن برای خود فراهم کنند.
یزد به همین عبارت ساده و زیبا معروف است؛ شهر بادگیرها. بادگیر در ساختمان‌هایی که دسترسی کمی به باد دارد می‌تواند باد بالای بام را به ساختمان بیاورد و نقش سیستم سرمایشی امروزی را داشته باشد.
اولین بادگیرها در یزد و کرمان ساخته شده‌اند و سیستم آنها به‌گونه‌ای است که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می‌کشند و با تشت‌های آبی که درون آنها تعبیه شده، هوا را خنک و سبک و داخل خانه هدایت می‌کنند. بادگیر اعظم بازار بزرگ کرمان، بادگیر باغ دولت‌آباد یزد، بادگیر چپقی سیرجان و بادگیرهای بندرعباس، بندرلنگه، قشم و سیستان از دیدنی‌ترین بادگیرهای ایران هستند.
اما نکته مهم این است که بادگیر از مظاهر و سمبل‌های تمدن ایرانی است که البته دقیقا معلوم نیست اولین بادگیر در کدام شهر ایران ساخته شده است. سفرنامه‌نویسان قرون وسطی بیشتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مانند یزد، گناباد، طبس، کرمان، بم و زاهدان نام برده‌ کاریز و بادگیر و خانه‌های گنبدی را از نمادهای تمدن ایرانی دانسته‌اند.
جدای از بادگیرها، خانه‌های خشتی، حتی مناره‌های مسجد جامع و خیلی چیزهای دیگر را هم می‌توانید از همین زاویه تماشا کنید و شگفت زده شوید، به‌خصوص اگر بتوانید طلوع و غروب را روی بام این خانه‌ها ببینید، می‌شود گفت یکی از به‌یاد ماندنی‌ترین تجربه‌های سفر‌تان را کسب کرده‌اید.
کوچه‌های مسقف فهادان هم خنکای دلچسب و طبیعی دارد، وجود دوچرخه‌ها در کوچه و کنار محله هم حال خاصی به آن می‌دهد و مغازه‌های قدیمی که هنوز می‌شود اجناس فراموش‌شده‌ای را در آنها پیدا کرد و به روزگاران رفته لبخند زد.

خوشمزه‌های یزد
تنوع غذایی بسیاری در رژیم غذایی مردم استان کویری و زیبای یزد وجود دارد که انواع آش، از جمله این خوراکی‌های خوشمزه به شمار می‌آید. انواع آش مانند: آش شولی، آش گندم (حلیم)، ‌آش ماش، آش شلغم، آش کلم، آش سمبوسک، آش عدس، آش کدو، آش آلو، آش آبغوره، ‌آش انار، آش سبزی و همچنین غذاهایی مانند قیمه نخود، قلیه کدو و خورشت به‌آلو، نمونه‌هایی از غذاهای سنتی است که در خانواده‌های استان یزد طبخ می‌شود.
مثلا آش شولی که از معروف‌ترین غذاهای سنتی در استان یزد است، غذایی بسیار ساده و با روش طبخی آسان است که در حین بی‌آلایشی طعمی لذیذ نیز دارد. چاشنی اصلی این‌ آش سرکه است که در نبود آن می‌توان از رب انار نیز استفاده کرد. مردم استان یزد این خوراک مقوی را با استفاده از سبزی‌ آش (اسفناج، شوید، تره، جعفری، شنبلیله) چغندر، پیاز، آرد، نعناع، عدس، روغن، نمک، زردچوبه، سرکه و در صورت لزوم، رب انار تهیه می‌کنند. حالا نگاهی به همین ترکیب متفاوت بیندازید تا دست‌تان بیاید تنوع غذایی مردم این استان چقدر جذاب و اشتهابرانگیز است. یکی دیگر از غذاهای سنتی و بسیار پرطرفدار استان یزد، خورش قیمه‌نخود نام دارد. کمتر گردشگری است که به این شهر تاریخی و مملو از آثار باستانی ایران زمین سفر کند و امتحان کردن طعم و مزه این غذای اصیل را در برنامه خود قرار ندهد. مردم استان یزد، با استفاده از نخود، گوشت گوسفند، رب گوجه‌فرنگی، لیمو عمانی، زعفران، سیب‌زمینی، پیاز، زردچوبه، نمک و فلفل به طبخ و تهیه این قیمه دوست‌داشتنی می‌پردازند. گذرتان افتاد یزد حتما در یک رستوران امتحانش کنید و لذت ببرید.
از شیرینی ‌های متفاوت یزد هم که اصولا می‌شوند سوغات و رهاورد سفر چیزی نگوییم که همه‌مان مزه‌شان را چشیده‌ایم و به احتمال زیاد هم عاشقشان شده‌ایم. باقلوا، لوز ترحیمی، کیک‌یزدی، کیک تخته‌ای، حاجی بادام، نان برنجی، نان پنجره‌ای (منقا)، نقل یزدی، قطاب، پشمک، آبنبات مغزی، سوهان آردی، سوهان خانی، نان نارگیلی و باقلوا هر کدام می‌توانند فصلی باشند برای نوشتن از طعم‌های اصیلی که در شهری اصیل خلق شده‌اند و در گذر قرن‌ها هنوز زنده مانده‌اند و کام بسیاری را شیرین کرده‌اند.

ساختن بهشت وسط کویر

باید همین‌طور راه برویم و تحسین کنیم مردمانی را که در گذشته‌های دور در این دیار زندگی کرده‌اند. آن‌قدر باهوش و زیرک بوده‌اند که بتوانند چهره قلب بیابان‌های ایران را به شکل عجیبی دگرگون کنند، آن‌قدر که باغ‌ها و آب‌ها غول بیابان را شکست دهد و درخت‌ها در گوشه و کنار شهر جان بگیرند
و ببالند.
باغ دولت‌آباد در یزد نام آشنایی بوده و دلیل شهرت آن وجود بلندترین بادگیر است که در عمارت باغ قرار گرفته است. این باغ از باغ‌های قدیمی و زیبای ایران است که از دوران افشاریه و زندیه به یادگار مانده و به دستور محمد تقی‌خان بافقی ساخته شده است.
باغ دولت‌آباد شامل عمارت سر در، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آیین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار و باغ ناصر است. خود باغ به تنهایی شیفته‌تان می‌کند. حوض بزرگ و طولانی آن بر جذابیت باغ افزوده و بادگیر آن به طرز عجیبی فضا را فراموش نشدنی خواهند کرد.
در فضای سبز باغ درختان میوه مانند انگور، سرو و کاج موجود هستند و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند. در واقع باغ دارای چهار بنای اصلی بوده که سه دستگاه آن به نام هشتی، تالار طنبی و سر‌در هنوز بر پای است و قسمتی از اتاق‌های زمستانی هم وجود دارد، ولی بقیه ساختمان‌ها و حتی عرصه آن از بین رفته است. مطمئن باشید این باغ چند ساعتی از زمانتان را خواهد گرفت.
نکته مهم دیگر در یزد کاریز یا قنات‌ها هستند که آبرسان کویر بوده‌اند. شهر پر است از این سازه‌های آبی که اختراع ایرانیان است. یکی از مهم‌ترین و عجیب‌ترین قنات‌های ایران در شهر زارچ استان یزد واقع شده است.
این قنات نزدیک به صد کیلومتر طول دارد و جزو طولانی‌ترین قنات‌های ایران و حتی جهان به شمار می‌رود. با توجه به مطالعاتی که در مورد این قنات شده نیز این احتمال تقویت می‌شود که زمان بهره‌برداری از قنات زارچ به حدود سال‌های ۱۳۰۰ میلادی برمی‌گردد.
قنات زارچ در یزد از ابتدای روستای فهرج آغاز می‌شود و پس از طی کردن روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد می‌شود. این قنات از محله‌های مختلف شهر می‌گذرد و از جمله آنها میدان امیر چخماق و مسجد جامع است، پس از گذر از این مناطق از شهر یزد خارج می‌شود و به طرف زارچ حرکت می‌کند. مسیر دقیق قنات زارچ بر اساس درجاتی که ثبت شده در حدود و مشخصات قنات در سند مالکیت آن نیز آمده است.

شهری که به تنهایی یک دنیاست!

در شمال یزد، شهر ۷۰۰۰ ساله میبد قرار دارد. بعد از سپری کردن مسیرهای بیابانی یزد، شهر میبد شما را با تمدن‌های باستانی و بناهای تاریخی‌اش غافلگیر می‌کند. در اکثر کوچه‌های این شهر، خانه‌های خشتی و گنبدهای آجری به چشم می‌خورد و رنگ خاک و گِل، تنها رنگی است که بر لباس شهر میبد نقش بسته است. اگر مسافر یزد هستید، جاهای دیدنی میبد را حتما ببینید.
این شهر به داشتن سفال و زیلوهای باکیفیت شهرت زیادی دارد و یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی آن محسوب می‌شود. طرح‌های متنوعی از کاشی، سفال و زیلو در بازارهای میبد به‌فروش می‌رسند و تا دل‌تان بخواهد هم هواخواه دارند.
میبد خودش کلی آثار باستانی هم دارد که می‌تواند یکی دو روزتان را کاملا به خودش اختصاص دهد. یکی‌اش همین نارین قلعه معروف! این قلعه بیضی‌شکل روی تپه بلندی در میدان شهرداری قرار دارد. از بالای قلعه به‌خوبی می‌توانید منظره باشکوهی از تمام شهر را زیر پای خود ببینید. وارد قلعه که می‌شوید، اتاق‌های تو‌در‌تو شما را بخش‌های مختلف این بنای آجری می‌برد. سوراخ‌هایی روی دیوارها تعبیه شده که نور داخل قلعه را تامین می‌کنند. راه‌های زیر‌زمینی، مسجد خشتی، حمام تاریخی، بازار و همچنین گذرگاهی در این مجموعه قرار دارد که در قدیم به آن بخش مردم‌نشین می‌گفتند.
برج کبوتر‌خانه میبد هم بنای بسیار زیبایی است که در عصر قاجار ساخته شده است. در آن دوران برای جلوگیری از ورود پرنده‌های وحشی، قلعه‌ای شش‌ضلعی ساخته شد که در لانه‌های داخل برج آن، 4000 کبوتر زندگی‌می‌کردند. کبوترخانه میبد دارای تزئینات قطار‌بندی آجری و گچی بسیار زیبایی است که شما را به فضایی متفاوت و جذاب می‌کشاند. کاروانسرا و چاپارخانه شاه عباسی، یخچال خشتی، قلعه بارچین، قلعه مهرجرد و مسجد جامع میبد هم بخش مهمی از زیبایی‌های این شهر هستند.

زینب مرتضایی‌فرد
روزنامه‌نگار