مخاطب آزاری روی پرده

فیلم «خانه پدری» سال ۱۳۸۹ ساخته شد و در جشنواره‌ فجر سی و دوم هم اکران شد. از همان روزها صحنه های گل درشت خشونت علیه زنان در این فیلم به قدری سر و صدا به پا کرد و به قدری راجع به آن حرف زدند که حتی ممکن بود برای اکران در جشنواره فجر هم توقیف شود که البته این اتفاق نیفتاد و فیلم به نمایش درآمد. حتی آن زمان موسسه ناجی که وابسته به نیروی انتظامی است و در تولید این فیلم مشارکت داشت، اعلام کرد به‌دلیل ترویج خشونت از تهیه‌کنندگی این فیلم کنار کشیده است.
همین ترویج خشونت بود که باعث شد این فیلم سال‌ها در محاق توقیف بماند تا این که سال ۱۳۹۳ فیلم فقط برای دو روز در سینماهای تهران روی پرده رفت و دوباره آن را پایین کشیدند. در تمام این سال‌ها جنجال بر سر این بود که می‌شود فیلم را در گروه هنر و تجربه اکران کرد یا این‌که با حذف برخی صحنه‌های آن به نمایش عمومی دربیاید، اما کیانوش عیاری حاضر به حذف صحنه‌های فیلمش نشد و اکنون قرار است فیلم در چارچوب طرح رده بندی سنی و در رده بندی ۱۵+ سال اکران شود. ملاحظات و محدودیت‌هایی که عیاری پذیرفت تا در عوض فیلمش دست نخورد و فیلم برای مخاطبانش اکران شود.
زمانی که کیانوش عیاری سینمای حرفه‌ای را با نگارش فیلمنامه و کارگردانی فیلم «تنوره دیو» تجربه کرد، بسیاری از سینماگران به آینده حرفه ای او بسیار امیدوار بودند. از مشخصه‌های فیلم‌های عیاری سبک واقع گرایانه منحصر به فردش در پرداختن به موضوعاتی ‌چون پیوند قلب بود که در فیلم «بودن با نبودن» آن را به تصویر کشیده است. البته پیش بینی سینماگران تا حدودی درست از آب درآمد و عیاری که دغدغه بیان مسائل انسانی را در قالب تولید فیلم هایش نشان داد با ساخت سریال «روزگار قریب» ثابت کرد که علاقه خاصی به بیان موضوعات منحصر به فرد دارد.
با این حال «خانه پدری» بیش از آنکه به علت توقیفی 9 ساله اهمیت داشته باشد به علت سوژه و موضوع آن قابل بررسی است. موضوعی که قطعا پیش از آن به این شکل کمتر مورد توجه فیلمسازان بوده است. حالا فیلم عیاری که محصول 9 سال قبل است روی پرده سینماها رفته است و شاید به خاطر شم قوی و ظرافت‌های ساختاری خود عیاری باشد که با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک در این سال‌ها این فیلم چندان دچار کهنگی نشده. در این میان شاید مرور اتفاقاتی که در این چند سال برای فیلم «خانه پدری» رخ داده خالی از لطف نباشد. فرآیندهایی که تا حدی نشان می‌دهد در بین نزاع بین عیاری و منتقدان، برداشت کدام یک به حقیقت نزدیک‌تر است.
۶ تیر ۹۰: علی سلطانی، مدیرعامل وقت ناجی هنر: نیروی انتظامی۵۰ درصد در تولید این فیلم مشارکت داشت و طبیعتا بیشتر دلمان برای آن می سوزد و دوست داریم نمایش داده شود. اما قرار نیست کار خلاف قانون هم انجام دهیم و همچنان تلاش می کنیم برایش نمایش عمومی بگیریم.
۲۵ شهریور ۹۰: جواد شمقدری، معاونت سینمایی دولت دهم: من این فیلم را ندیده‌ام، اما کیانوش عیاری یکی از فیلمسازان خوب ما است که معتقدم اگر فیلم «خانه پدری» در جشنواره می‌آمد می توانست چند جایزه را بگیرد اما آن طور که شنیده‌ام ایشان مشکل کار را پذیرفته و اصلاح کرده اند.
۱۶ مهر ۹۱: مدیرعامل ناجی هنر: آمادگی داریم سهم کیانوش عیاری را از این فیلم خریداری کنیم. می خواهیم با خرید این سهم، تصمیم گیرنده اصلی خود ما باشیم.
۵ آبان ۹۱: مدیرکل وقت اداره نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی: به آقای عیاری پیشنهاد دادیم چند دقیقه از ابتدای فیلم را که مشکل زیادی دارد کوتاه کنند تا به ایشان پروانه نمایش بدهیم. آقای عیاری به عنوان یکی از مالکان فیلم حق دارند صحنه ها را حذف نکنند. طبیعی است که این فیلم هم اگر اصلاحات ارائه شده را انجام دهد، پروانه نمایش می گیرد.
۶ شهریور ۹۲: عیاری: باید منتظر ماند تا ببینیم چه می شود، مدیر جدید سینمایی تازه مشخص شده است اما من به گرفتن مجوز برای این فیلم چندان خوشبین نیستم.
۱۰ دی ۹۲: مدیرعامل وقت ناجی هنر: مشکلی درخصوص واگذاری فیلم به آقای عیاری نداریم و اعلام کردیم که حتی سهم خود را از روی آن برمی‌داریم تا هیچ نامی هم از نیروی انتظامی در آن نباشد، اما هزینه ای را که برای فیلم شده است بدون هیچ سودی به ما پس بدهند.
۹ تیر ۹۳: کمال تبریزی: اگر جای آقای عیاری بودم پلان صحنه زیرزمین را به گونه ای در فیلم قرار می‌دادم که فقط صدای ضربه زدن برادر بر سر خواهر باشد ولی تصویرش نباشد. به نظرم اینگونه تاثیر فیلم بیشتر می شود.
۳۰ آذر ۹۳: «خانه پدری» پس از حدود چهار سال بالاخره مجوز نمایش گرفت که با محدودیت سنی و تعداد سکانس ها و سینماهای محدود اکران شود.
۹ دی ۹۳: سخنگوی وقت وزارت ارشاد دولت یازدهم: دلایل عدم نمایش «خانه پدری» نه سیاسی است و نه امنیتی، فقط به دلیل داشتن چند صحنه جنایی است که خشونت را ترویج می‌کند و آثار سویی بر روح و روان جامعه می گذارد.
۱۰ بهمن ۹۳: علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد دولت یازدهم: برخی فیلم ها هستند که با نوعی از ارزش های ما سازگار نیستند، مثلافیلم «خانه پدری» که البته به بقیه حاشیه هایش کاری ندارم را می توان مثال زد چون هر فیلمی که بخواهد در کشورهای دیگر هم با صحنه های خشن نشان داده شود، محدودیت سنی دارد.
۱۵ آذر ۹۵: عیاری: از مسوولان انتظار پیگیری و همراهی داشتم اما تا این لحظه هیچ عایدی‌ای از این منظر به دست نیاورده ام. معتقدم تمام مسائل مرتبط با فیلم «خانه پدری» یک سوءتفاهم است.
حالا بعد از چند سال کش و قوس این فیلم به شکلی محدود روی سینماها رفته است. اکرانی که البته بعید است گیشه موفقی داشته باشد. برای اطلاع از کسانی‌که در شورای پروانه نمایش سازمان سینمایی به اکران این فیلم رای مثبت داده اند سراغ چند نفر از آنها هم رفتیم که امکان گفت و گو فراهم نشد.

احترام به ذهن و روان مخاطب
روزنامه اعتماد در نقدی که سال 93 به فیلم «خانه پدری» منتشر کرده بود به نکات قابل تاملی اشاره می‌کند: «سالهاست در سینمای ایران از ظلم به زنان و نابرابری در قبال مردان حرفها زده و قصه‌ها تعریف شده است. به عبارتی، حکایتی یکسان که از هر زبانی می‌شنویم، مکرر است. اما این مهم نیست که تم اصلی مدام تکرار می‌شود، مهم آن است که به شیوه و هنر هر هنرمندی پرداختی متفاوت و تجربه‌نشده عرضه گردد. عیاری در این مقوله انتظار مخاطب را تامین نمی‌کند و صرفا با نمایش عریان خشونت علیه زنان، مسیری مندرس و یکنواخت را طی می‌کند.» پایگاه هنر متعالی هم در نقد فیلم دست روی محتوا و خشونت عریان آن گذاشته: «خانه پدری فیلمی است خوش ساخت و با داستانی سر راست، اما با محتوایی نگران‌کننده. چرا آخرین ساخته کیانوش عیاری باید به موضوعی تا این اندازه هول انگیز بپردازد؟ مگر داستان ها و اتفاقات جذاب و دراماتیک ته کشیده که فیلمساز کار کشته ما باید تا این اندازه روایت تلخی را پیشکش مخاطب خود کند؟... کاش لااقل صحنه قتل را تا این اندازه بی پرده و عاطفی تصویر نمی کرد تا از تلخی ماجرا کاسته شود. و مخاطب فیلم تا پایان مبهوت آن اتفاق نباشد.» حالا شاید بهتر بتوان دلیل اکران محدود «خانه پدری» را درک کرد؛ احترام به ذهن و روان مخاطب تا مگر به پای اصرارهای فیلمساز قربانی نشود.

ساناز قنبری
سینما