روح مصطفی عقاد شاد!

تاریخ‌شناسان اسلامی کم‌کاری هنرمندان کشورهای اسلامی را با فعالیت شدید و همه‌جانبه هنرمندان مسیحی مقایسه می‌کنند. نه‌تنها هنرمندان نامتعارف مسیحی در تولیداتشان سراغ مضامین و شخصیت‌های مذهبی خود می‌روند، بلکه جایی مثل هالیوود هم به صورت پایگاه و مکانی مناسب برای تولید این گونه فیلم‌ها درآمده است. کافی است نگاهی به تعداد فیلم‌هایی که در یک قرن اخیر درباره حضرت مسیح ساخته شده، انداخته شود تا این موضوع بهتر درک شود. صنعت سینما معمولا در هر دهه یک فیلم در این رابطه تولید کرده است. در بین این فیلم‌ها هم می‌توان درام روشنفکرانه و تلخی مثل «مصائب مسیح» مل گیبسون (2004) را دید و هم «مسیح ناصری» فرانکو زفیره لی را در سال 1977. به‌جز این، بسیاری از شخصیت‌های عالم مسیحیت هم دستمایه تولید درام‌های مردم‌پسند بوده‌اند. نمونه آن برنادت سوبیرو است که در «آهنگ برنادت» هنری کینگ در سال 1943 با بازی جنیفر جونز به صورت یکی از چهره‌های محبوب تاریخ مسیحیت درآمد، همان‌طور که فیلم آن هم طرفداران زیادی در بسیاری از کشورهای دنیا دارد.
فیلم‌ساز سوریه‌ای و درام تاریخی
جهان اسلام هنوز هم به «محمد رسول‌ا...» ساخته مصطفی عقاد افتخار می‌کند. این فیلمساز سوریه‌ای‌تبار که در غرب زندگی و کار می‌کرد، در سال 1975 با این هدف کار پیش‌تولید فیلم را شروع کرد که باب صحبت بین غرب و دنیای اسلام را باز کند. اما نتوانست در آمریکا سرمایه‌گذاری برای فیلمش پیدا کند و ناگزیر راهی اروپا شد. انگلیسی‌ها حاضر به سرمایه‌گذاری روی فیلم شدند و خیلی زود طرف‌های لبنانی، لیبیایی، عربستانی و کویتی هم همکاری‌شان را با آن اعلام کردند. عقاد با امکانات و تجهیزات مدرن غربی (و البته بازیگران مطرح انگلیسی‌زبان) داستان زندگی پیامبر اکرم و فتح مکه را کارگردانی کرد. در ابتدا پوسترهای فیلم با نام «محمد: پیامبر خدا» منتشر شدند، اما به دنبال اعتراضاتی که صورت گرفت، عقاد آن‌را به «پیام/ رساله» تغییر داد. او درام تاریخی خود را در دو نسخه انگلیسی‌زبان و عرب‌زبان آماده کرد که تفاوت‌هایی با هم داشتند. برای مثال، در نسخه انگلیسی‌زبان ایرنه پاپاس نقش هند جگرخوار را بازی کرد، اما در نسخه عرب‌زبان ایفای نقش به مونا واصف سپرده شد. او با همین نقش شهرت بین‌المللی به دست آورد. فیلم هم‌اکنون به صورت یکی از آثار کلاسیک دنیای سینما درآمده و از اعتبار بالایی برخوردار است. اما تا امروز، تنها محصول سینمایی است که در رابطه با تاریخ و گسترش دین اسلام در شبه‌جزیره عربستان تولید شده است. فروش جهانی 15 میلیون دلاری فیلم، جواب هزینه ده میلیون دلاری تولید آن را داد.
عمر مختار و شیر صحرا
مصطفی عقاد پنج سال بعد از ساخت این فیلم، سراغ یکی از چهره‌های مبارز مسلمان رفت و داستانی پر تنش و سیاسی/ مذهبی را درباره عمر مختار کارگردانی کرد. «شیر صحرا» که در بسیاری از کشورها با نام «عمر مختار» اکران و معروف شد، سال 1981 روی پرده سینماها رفت. عقاد خود از تهیه‌کنندگان این درام تاریخی بود و از آنتونی کویین، بازیگر مولف سینما برای نقش عمر مختار بهره گرفت. الیور رید، رد استایگر و راف والونه از چهره‌های مطرح سینمایی آن دوران، دیگر نقش‌های فیلم را بازی کردند. بخش اعظم سرمایه فیلم را مسؤولان وقت کشور لیبی پرداخت کردند و صحنه‌های آن در همین کشور آفریقایی فیلمبرداری شد. معمر قذافی رهبر وقت لیبی از طرفداران پروپاقرص تولید این فیلم بود و هزینه کلان تولید آن را با گشاده دستی در اختیار گروه سازنده قرار داد. با این حال، کمتر کسی شیر صحرا را یک فیلم لیبیایی می‌داند. این در حالی است که کویین در فیلم، نقش یک مبارز شورشی آفریقایی را بازی کرد.
بسیاری از منتقدان سینمایی به شباهت‌های آشکار این فیلم با «شیر و باد» جان میلیوس اشاره کردند. در این فیلم شون کانری، جیمزباند معروف سینما لباس مردان قبیله‌ای عرب را به تن کرد تا در مقام یک مبارز عرب، با استعمار بریتانیای کبیر و ارتش آن مبارزه کند. با وجود استقبال خوب منتقدان از شیر صحرا، تماشاگران کشورهای مختلف استقبال زیادی از آن نکردند و فروش ضعیفی در جدول گیشه نمایش سینماها داشت. هزینه تولید فیلم حدود 35 میلیون دلار بود، که در زمان خود رقم بسیار کلانی محسوب می‌شد؛ اما فروش جهانی آن به دو میلیون دلار هم نرسید.

کیکاووس زیاری
سینمای جهان